Rządowy projekt ustawy budżetowej na rok 2010

Polski. Zasada ostrożności, niezbędna w procesie planowania budżetu, pozwoli ograniczyć
ewentualne konsekwencje zmaterializowania się potencjalnych negatywnych ryzyk
i wystąpienia niekorzystnych uwarunkowań dla budżetu państwa.
Analiza podstawowych składników zagregowanego popytu
Popyt krajowy
W I półroczu 2009 r. popyt krajowy spadł realnie o 1,5% w porównaniu z analogicznym
okresem roku 2008. Związane to było z wysokim, 18,9% spadkiem akumulacji. Popyt
konsumpcyjny utrzymywał się na relatywnie wysokim poziomie (wzrost realny o 2,8% r/r).
Przewiduje się, że w całym 2009 r. tempo wzrostu popytu krajowego wyniesie minus 1,0%.
W 2010 r. tempo wzrostu popytu krajowego będzie dodatnie. Związane to będzie głównie
z poprawą wyników dla akumulacji oraz utrzymaniem relatywnie wysokiego tempa wzrostu
spożycia zbiorowego. Pozwoli to na realny wzrost popytu krajowego w 2010 r. o 1,4%.
Spożycie indywidualne
Głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego w I półroczu był popyt konsumpcyjny. Zgodnie
z danymi GUS, spożycie indywidualne gospodarstw domowych wzrosło w tym okresie
o 2,6% r/r. W kontekście negatywnych tendencji na rynku pracy wynik ten należy uznać za
bardzo dobry. Oczekuje się jednak, że w II połowie roku tempo wzrostu tej kategorii
nieznacznie wyhamuje i w całym 2009 r. wyniesie 2,2%, wobec wzrostu o 5,9% w 2008 r.
Szacuje się, że w 2010 r. nastąpi dalszy spadek tempa wzrostu spożycia indywidualnego do
0,9%. Czynnikiem determinującym kształtowanie się popytu konsumpcyjnego będą przede
wszystkim negatywne tendencje na rynku pracy, znajdujące odzwierciedlenie zarówno
w spadku zatrudnienia, jak i ograniczeniu wzrostu wynagrodzeń w gospodarce narodowej.
Nie będzie też dodatkowych pozytywnych impulsów związanych ze zmianami podatkowymi
(stawki PIT, ulgi na dzieci), które mogły przyczynić się do wzrostu spożycia w roku bieżącym,
jednak w roku przyszłym będą już uwzględnione w bazie odniesienia dla dynamiki rocznej.
Czynnikiem ograniczającym spowolnienie popytu konsumpcyjnego gospodarstw domowych
będzie stosunkowo wysoki realny wzrost funduszu emerytur i rent, który wyniesie 6,1%
w 2009 r. i 5,1% w 2010 r.
Spożycie zbiorowe
Przewiduje się, że realne tempo wzrostu spożycia zbiorowego w 2009 r. oraz w 2010 r.
wyniesie ok. 1,6%. Tempo wzrostu spożycia zbiorowego będzie determinowane przede
wszystkim wydatkami sektora instytucji rządowych i samorządowych ponoszonymi na koszty
pracy oraz na zakupy towarów i usług, w tym m.in. na płatności związane z realizacją
Funduszy Europejskich oraz zobowiązania z tytułu wydatków militarnych.


