Rządowy projekt ustawy o Służbie Więziennej

Ad 8) W rozdziale 8 projektu ustawy określono katalog wyższych stanowisk
kierowniczych w Służbie Więziennej, a także tryb powoływania i odwoływania z tych stanowisk
oraz określono sytuację prawną funkcjonariuszy zajmujących wyższe stanowiska po odwołaniu ich
z tych stanowisk. Rozdział określa również właściwych przełożonych osób piastujących wysokie
stanowiska kierownicze w SW.

Ad 9) W rozdziale 9 projektu ustawy określono nietypowe zmiany stosunku służbowego
oraz przysługujące z tytułu tych zmian prawo do uposażenia zasadniczego oraz innych świadczeń
i należności pieniężnych. Co do zasady pozostawiono dotychczasowe rozwiązania, jako
rozwiązania sprawdzone w praktyce. Dokonano jednakże pewnego uporządkowania tych spraw,
przez między innymi:
– jednoznaczne wskazanie przełożonych uprawnionych do dokonywania zmian stosunku
służbowego w tym zakresie,
– ograniczenie możliwości przenoszenia albo delegowania do pełnienia służby w innej
jednostce organizacyjnej: kobiety w ciąży, funkcjonariusza samodzielnie sprawującego opiekę nad
dzieckiem do lat 14 oraz funkcjonariusza samodzielnie sprawującego opiekę nad dzieckiem, bez
względu na jego wiek, jeżeli stało się ono niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub
całkowicie niezdolne do pracy przed osiągnięciem 18 lat życia lub 25 lat życia w przypadku
dziecka uczęszczającego do szkoły i dostosowanie tych regulacji do obowiązujących przepisów
unijnych (tzw. godzenie obowiązków zawodowych z rodzinnymi),
– rozszerzenie katalogu możliwości oddelegowania funkcjonariusza do pełnienia służby
poza jednostkami organizacyjnymi Służby Więziennej przez oddelegowanie do pełnienia służby
także poza granicami kraju, co jest konsekwencją między innymi możliwości uczestnictwa
funkcjonariuszy w kontyngentach międzynarodowych,
–
wyraźne zapisanie, że powierzenie funkcjonariuszowi pełnienia obowiązków służbowych
na innym stanowisku może nastąpić wyłącznie w tej samej jednostce organizacyjnej, a nie – jak
przyjmowano dotychczas – w tej samej miejscowości; w tej samej miejscowości znajdować się
może bowiem kilka jednostek penitencjarnych, zaś instytucja „powierzenia pełnienia obowiązków”
służyć powinna zapewnieniu ciągłości służby w tej samej jednostce organizacyjnej; przenoszenie
funkcjonariuszy pomiędzy jednostkami organizacyjnymi następuje przecież – zgodnie z przepisami
ustawowymi – w drodze delegowania albo przeniesienia do pełnienia służby,
– wprowadzenie instytucji „czasowego pełnienia obowiązków służbowych na stanowisku
14
obsadzonym przez funkcjonariusza, który czasowo nie może pełnić swoich obowiązków”,
tj. instytucji na wzór umowy zastępstwa z Kodeksu pracy; realizacja propozycji umożliwi
obsadzanie wolnych stanowisk na czas określony, ale nieograniczony przepisami ustawowymi
(np. przez cezurę czasową 12-miesięczną – tak, jak przy powierzeniu obowiązków); warunkiem
stosowania tej instytucji będzie, podobnie jak w przypadku przepisów prawa pracy, czasowa
niezdolność zastępowanego funkcjonariusza do pełnienia służby na stanowisku, które zostanie
czasowo objęte przez zastępującego funkcjonariusza,

Ad 10) W rozdziale 10 projektu ustawy wprowadzono normy prawne odnoszące się do
instytucji opiniowania funkcjonariuszy. W tym miejscu podać należy, iż w porównaniu
z
dotychczasowym stanem prawnym, treść przepisów określających zasady opiniowania
służbowego funkcjonariuszy uległa znacznemu poszerzeniu. W rozdziale 10, przede wszystkim:
– wskazano cele, którym opiniowanie ma służyć,
– określono przełożonych właściwych w tych sprawach,
– unormowano tryby wzruszania opinii służbowych.

Ad 11) W rozdziale 11 projektu ustawy określono przesłanki do zawieszenia
funkcjonariusza w czynnościach służbowych i jego uprawnienia w zakresie wysokości
otrzymywanego uposażenia. Wprowadzone zmiany dokonane zostały wzorem innych służb
mundurowych. Mają one na celu doprecyzowanie przepisów określających zasady zawieszenia
w czynnościach służbowych funkcjonariuszy Służby Więziennej, w przypadku zastosowania wobec
nich tymczasowego aresztowania lub wszczęcia przeciwko nim postępowania karnego. Celowe
wydaje się bowiem wyraźne zastrzeżenie, że zawieszenie w czynnościach służbowych powinno
trwać przez cały okres trwania aresztu tymczasowego (stąd też możliwość jego przedłużenia do
czasu zakończenia postępowania karnego, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy). Zawieszenie
powinno wynikać z dobra prowadzonego postępowania lub dobra służby. Dlatego też obligatoryjne
zawieszenie w
czynnościach służbowych powinno następować w przypadku przestępstw
tzw. „umyślnych”, zaś fakultatywne zawieszenie w przypadku przestępstw tzw. „nieumyślnych”
i naruszenia przepisów dyscyplinarnych.

