Rządowy projekt ustawy o Służbie Więziennej

między innymi Rzecznik Praw Obywatelskich.
Dlatego w projekcie ustawy zdefiniowano czas służby funkcjonariusza, podając że jest on
czasem, w którym funkcjonariusz pozostaje w dyspozycji przełożonego w jednostce organizacyjnej
Służby Więziennej lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania zadań służbowych, w tym
również związanych z uczestnictwem w szkoleniu lub doskonaleniu zawodowym oraz odbywaniem
podróży służbowych. W ustawie dodano normy prawne określające tzw. normatyw czasu pełnienia
służby, rozkłady czasu służby, a także prawo funkcjonariusza do czasu wolnego od służby oraz
ekwiwalentu pieniężnego za pełnienie służby ponad ustawowy wymiar (tzw. „nadgodziny”).
Określono ponadto przesłanki umożliwiające przedłużenie czasu służby funkcjonariusza
ponad normę i sposób udzielania czasu wolnego za tak pełnioną służbę.

Ad 15) W rozdziale 15 projektu ustawy określono zagadnienia związane z urlopami
i
zwolnieniami funkcjonariuszy od zajęć
służbowych. Poza regulacjami zawartymi
w dotychczasowej ustawie o Służbie Więziennej, wprowadzono szereg norm umieszczonych
w rozporządzeniu wykonawczym.
Jednocześnie, uznając że dotychczasowe rozwiązania w regulowanym zakresie sprawdziły
się w praktyce, dodano szereg przepisów porządkujących, mających wpływ na prawidłowość
realizowanej polityki urlopowej w Służbie Więziennej. I tak, tytułem przykładu:
– wprowadzono wyraźne zastrzeżenie, zgodnie z którym funkcjonariuszowi zwalnianemu ze
służby wypłaca się ekwiwalent pieniężny za niewykorzystane urlopy wypoczynkowe lub
dodatkowe, jedynie za czas nie dłuższy niż ostatnie 3 lata kalendarzowe. Podobne uregulowania
zawarte zostały w ustawach pragmatycznych innych służb mundurowych (na przykład ustawa
o Policji);
– nałożono na funkcjonariusza obowiązek wykorzystania urlopu wypoczynkowego
w okresie od złożenia pisemnego zgłoszenia wystąpienia ze służby do dnia zwolnienia;
– mając na względzie wykorzystywaną przez funkcjonariuszy praktykę okresowego
zwalniania się z obowiązku pełnienia służby przez rozpoczynanie różnego rodzaju szkół i kursów
(w szczególności szkół pomaturalnych, studiów podyplomowych, ale także aplikacji prawniczych,
z zasad organizacji których wynika obowiązek uczestnictwa w zajęciach przez określony czas
w tygodniu pracy i to przez okres kilku lat), zdecydowano się zawrzeć w projekcie ustawy wyraźne
ograniczenia, określające prawo do urlopu szkolnego jedynie dla tych funkcjonariuszy, którzy
19
uprzednio uzyskali zgodę właściwego przełożonego na dokształcanie. Nadmienić należy, że
szczegółowe rozwiązania dotyczące tych urlopów są analogicznie do rozwiązań powszechnie
obowiązujących zawartych w przepisach wydanych na podstawie Kodeksu pracy.
Ponadto określono sposób ustalania ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop,
przez wskazanie, że za każdy dzień niewykorzystanego przez funkcjonariusza urlopu
wypoczynkowego lub dodatkowego wypłaca się mu 1/21 miesięcznego uposażenia zasadniczego
wraz z dodatkami o charakterze stałym, należnego na ostatnio zajmowanym stanowisku
służbowym.


Ad 16) W rozdziale 16 projektu ustawy zawarto przepisy regulujące problematykę
mundurową. Podać należy, że przepisy te stanowią w zasadzie powtórzenie dotychczas
obowiązujących uregulowań, zaś obecnie dodano jedynie normy prawne określające sposób
realizacji uprawnień mundurowych i doprecyzowano tematycznie treść upoważnień ustawowych
dla Ministra Sprawiedliwości do wydania aktów prawnych regulujących materię tzw. „przepisów
mundurowych”.