7
Akumulacja brutto
W I półroczu 2009 r. nakłady brutto na środki trwałe spadły realnie o 1,2% w porównaniu
z analogicznym okresem poprzedniego roku. Ten w sumie niewielki spadek możliwy był tylko
dzięki rekordowo wysokiemu wzrostowi inwestycji sektora rządowego. Inwestycje sektora
prywatnego notowały bowiem w I półroczu br. silne spadki. Przewiduje się, że w całym
2009 r. realne tempo wzrostu nakładów brutto na środki trwałe wyniesie minus 2,5%.
W 2010 r. kategoria ta wzrośnie o 0,2%. Jednym z czynników, który będzie negatywnie
oddziaływać na poziom aktywności inwestycyjnej są pozostające na niskim poziomie oceny
koniunktury gospodarczej przez przedsiębiorców. W kierunku pogłębienia spowolnienia
będzie również oddziaływać zaostrzenie warunków kredytowych przez banki. Dodatkowo,
nawet w przypadku ożywienia koniunktury, decyzje o zwiększeniu aktywności inwestycyjnej
przez sektor prywatny będą zapewne podejmowane z opóźnieniem, co jest związane
z wyraźnym spadkiem wykorzystania mocy produkcyjnych w ostatnich kwartałach.
Czynnikiem ograniczającym spadek aktywności inwestycyjnej w 2009
r. będzie cykl
produkcyjny w budownictwie mieszkaniowym i związane z tym oddawanie przez inwestorów
inwestycji mieszkaniowych rozpoczętych w okresie boomu z 2007 r. i I połowy 2008 r.
Bardzo słabe dane dotyczące nowych pozwoleń na budowę oraz inwestycji rozpoczętych
wskazują jednak, że w przyszłym roku budownictwo mieszkaniowe wyraźnie zwolni.
W odróżnieniu od inwestycji prywatnych, w przypadku inwestycji publicznych, szczególnie
związanych z budową infrastruktury drogowej, oczekuje się znacznego przyspieszenia.
Inwestycje te są powiązane z bieżącą koniunkturą w mniejszym stopniu niż inwestycje
prywatne. Ponadto inwestycje publiczne w Polsce są w dużej części finansowane napływem
funduszy strukturalnych z UE, a tym samym w ograniczonym stopniu obciążają budżet
państwa, co ma szczególne znaczenie w okresie dekoniunktury. Intensyfikacja działań
w celu maksymalizacji skali absorpcji tych środków UE jest priorytetem przyjętego przez
Rząd Planu stabilności i rozwoju. Wysokie tempo wzrostu inwestycji publicznych powinno
w przyszłym roku zrekompensować oczekiwane spadki w sektorze prywatnym.
Oczekuje się, że po stosunkowo wysokim wzroście zapasów w 2008 r. (20,9 mld zł), ich stan
w całym 2009 r. zmniejszy się o ok. 6,8 mld. zł. Po uwzględnieniu zmian cenowych oznaczać
to będzie kontrybucję we wzrost PKB na poziomie minus 2,2 pkt. proc. Ograniczanie stanu
zapasów związane jest z dostosowywaniem ich do dużo niższego poziomu aktywności
gospodarczej w stosunku do ubiegłego roku, a także ze znaczną niepewnością co do
możliwości zbytu produktów w najbliższym czasie. Przewiduje się, że wraz z poprawą
koniunktury w 2010 r. przedsiębiorstwa zaczną odbudowywać zapasy. Przyczyni się to do
zwiększenia kontrybucji ich zmiany we wzrost PKB do 0,6 pkt. proc.


8
Eksport netto
Realne tempo spadku eksportu w I półroczu 2009 r. wyniosło 14,6% r/r. Znaczna,
wynosząca 19,7%, deprecjacja realnego efektywnego kursu złotego, jaka miała miejsce
w tym okresie, nie zdołała zneutralizować negatywnego wpływu pogorszenia koniunktury
u polskich partnerów handlowych. Przewiduje się, że w skali całego 2009 r. realny spadek
eksportu wyniesie 8,0%. Oczekuje się, że poprawa sytuacji na głównych rynkach
eksportowych znajdzie odzwierciedlenie w wynikach eksportu w 2010 r., w którym realny
wzrost tej kategorii ekonomicznej prognozowany jest na 2,8%.
W I półroczu 2009 r. popyt krajowy zanotował pierwszy od 2001 r. realny spadek.
Największy spadek dotyczył wysoce importochłonnych inwestycji. Skutkiem tego był bardzo
duży, 19,0%, realny spadek importu. Oczekuje się, że w skali całego 2009 r. import spadnie
realnie o 11,6% r/r. W wyniku szybszego spadku importu niż eksportu poprawie ulegnie
saldo handlu zagranicznego, czego wynikiem będzie wysoka (2,0 pkt. proc.) dodatnia
kontrybucja we wzrost PKB ze strony eksportu netto. W 2010 r., wraz z prognozowanym
przyspieszeniem realnego tempa wzrostu popytu krajowego, oczekuje się zwiększenia
dynamiki importu do 3,2% r/r. Wkład eksportu netto zmniejszy się do ok. minus 0,2 pkt. proc.
Bilans płatniczy
Zgodnie ze wstępnymi danymi NBP, rachunek obrotów bieżących w I połowie 2009 r.
wykazał nadwyżkę w wysokości 1,2 mld EUR, a jego saldo w porównaniu do analogicznego
okresu 2008 r. poprawiło się o ok. 11,4 mld EUR. Dwunastomiesięczny deficyt obrotów
bieżących wyniósł minus 2,1% PKB, wobec minus 5,2% PKB przed rokiem. W 2009 r.
oczekiwany jest dalszy spadek deficytu do ok. -1,8% PKB, a w 2010 r. jego ponowny
stopniowy wzrost do minus 3,4% PKB.
Podstawowymi czynnikami wpływającymi na zmniejszenie się nierównowagi zewnętrznej
polskiej gospodarki w I połowie br. była wyraźna poprawa sald dochodów i obrotów
towarowych. W roku przyszłym prognozowane jest odwrócenie tych tendencji. Wraz ze
stabilizacją sytuacji gospodarczej, w umiarkowanym stopniu powinny się poprawić wyniki
finansowe przedsiębiorstw, a wraz z nimi dochody zagranicznych inwestorów bezpośrednich,
co przyczyni się do ponownego pogorszenia salda dochodów. Niekorzystny wpływ na nie
będzie miało również stopniowe zmniejszanie się przekazów wynagrodzeń od polskich
pracowników sezonowych pracujących za granicą, będące wynikiem utrzymującej się trudnej
sytuacji na rynku pracy krajów Europy Zachodniej. W 2010 r. oczekiwany jest wzrost polskiej
międzynarodowej wymiany towarowej, w odróżnieniu od jej spadku w roku obecnym.
Ponowny wzrost popytu krajowego, po jego spadku w obecnym roku, wraz z aprecjacją
złotego powinny przyczynić się do nieznacznie szybszego wzrostu importu niż eksportu.