Ad 12) W rozdziale 12 projektu ustawy znacznej „przebudowie” uległy przepisy odnoszące
15
się do kwestii obligatoryjnego i fakultatywnego rozwiązania stosunku służbowego, a także
stwierdzenia jego wygaśnięcia. Przechodząc do omówienia zmian w obszarze przesłanek
warunkujących obligatoryjne zwolnienie funkcjonariusza, podać trzeba, że uległy one znacznemu
zawężeniu. Uznano bowiem, że większość z nich powinna stanowić podstawę do stwierdzenia
wygaśnięcia stosunku służbowego, a nie jego rozwiązania. Skoro bowiem większość
dotychczasowych przesłanek obligatoryjnego zwolnienia ze służby wynika z uprzednio podjętych
prawomocnych rozstrzygnięć przez organy niezależne od Służby Więziennej, to brak jest
uzasadnienia do prowadzenia postępowania administracyjnego zmierzającego jedynie do
potwierdzenia faktu już rozstrzygniętego przez inne organy (np. przez sąd karny czy komisję
lekarską). Podobnie też sytuacja wygląda z obligatoryjną przesłanką, jaką jest orzeczenie
o wymierzeniu kary dyscyplinarnej w postaci wydalenia ze służby. Orzeczenie takie podlega ocenie
niezawisłego organu, jakim jest sąd administracyjny i nie ma potrzeby, w razie
niezakwestionowania takiego orzeczenia przez ten sąd, prowadzenia ponownego postępowania
zmierzającego do osiągnięcia takiego samego celu – czyli wydalenia funkcjonariusza ze służby.
Wydaje się więc, że organy Służby Więziennej powinny jedynie poprzestawać na stwierdzeniu
wygaśnięcia stosunku służbowego w wyżej wymienionych sprawach.
Dotychczasowe wyroki zapadłe przed sądami administracyjnymi wskazują, że osoby
całkowicie niezdolne do służby czy też skazane wyrokami sądów, i tak w dalszym ciągu pozostają
w stosunku służbowym, albowiem decyzje o ich zwolnieniu ze służby obarczone były błędami, i to
najczęściej błędami formalnymi.
Nowe zasady mają więc na celu realizację rozstrzygnięć podjętych w innym, prawomocnie
zakończonym postępowaniu, bez konieczności prowadzenia skomplikowanych postępowań
administracyjnych, które i tak przecież nie mogą mieć waloru rozstrzygającego, a jedynie
potwierdzający. Oczywiście, mając na względzie ochronę interesów funkcjonariusza, w rozdziale
15 przewidziano konsekwencje uchylenia prawomocnego rozstrzygnięcia wydanego przez organ
spoza Służby Więziennej i – w efekcie – ponowne nawiązanie z tym funkcjonariuszem stosunku
służbowego.
Niezależnie od powyższego katalog przesłanek warunkujących ustanie stosunku
służbowego, ze względów praktycznych, poszerzono o:
–
nieobecność w służbie przez okres powyżej 3 miesięcy z powodu tymczasowego
aresztowania,
– skazanie prawomocnym wyrokiem sądu na karę dodatkową pozbawienia praw
16
publicznych,
– prawomocną odmowę wydania poświadczenia bezpieczeństwa osobowego w rozumieniu
przepisów o ochronie informacji niejawnych,
– upływ 12 miesięcy od dnia zaprzestania służby z powodu choroby (przesłanka
pragmatyczna, w praktyce często zdarzało się, że funkcjonariusze przedłużali zwolnienia lekarskie,
aby w ten sposób uniknąć zwolnienia ze służby; takie postępowanie godziło wprost
w bezpieczeństwo jednostek penitencjarnych, gdyż stanowisko zajmowane przez „chorującego”
funkcjonariusza nie mogło być obsadzone na stałe przez inną osobę),
–
upływ 12 miesięcznego okresu zawieszenia w czynnościach służbowych,

– dwukrotne nieusprawiedliwione niestawienie się na badanie lub obserwację w zakładzie
opieki zdrowotnej, chyba że skierowanie do komisji nastąpiło na prośbę funkcjonariusza
(przesłanka wynikająca z pragmatyki służbowej, uzasadnienie jak wyżej – funkcjonariusze celowo
unikali stawiennictwa na badania, aby w ten sposób uniknąć zwolnienia ze służby),

– porzucenie służby przez funkcjonariusza (przyjęto, że przez porzucenie służby należy
rozumieć nieusprawiedliwioną nieobecność funkcjonariusza trwającą ponad 10 dni
kalendarzowych).

