Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz niektórych innych ustaw

ZAŁ CZNIK Nr 2

OGÓLNE ZASADY WYZNACZANIA POZYCJI W INSTRUMENTACH
BAZOWYCH
A. Wyznaczanie pozycji pierwotnych w instrumentach bazowych
§ 1. Dom maklerski wyznacza pozycje pierwotne wynikające z wszelkich operacji bez
względu na rodzaj rynku, na którym dokonano operacji, sposób rozliczenia operacji,
możliwość odroczenia płatności oraz upływ terminu realizacji zobowiązań wynikających z
operacji.
§ 2. 1. Salda uwzględniane w rachunku pozycji pierwotnych w instrumentach bazowych
powinny być wyrażone w wartości rynkowej, przy czym wartość rynkową ustala się oraz
salda walutowe przelicza się zgodnie z zasadami określonymi w przepisach ustawy o
rachunkowości.
2. Z zastrzeżeniem rozwiązań szczególnych określonych w załącznikach nr 2 - 16 do
rozporządzenia, pozycje pierwotne w instrumentach bazowych oblicza się jako:
1) salda bilansowe lub pozabilansowe wynikające z operacji bilansowej lub pozabilansowej
operacji warunkowej;
2) salda wynikające z teoretycznych operacji bilansowych stanowiących odwzorowanie
pozabilansowej transakcji terminowej, zapewniające realizację celu jej zawarcia, przy
zachowaniu jej profilu ryzyka.
§ 3. Pozycja pierwotna w danym instrumencie bazowym oznacza saldo z danej operacji,
przypisane instrumentowi bazowemu, którego dana operacja dotyczy, określone kwotą tego
instrumentu, przy czym:
1) pozycja pierwotna długa - oznacza posiadane instrumenty bazowe, jak również
instrumenty bazowe do otrzymania w wyniku danej operacji, bez względu na to, czy
operacja ta rozliczana jest poprzez dostarczenie instrumentu bazowego, czy też poprzez
zapłatę różnicy wynikającej z potrącenia wzajemnych wierzytelności;
2) pozycja pierwotna krótka - oznacza stan pasywów bilansu wynikający z operacji danymi
instrumentami bazowymi, jak również instrumenty bazowe do dostarczenia w wyniku
danej operacji, bez względu na to, czy operacja ta rozliczana jest poprzez dostarczenie
instrumentu bazowego, czy też poprzez zapłatę różnicy wynikającej z potrącenia
wzajemnych wierzytelności.
§ 4. 1. Transakcja terminowa prosta oznacza umowę kupna, sprzedaży lub zamiany
instrumentów bazowych, której rozliczenie następuje w określonym w umowie przyszłym
terminie, przy ustalonym w umowie poziomie parametru cenowego.
2. Długie lub krótkie pozycje w transakcjach terminowych prostych są traktowane
odpowiednio jak długie lub krótkie pozycje w instrumentach bazowych, do których te
transakcje terminowe się odnoszą.
§ 5. 1. Transakcja terminowa opcyjna (opcja) oznacza umowę kupna, sprzedaży lub
zamiany prawa do nabycia lub prawa do zbycia określonej ilości instrumentu bazowego,
której rozliczenie może nastąpić w określonym w umowie przyszłym terminie lub okresie,
przy ustalonym w umowie poziomie parametru cenowego, przy czym:

19
1) opcje należy uwzględniać w rachunku pozycji pierwotnych w kwotach ich ekwiwalentów
delta;
2) w przypadku opcji oferowanych w obrocie giełdowym należy stosować współczynniki
delta ustalone przez daną giełdę, o ile współczynnik taki jest przez giełdę publikowany;