9
W efekcie, po bardzo znacznym obniżeniu w 2009 r., deficyt obrotów towarowych ponownie
wzrośnie do ok. 12,0 mld EUR (-3,6% PKB).
Oceniając pozycję zewnętrzną Polski należy uwzględnić fakt, iż w najbliższych latach
większość środków napływających z Unii Europejskiej będzie klasyfikowana poza
rachunkiem bieżącym, tj. na rachunku kapitałowym. Przewidywana wartość net lending
(+)/net borrowing (-) (tj. sumy sald rachunku bieżącego i kapitałowego) w 2010 r. powinna
ukształtować się na poziomie ok. -1,9% PKB.
W wyniku światowego kryzysu finansowego zmniejszeniu uległ napływ kapitału, w tym
inwestycji bezpośrednich, do krajów emerging markets, czego doświadczyła również Polska
w I połowie br. Relatywnie korzystniejsza sytuacja gospodarcza w porównaniu do innych
państw regionu, zakładane przyspieszenie planów prywatyzacji i stabilizacja sytuacji na
międzynarodowym rynku finansowym powinny jednak przyczynić się do ponownego wzrostu
zagranicznych inwestycji bezpośrednich w przyszłym roku, kiedy oczekiwany ich napływ
powinien sfinansować większość deficytu rachunku bieżącego. Mimo pogłębienia się deficytu
obrotów bieżących w 2010 r. w porównaniu do 2009 r., prognozowane nadwyżki rachunku
kapitałowego i finansowego przyczynią się do zwiększenia oficjalnych aktywów
rezerwowych.
Rynek pracy
Spadek dynamiki aktywności gospodarczej znalazł odzwierciedlenie w pogorszeniu się
sytuacji na rynku pracy. Początek 2009
r. to kontynuacja negatywnych tendencji
obserwowanych w ostatnich miesiącach 2008 r. W lutym – po raz pierwszy od listopada
2004 r. – odnotowano roczny spadek zatrudnienia w przedsiębiorstwach (o 0,2%), który
w kolejnych miesiącach jeszcze się pogłębiał (2,2% w lipcu br.). W obliczu spadających
zamówień eksportowych i niepewności odnośnie do popytu wewnętrznego, przedsiębiorcy
ograniczają zatrudnienie. W przetwórstwie przemysłowym – sekcji bardzo silnie zależnej od
eksportu – zatrudnienie spada już od kwietnia 2008 r. W pierwszych siedmiu miesiącach br.
ubyło w tym sektorze ok. 120 tys. zatrudnionych, tj. blisko 6%. Również dane dotyczące
przeciętnego zatrudnienia w gospodarce narodowej (bez jednostek małych) w I półroczu. br.
wskazują na ograniczanie popytu na pracę (przeciętne zatrudnienie w gospodarce
narodowej było mniejsze niż w II półroczu ub.r. o około 70 tys. osób, tj. o 0,9%). O ile w I kw.
br. roczne tempo wzrostu zatrudnienia w gospodarce narodowej było dodatnie (0,2%),
to w II kw. zanotowano już jego ujemną wartość (-0,5%). Szacuje się, że przeciętne
zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w 2009 r. będzie niższe o 1,7% niż w 2008 r.,
2
a w całej gospodarce narodowej spadek zatrudnienia wyniesie 1,1% (wobec wzrostu o 4,0%
w 2008 r.).