Ad 17) Niezwykle istotnymi wydają się być nowe regulacje ujęte w rozdziale 17,
odnoszącym się do obowiązków funkcjonariuszy Służby Więziennej.
Wprowadzono nową regulację, wzorem pragmatyki urzędniczej, odnoszącą się do kwestii
nepotyzmu. Zgodnie z projektem małżonkowie, osoby pozostające ze sobą w stosunku
pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz osoby
pozostające ze sobą we wspólnym pożyciu nie będą mogły pełnić służby lub być zatrudnione w tej
samej jednostce organizacyjnej, jeżeli powstałby między nimi stosunek bezpośredniej podległości
służbowej.
Znacznemu poszerzeniu uległa również treść przepisów podejmowania przez
funkcjonariuszy zajęć zarobkowych poza służbą. W projekcie ustawy wyraźnie zapisano, że zgodę
na wykonywanie takiego zajęcia można uzyskać wyłącznie, jeżeli zajęcie zarobkowe:

– nie zakłóca wykonywania przez funkcjonariusza obowiązków służbowych
w zakresie zadań Służby Więziennej określonych w ustawie,

– nie narusza prestiżu służby,

– nie podważa zaufania do bezstronności funkcjonariusza.
20

W projekcie ustawy zachowuje się dotychczas obowiązującą normę prawną, zgodnie z którą
funkcjonariuszowi przysługiwać będzie zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną, jeżeli
postępowanie karne, wszczęte przeciwko niemu o
przestępstwo popełnione w związku
z wykonywaniem czynności służbowych, zostanie prawomocnie umorzone albo zakończone
wyrokiem uniewinniającym (podobna regulacja obowiązuje na przykład w Straży Granicznej). Już
z samego charakteru służby wynika bowiem, że funkcjonariusz jest szczególnie narażony na
występowanie przed właściwymi organami w charakterze podejrzanego bądź oskarżonego. Osoby
pozbawione wolności, działając niejednokrotnie wyłącznie w charakterze nieuprawnionego odwetu,
formułują pod adresem funkcjonariuszy różnego rodzaju bezpodstawne zarzuty, których
rozstrzygnięcie poddane zostaje ocenie organów postępowania karnego. Z praktyki wynika, że
tylko znikoma ilość postępowań karnych kończy się skazaniem funkcjonariusza. Dlatego też za
uzasadnione uznano zapewnienie funkcjonariuszom zwrotu kosztów poniesionych na ochronę
prawną przed sądami karnymi.


Ad 18) Regulacje dotyczące uprawnień mieszkaniowych funkcjonariuszy wprowadzone
ustawą z dnia 26 kwietnia 1996 r. pozostają w zasadniczej części niezmienione od tamtego okresu.
Zaproponowane regulacje nie przewidują zasadniczych zmian w zakresie uprawnień
„mieszkaniowych” funkcjonariuszy Służby Więziennej, uprawnienia te więc pozostają w kształcie
odpowiadającym regulacjom występującym w innych służbach mundurowych. Podstawowym
uprawnieniem nadal pozostałoby prawo do lokalu mieszkalnego. Prawo to realizowane byłoby
przez: przydział lokalu mieszkalnego pozostającego w dyspozycji Służby Więziennej, przyznanie
pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego oraz wypłacanie równoważnika pieniężnego
z tytułu braku mieszkania. Utrzymano również prawo do równoważnika za remont zajmowanego
lokalu mieszkalnego.
W zakresie regulacji odnoszących się do przydziału lokalu mieszkalnego, określono
w projekcie przesłanki, którymi powinien kierować się organ rozpatrujący wnioski funkcjonariuszy
w tych sprawach (np. przydatność do służby, kwalifikacje zawodowe, staż służbowy, przeniesienie
z urzędu do pełnienia służby w innej miejscowości niebędącej miejscowością pobliską).
Wprowadzono też przepisy regulujące, dotychczas funkcjonujące w akcie wykonawczym do
ustawy, zasady obliczania przysługujących funkcjonariuszowi norm, a co za tym idzie, określania
wielkości przysługującego lokalu mieszkalnego. Wprowadzono również definicję powierzchni
mieszkalnej. Definicja ta była w przeszłości określona w przepisach powszechnie obowiązujących,
tzn. w ustawie o najmie lokali; z momentem zastąpienia jej ustawą o ochronie praw lokatorów,
21
mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, pojęcie powierzchni mieszkalnej
w przepisach powszechnych już nie występuje, stąd konieczność wprowadzenia jej definicji do
ustawy o Służbie Więziennej. W zakresie przydziału kwatery tymczasowej nie przewiduje się
zasadniczo odmiennych od obecnych uregulowań. Kwatera tymczasowa będzie mogła być
przydzielana funkcjonariuszom służby przygotowawczej lub funkcjonariuszom przeniesionym
z urzędu do pełnienia służby w innej miejscowości.
Proponuje się zmianę w zakresie przesłanek wymaganych do nabycia prawa do równoważnika
za remont lokalu. Dotychczasowe uzależnienie jego przyznania wyłącznie od kryterium
zajmowania lokalu było powszechnie krytykowane przez praktyków jako tzw. pojęcie nieostre
i powodujące trudności w stosowaniu. Obecnie proponuje się odniesienie nabycia prawa do tego
równoważnika od dwóch przesłanek: zajmowania lokalu mieszkalnego i posiadania tytułu
prawnego do jego zajmowania. Wynika to z istoty obu świadczeń, w razie zajmowania lokalu
z tytułu prawnego przysługiwałby równoważnik za remont, natomiast w przypadku braku
posiadania tytułu prawnego do lokalu – równoważnik z tytułu braku mieszkania.
Proponuje się również uregulowanie, zgodnie z którym osoby niezajmujące w całości lokalu,
a więc tylko jego część, nie będą mogły otrzymywać równoważnika za remont, co wynika z jego
istoty jako należnego za remont całego lokalu, a nie jego części.
Proponuje się, także określenie konieczności informowania przez funkcjonariusza organu
kwaterunkowego o zaistnieniu okoliczności mających wpływ na otrzymywanie równoważnika
z tytułu braku mieszkania, co wynika z faktu, że jest on przyznawany na wniosek funkcjonariusza
i w praktyce nie zawsze organ dowiadywał się o przesłance koniecznej do cofnięcia uprawnienia,
co z kolei ze względu na opóźnienia wydania odpowiedniej decyzji powodowało konieczność
zwrotu nienależnie pobranych przez funkcjonariuszy znacznych kwot z tego tytułu.