3) w przypadku opcji oferowanych w obrocie pozagiełdowym należy stosować
współczynniki delta ustalone przez rynki pozagiełdowe lub w przypadku ich braku
obliczone na podstawie własnych modeli wyceny opcji.
2. Dom maklerski, który zawiera transakcje terminowe opcyjne, jest zobowiązany do
kontroli i limitowania ryzyka wynikającego z wpływu innych niż zmiany bieżących
parametrów cenowych czynników wpływających na wartość opcji.
3. Dom maklerski, który zawiera transakcje terminowe opcyjne tylko i wyłącznie w
sposób zapewniający jednoczesne, każdorazowe i natychmiastowe zawarcie przeciwstawnej
transakcji terminowej opcyjnej o tych samych parametrach, jest zwolniony z obowiązku
stosowania współczynników delta obliczonych na podstawie własnych modeli wyceny opcji.
§ 6. Operacje złożone, polegające na:
1) zawarciu operacji (transakcji zewnętrznej), której przedmiotem jest inna operacja
(transakcja wewnętrzna) - uwzględnia się w rachunku pozycji pierwotnych zgodnie z
zasadami określonymi w niniejszym załączniku zastosowanymi do transakcji
zewnętrznej, przy czym transakcji tej przypisuje się kwotę nominalną transakcji
wewnętrznej;
2) jednoczesnym zawarciu kilku operacji - rozkłada się na operacje składowe i uwzględnia
się odrębnie w rachunku pozycji pierwotnych zgodnie z zasadami określonymi w
niniejszym załączniku.
§ 7. Operacje, których wynikiem są zarówno aktywa lub zobowiązania bilansowe, jak i
pozycje pozabilansowe, rozkłada się odpowiednio na operacje bilansowe i operacje
pozabilansowe i uwzględnia w rachunku pozycji pierwotnych odrębnie zgodnie z zasadami
określonymi w niniejszym załączniku.
§ 8. Gwarantowanie emisji papierów wartościowych uwzględnia się w rachunku pozycji
pierwotnych w kwocie zobowiązania do objęcia (zakupu), po z góry ustalonej cenie i w z
góry ustalonym terminie, papierów wartościowych pochodzących z nowej emisji,
pomniejszonej o kwoty dokonanych subskrypcji i otrzymanych regwarancji.
§ 9. Gwarantowanie emisji papierów wartościowych można uwzględniać w rachunku
pozycji pierwotnych jako iloczyn kwoty zobowiązania do objęcia (zakupu), po z góry
ustalonej cenie i w z góry ustalonym terminie, papierów wartościowych pochodzących z
nowej emisji, pomniejszonej o kwoty dokonanych subskrypcji i otrzymanych regwarancji, i
odpowiednich współczynników przeliczeniowych określonych w poniższej tabeli:

Okres
Współczynniki przeliczeniowe


od podpisania umowy do dnia zerowego
0 %


w pierwszym dniu roboczym po dniu zerowym
10 %


w drugim i trzecim dniu roboczym po dniu zerowym
25 %


w czwartym dniu roboczym po dniu zerowym
50 %

20


w piątym dniu roboczym po dniu zerowym
75 %


w szóstym i dalszych dniach roboczych po dniu zerowym
100 %



przy czym dzień zerowy oznacza dzień, w którym dom maklerski staje się bezwarunkowo
zobowiązany do objęcia (zakupu) znanej ilości papierów wartościowych po uzgodnionej
cenie.

§ 10. Dom maklerski może wyłączyć wszystkie lub niektóre pozycje pierwotne w jednostkach
uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania z obliczeń wymogu kapitałowego z
tytułu ryzyka walutowego, o którym mowa w załączniku nr 4 do rozporządzenia, oraz z tytułu
ryzyka ogólnego i ryzyka szczególnego cen instrumentów kapitałowych, o którym mowa w
załączniku nr 3 do rozporządzenia, obliczając łączny wymóg kapitałowy z tytułu
wyłączonych w ten sposób pozycji, jako 40% wartości tych pozycji.

B. Uwzględnienie instrumentów pochodnych dotycz cych przeniesienia ryzyka
kredytowego w rachunku pozycji pierwotnych w portfelu handlowym

§ 11. Dom maklerski, który w wyniku zawarcia umowy dotyczącej kredytowego instrumentu
pochodnego przyjmuje na siebie ryzyko kredytowe (“sprzedawca zabezpieczenia”), obliczając
wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka rynkowego uwzględnia wartość nominalną tej umowy,
chyba, że przepisy rozporządzenia przewidują odmienne podejście.
§ 12. Dom maklerski, o którym mowa w § 11, z zastrzeżeniem przypadków transakcji swap
przychodu całkowitego, obliczając ryzyko szczególne, zamiast terminu zapadalności
zobowiązania stosuje termin rozliczenia umowy dotyczącej kredytowego instrumentu
pochodnego, przy czym poszczególne transakcje podlegają dekompozycji na pozycje
pierwotne zgodnie z poniższymi zasadami:
1) swap przychodu całkowitego generuje:
a) pozycję długą z tytułu ogólnego ryzyka rynkowego zobowiązania referencyjnego,
b) pozycję krótką z tytułu ogólnego ryzyka rynkowego obligacji rządowej, zapadającej
w najbliższym terminie przeszacowania stopy procentowej, której przypisuje się wagę
ryzyka równą 0 % w rachunku wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego na
podstawie metody standardowej,
c) pozycję długą z tytułu ryzyka szczególnego zobowiązania referencyjnego,
2) swap ryzyka kredytowego generuje:
a) syntetyczną pozycję długą z tytułu szczególnego ryzyka rynkowego zobowiązania
podmiotu referencyjnego, chyba, że instrument pochodny posiada zewnętrzną ocena
jakości kredytowej, rozumianą jako, ocena jakości kredytowej nadana przez zewnętrzną
instytucję oceny wiarygodności kredytowej lub przez agencję kredytów eksportowych,
oraz spełnia warunki dotyczące pozycji dłużnych o obniżonym ryzyku, w którym to
przypadku generowana jest długa pozycja z tytułu szczególnego ryzyka rynkowego
instrumentu pochodnego,
b) w przypadku należnych spłat premii lub odsetek w ramach produktu, takie przepływy
środków pieniężnych przedstawia się jako pozycje nominalne w obligacjach rządowych.
3) skrypt dłużny indeksowany do zdarzeń kredytowych generuje:

21
a) pozycję długą z tytułu ogólnego ryzyka rynkowego instrumentu dłużnego,
b) syntetyczną pozycję długą z tytułu szczególnego ryzyka rynkowego zobowiązania
podmiotu referencyjnego oraz dodatkową pozycję długą z tytułu ryzyka szczególnego
emitenta papierów,
c) jeżeli instrument dłużny powiązany z ryzykiem kredytowym posiada zewnętrzną
ocenę ratingową oraz spełnia warunki dotyczące pozycji dłużnych o obniżonym ryzyku,
nie generuje pozycji opisanych w lit. a i b, lecz wyłącznie pozycję długą z tytułu
szczególnego ryzyka tego instrumentu,
4) wielopodmiotowy skrypt dłużny indeksowany do zdarzeń kredytowych zapewniający
proporcjonalne zabezpieczenie generuje:
a) pozycję długą z tytułu szczególnego ryzyka rynkowego emitenta instrumentu,
b) długą pozycję z tytułu ryzyka szczególnego każdego z podmiotów referencyjnych,
gdzie całkowitą wartość nominalną (notional) umowy przypisuje się każdej z pozycji
proporcjonalnie do udziału procentowego w całkowitej wartości nominalnej, jaką
stanowi każda ekspozycja wobec podmiotu referencyjnego, przy czym gdy możliwe
jest wyodrębnienie więcej niż jednego zobowiązania podmiotu referencyjnego,
podstawę określenia ryzyka szczególnego stanowi zobowiązanie o najwyższej wadze
ryzyka,
c) jeżeli instrument dłużny wielopodmiotowy powiązany z ryzykiem kredytowym
posiada zewnętrzną ocenę jakości kredytowej oraz spełnia warunki dotyczące pozycji
dłużnych o obniżonym ryzyku, nie generuje pozycji opisanych w lit. a i b, lecz
wyłącznie pozycję długą z tytułu szczególnego ryzyka tego instrumentu,

5) kredytowy instrument pochodny uruchamiany pierwszym niewykonaniem zobowiązania
generuje długą pozycję z tytułu ryzyka szczególnego odpowiadającego wartości
nominalnej zobowiązania każdego z podmiotów referencyjnych, przy czym, jeśli kwota
maksymalnej płatności w przypadku zdarzenia kredytowego jest mniejsza niż wymóg
kapitałowy według metody podanej w ust. 1, wówczas kwotę maksymalnej płatności
można przyjąć jako wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka szczególnego tego instrumentu,
6) kredytowy instrument pochodny uruchamiany drugim niewykonaniem zobowiązania
generuje długą pozycję z tytułu ryzyka szczególnego odpowiadającego wartości
nominalnej zobowiązania każdego z podmiotów referencyjnych z pominięciem podmiotu o
najniższym wymogu kapitałowym z tytułu ryzyka szczególnego, przy czym, jeśli kwota
maksymalnej płatności w przypadku zdarzenia kredytowego jest niższa niż wymóg
kapitałowy według metody podanej w ust. 1, wówczas kwotę tę można przyjąć jako
wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka szczególnego tego instrumentu,
7) jeżeli instrument, o którym mowa w pkt. 5 lub 6 posiada zewnętrzną ocenę jakości
kredytowej oraz spełnia warunki dotyczące pozycji dłużnych o obniżonym ryzyku,
sprzedawca zabezpieczenia musi uwzględnić jedynie pozycję pierwotną z tytułu ryzyka
szczególnego odpowiadającego ocenie jakości kredytowej instrumentu pochodnego.
§ 13. Obliczając wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka szczególnego, pomija się pozycję
pierwotną wynikającą z ekspozycji bazowej zabezpieczonej kredytowym instrumentem
pochodnym oraz wynikającą z zabezpieczenia w przypadku gdy wartości po obu stronach
(pozycji krótkiej i pozycji długiej) zmieniają się przeciwstawnie i zasadniczo w tym samych
zakresie, co ma miejsce w następujących sytuacjach:
1) obie pozycje zawierają całkowicie identyczne instrumenty,
2) długa pozycja gotówkowa jest zabezpieczona transakcją swap przychodu całkowitego
(lub odwrotnie), a zobowiązanie referencyjne oraz ekspozycja bazowa (tj. pozycja