2 Pełna zbiorowość, tj. łącznie z podmiotami, w których liczba pracujących nie przekracza 9 osób.

10
Zmiany na rynku pracy zachodzą stopniowo i ze znacznym opóźnieniem w stosunku do
zmian aktywności całej gospodarki. Jedynie niewielki wzrost popytu inwestycyjnego
i konsumpcyjnego w 2010 r., po bardzo dużym spadku popytu inwestycyjnego w 2009 r., nie
wystarczy, by skompensować negatywne oddziaływanie innych czynników na wielkość
popytu na pracę. Wejście w życie w drugiej połowie sierpnia 2009 r. ustawy o łagodzeniu
skutków kryzysu ekonomicznego, mającej na celu m.in. wspieranie przedsiębiorstw w celu
3
ochrony miejsc pracy , będzie mogło jedynie złagodzić trudną sytuację na rynku pracy. Na
wyraźną poprawę trzeba będzie poczekać dłużej, co najmniej kilka kwartałów po trwałej
poprawie takich wskaźników jak produkcja przemysłowa czy inwestycje. W rezultacie, mimo
przewidywanego lekkiego zwiększenia tempa wzrostu PKB, rok 2010 charakteryzować się
będzie wciąż wysokim, podobnym do obserwowanego w 2009 r., spadkiem zatrudnienia.
Szacunki wskazują, że przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w 2010 r.
spadnie o 1,1% (tj. o 57 tys. osób), a w całej gospodarce narodowej będzie o 1,0%
(tj. o ok. 100 tys. osób) niższe niż w roku 2009.
Spadający popyt na pracę prowadzi do wzrostu bezrobocia. Liczba bezrobotnych
zarejestrowanych w urzędach pracy na koniec lipca br. była o ponad 200 tys. większa
w porównaniu z końcem 2008 r. W tym samym okresie stopa bezrobocia wzrosła z 9,5% do
10,8% (przed rokiem w tym okresie zanotowano spadek o 2,0 pkt. proc.).
Z
przeprowadzonych analiz wynika, że na koniec 2009
r. liczba zarejestrowanych
bezrobotnych wyniesie około 1,9 mln osób, a stopa bezrobocia ukształtuje się na poziomie
12,5%, co w porównaniu do roku poprzedniego oznacza zwiększenie liczby bezrobotnych
o 0,5 mln osób, tj. o 32,1%, a stopy bezrobocia o 3,0 pkt. proc.
Zgodnie z prognozą demograficzną GUS, rok 2010 będzie pierwszym, w którym
zmniejszy się liczba ludności w wieku produkcyjnym (18-59/64 lata). Spadek ten będzie
jeszcze bardzo niewielki i nieistotny z punktu widzenia prognozy makroekonomicznej.
W zakresie aktywności zawodowej – w przeciwieństwie do wieloletniego spadku notowanego
jeszcze w 2007 r. - na koniec 2010 r. zakłada się utrzymanie aktywności zawodowej ludności
w wieku produkcyjnym na poziomie końca lat 2008-2009 (ok. 65%). Z jednej strony, już
wprowadzone w życie działania w kierunku zwiększenia aktywności zawodowej i wskaźnika
zatrudnienia (m.in.: Program 50+, wydłużenie efektywnego wieku emerytalnego –
zakończenie programu wcześniejszych emerytur, wprowadzenie emerytur pomostowych dla
osób wymagających wcześniejszej dezaktywacji w oparciu o kryteria zdrowotne) zmniejszą

3 M. in. stworzenie wszystkim przedsiębiorcom możliwości wydłużania okresów rozliczeniowych czasu pracy do
12 miesięcy, możliwość wprowadzenia przez pracodawcę indywidualnego rozkładu czasu pracy przewidującego
różne godziny rozpoczynania i kończenia pracy oraz zatrudniania pracowników na podstawie umów o pracę na
czas określony maksymalnie do 24 miesięcy; dla przedsiębiorców, którzy znaleźli się w kłopotach finansowych
stworzenie możliwości otrzymania dopłat do wynagrodzenia pracownika podczas przestoju ekonomicznego
i obniżenia wymiaru czasu pracy, jak również dofinansowania na opłacenie składek pracowników na
ubezpieczenie społeczne w części płatnej przez pracodawcę.

11