Ad 19) W rozdziale 19 projektu ustawy określono rodzaje świadczeń pieniężnych i zasady ich
przyznawania funkcjonariuszom, a także rodzaje i zasady przyznawania funkcjonariuszom
świadczeń socjalnych. Podać należy, że przepisy te stanowią w zasadzie powtórzenie dotychczas
obowiązujących uregulowań.
Rozszerzeniu uległy jedynie przepisy związane z nagrodami rocznymi. Dotychczas sprawa
ta regulowana była w akcie wykonawczym. Mając na względzie wymogi konstytucyjne
zdecydowano się recypować te – sprawdzone nota bene w praktyce – rozwiązania do ustawy
pragmatycznej. Podobnie rzecz się ma w przypadku katalogu świadczeń socjalnych.
22
W nowy sposób unormowano jedynie zasady wypłaty zasiłku pogrzebowego
funkcjonariuszowi, któremu zmarł członek rodziny. Przyjęta redakcja przepisu podyktowana
została oczywistą potrzebą zrównania uprawnień wszystkich funkcjonariuszy do wypłaty
przedmiotowego świadczenia. Dotychczas bowiem wysokość otrzymywanego zasiłku uzależniona
była wprost od zajmowanego stanowiska, co w praktyce prowadziło do sytuacji, w której
otrzymujący wyższe uposażenie dyrektor jednostki penitencjarnej otrzymywał z budżetu dodatkowe
pieniądze, które – zgodnie z obowiązującymi przepisami – nie należały się już i tak mniej
zarabiającemu strażnikowi (zasiłek wypłacony w wysokości określonej w tzw. przepisach
„zusowskich” przekraczał dwukrotność jego miesięcznego uposażenia). Projektodawca założył, że
zasiłek pogrzebowy będzie wypłacany każdemu funkcjonariuszowi w równej wysokości. Będzie się
na niego składać zasiłek pogrzebowy (w takiej wysokości, jak określona w ogólnie obowiązujących
przepisach) i tzw. zasiłek wyrównawczy. Zasiłek wyrównawczy wypłacany będzie jedynie, w
przypadku gdy funkcjonariusz nie uzyska odpowiedniego świadczenia na przykład z Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych lub też gdy świadczenie to będzie niższe od określonej w ustawie kwoty
(175 % przeciętnego uposażenia funkcjonariusza). W tym miejscu nadmienić należy, że
projektowane rozwiązanie służy realizacji oczywistego postulatu tzw. sprawiedliwości społecznej.


Ad 20) W rozdziale 20 projektu ustawy zaproponowano nowe rozwiązania dotyczące
rozpatrywania sporów o roszczenia funkcjonariuszy ze stosunku służbowego. W rozdziale tym
dokonano podziału spraw ze stosunku służbowego w zależności od formy ich załatwiania, a także
– co się z tym wiąże – procedurę zmierzającą do ich rozstrzygnięcia.
I tak przyjęto, że tylko sprawy dotyczące:
– zwolnienia ze służby,
– przeniesienia z urzędu do pełnienia służby w innej jednostce organizacyjnej,
– przeniesienia na niższe stanowisko służbowe,
– zawieszenia w czynnościach służbowych
będą rozstrzygane w formie decyzji administracyjnej. Tym samym do postępowań w takich
sprawach będą miały w pełni zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego,
z zagwarantowaniem funkcjonariuszowi prawa do wniesienie skargi do sądu administracyjnego.
Katalog wymienionych powyżej spraw jest związany z tzw. trwałą zmianą stosunku służbowego
funkcjonariusza.
23