22
gotówkowa) są idealnie dopasowane, przy czym termin zapadalności samej transakcji
swap może się różnić od terminu zapadalności ekspozycji bazowej.
§ 14. Obliczając wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka szczególnego uwzględnia się 20%
wielkości pozycji pierwotnej wynikającej z ekspozycji bazowej zabezpieczonej kredytowym
instrumentem pochodnym lub wynikającej z zabezpieczenia (w zależności od tego, która z
kategorii generuje wyższy wymóg kapitałowy) gdy pozycje te zmieniają się przeciwstawnie i
zasadniczo w tym samym zakresie oraz gdy:
1) występuje idealne dopasowanie zobowiązania referencyjnego, terminu zapadalności
zarówno zobowiązania referencyjnego, jak i kredytowego instrumentu pochodnego, oraz
waluty ekspozycji bazowej,
2) zasadnicze elementy umowy kredytowego instrumentu pochodnego nie wpływają na
istotną różnicę między zmianą cen kredytowego instrumentu pochodnego a zmianami cen
zobowiązania referencyjnego.
§ 15. Obliczając wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka szczególnego uwzględnia się pozycję
pierwotną wynikającą z ekspozycji bazowej zabezpieczonej kredytowym instrumentem
pochodnym lub wynikającą z zabezpieczenia (w zależności od tego, która z nich generuje
wyższy wymóg kapitałowy) gdy pozycje te zmieniają się przeciwstawnie, co ma miejsce w
następujących sytuacjach:
1) pozycja pierwotna spełnia warunki określone w § 13 pkt 2, ale występuje
niedopasowanie aktywów między zobowiązaniem referencyjnym a ekspozycją bazową,
przy czym spełnione są następujące wymogi:
a) zobowiązanie referencyjne ma stopień uprzywilejowania kredytowego równy lub
niższy od zobowiązania bazowego,
b) zobowiązanie bazowe oraz zobowiązanie referencyjne pochodzą od tego samego
dłużnika oraz zawierają prawnie egzekwowalne wykonalne z mocy prawa obustronne
klauzule stwierdzania niewykonania zobowiązań lub przyśpieszenia takiego
stwierdzenia,

2) pozycja pierwotna spełnia warunki określone w § 13 pkt 1 lub § 14, ale występuje
niedopasowanie walut lub terminów zapadalności między zabezpieczeniem ryzyka
kredytowego a bazowym składnikiem aktywów (niedopasowania walutowe powinny
zostać ujęte w rachunku wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka walutowego zgodnie z
załącznikiem nr 4 do uchwały),
3) pozycja jest objęta przepisem § 14, ale występuje niedopasowanie aktywów między
pozycją gotówkową a kredytowym instrumentem pochodnym, przy czym bazowy składnik
aktywów ujmuje się jako zobowiązanie podlegające dostawie w dokumentacji dotyczącej
kredytowego instrumentu pochodnego.
§ 16. Dom maklerski, który transferuje ryzyko kredytowe (“nabywca ochrony kredytowej”)
określa pozycje pierwotne w sposób symetrycznie przeciwny do sposobu określonego w § 12
dla pozycji sprzedawcy zabezpieczenia, z wyjątkiem instrumentu dłużnego powiązanego ze
zdarzeniami kredytowymi, który nie generuje krótkiej pozycji u emitenta, przy czym:
1) jeśli w danym momencie obowiązuje opcja wykupu połączona z przyrostem
wartości odsetek danego instrumentu, moment ten traktuje się jako termin
zapadalności ochrony kredytowej,
2) w przypadku kredytowego instrumentu pochodnego uruchamianego n-tym
niewykonaniem zobowiązania zezwala się nabywcy ochrony kredytowej na
kompensowanie ryzyka szczególnego dla n-1 instrumentów bazowych (tzn. n-1 aktywów o
najniższym obciążeniu ryzykiem szczególnym).

23