Istotnej zmiany dokonano również w redakcji dotychczasowej przesłanki do fakultatywnego
zwolnienia ze służby w związku z nabyciem uprawnień emerytalnych.
W miejsce dotychczasowego określenia, że funkcjonariusz może być zwolniony ze służby
z powodu osiągnięcia 30-letniej wysługi emerytalnej, wprowadzono zasadę, że zwolnienie takie
może nastąpić w przypadku osiągnięcia 30-letniego stażu służby w Służbie Więziennej.

W rozdziale 12 określono ponadto prawo funkcjonariusza do otrzymania odprawy,
w związku z ustaniem jego stosunku służbowego. Prawo do otrzymania odprawy ograniczono
jedynie do funkcjonariuszy w służbie stałej. Wysokość tej odprawy jest równa dotychczas
obowiązującej. Wprowadzono też zasadę, zgodnie z którą w razie śmierci funkcjonariusza
w związku z wykonywaniem przez niego obowiązków służbowych, pozostała po nim rodzina
otrzymuje maksymalną (tj. równą 6-miesięcznemu uposażeniu) odprawę pośmiertną.
Rozszerzono
także katalog funkcjonariuszy uprawnionych do otrzymywania tzw.
świadczenia rocznego w związku z ustaniem stosunku służbowego o funkcjonariuszy zwolnionych
ze służby w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej Służby Więziennej i zwolnionych na
własną prośbę, jeżeli jednocześnie nabyli prawo do pełnej wysługi emerytalnej.
17

Ad 13) W rozdziale 13 projektu ustawy określono zagadnienia związane ze zdrowiem
i bezpieczeństwem funkcjonariuszy w służbie. Przede wszystkim w rozdziale tym zawarto
dotychczasowe przepisy o zdolności fizycznej i psychicznej do służby, a także zasady kierowania
funkcjonariuszy do komisji lekarskiej. W szczególności przewidziano możliwość kierowania
z urzędu funkcjonariusza do komisji lekarskiej, w przypadku gdy jego nieobecność w służbie
przekracza pewien okres, wraz z nałożeniem na niego ustawowego obowiązku poddania się
określonym badaniom. Brak takiej regulacji powodował bowiem unikanie przez funkcjonariuszy
skierowanych na komisję lekarską poddania się badaniom. Z drugiej zaś strony – zgodnie
z wytycznymi Centralnej Komisji Lekarskiej MSWiA – obowiązek poddania się badaniom
powinien wynikać z pragmatyki służbowej, albowiem jest to polecenie służbowe. Wspomnieć
również można, iż analogiczne rozwiązania zostały przyjęte w innych służbach mundurowych.

Ustawowo uregulowano pewne szczegółowe rozwiązania dotyczące zagadnień związanych
ze służbą medycyny pracy. Wskazano więc, że zadania z tego zakresu wykonują jednostki służby
medycyny pracy Służby Więziennej, które wyposażono w pewne kompetencje zmierzające do
zagwarantowania ochrony zdrowia funkcjonariuszy. Aby uniknąć zdarzeń nadzwyczajnych, które
miały miejsce w ostatnich czasach, jednostki medycyny pracy będą mogły zarówno kierować
funkcjonariusza do komisji lekarskiej, jak i samodzielnie lub też na polecenie przełożonego
„odsuwać” funkcjonariusza od wykonywania określonych czynności służbowych (w szczególności
czynności służbowych wykonywanych z bronią palną).

W celu ochrony i poprawy kondycji fizycznej i psychicznej funkcjonariuszy, wykonujących
częstokroć skomplikowane i stresogenne zadania służbowe, wprowadzono regulacje dotyczące
obozów kondycyjnych (kwestia ta była dotychczas regulowana w aktach niższego rzędu).
Określono również odpowiedzialność przełożonych za stan bezpieczeństwa i higieny służby
funkcjonariuszy. Z problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy nierozerwalnie związana jest
także tematyka odszkodowań za uszczerbek na zdrowiu lub szkodę poniesioną w służbie.
Nadmienić trzeba, że problematyka ta dotychczas nie była uregulowana w ustawie pragmatycznej.
Dlatego też w projekcie ustawy zdefiniowano pojęcie wypadku pozostającego w związku
z pełnieniem służby, a także określono wysokość przysługującego odszkodowania.

Ad 14) W rozdziale 14 projektu ustawy określono zagadnienia związane z czasem służby
funkcjonariuszy. W Służbie Więziennej zagadnienia te regulowane były dotychczas w przepisach
wykonawczych, zaś na wadliwość takiej konstrukcji prawnej niejednokrotnie zwracał uwagę
18