Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw

formuły umowy o wykonywaniu inicjatyw lokalnych dla budowania poprawnych relacji oraz
umacniania dobrych praktyk.
Wykonanie inicjatywy lokalnej opiera się co do zasady na wykorzystaniu środków
własnych stron porozumienia. W szczególności gmina nie przekazuje dotacji na rzecz
stowarzyszenia zwykłego. Każda ze stron, realizując przypisane jej w umowie działania,
zmierza do wykonania zadania publicznego, które jest wspólnym celem stron. Strony umowy
samodzielnie rozporządzają środkami przeznaczonymi na wykonanie inicjatywy lokalnej.
Wiążą je natomiast zobowiązania wynikające z umowy do wykonania poszczególnych
działań, których suma składa się na wykonanie inicjatywy lokalnej oraz realizację zadania
publicznego. Projektowane zmiany umożliwiają gminie wykonanie zobowiązań wynikających
z porozumienia o wykonaniu inicjatywy lokalnej przy udziale gminnych jednostek
pomocniczych, w szczególność sołectw oraz dzielnic. Takie rozwiązanie jest związane
z pełną realizacją zasady pomocniczości.
Umowa o wykonywaniu inicjatywy lokalnej wraz z charakteryzującym je brakiem
przyznania dotacji odróżnia tę formułę od otwartych konkursów ofert, w których są
przyznawane dotacje na wsparcie lub realizację zadania publicznego. Należy traktować te
dwa rozwiązania rozłącznie.
W formule wykonywania inicjatywy lokalnej należy przede wszystkim dopatrywać się
aktywności obywateli jako jednostek zorganizowanych w stowarzyszeniu zwykłym oraz
aktywizowania grup obywateli, którzy nigdy nie uczestniczyli w aktywności społecznej oraz
budowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Wykonywanie inicjatyw lokalnych powinno być
elementem inkluzji obywatelskiej.
Ważna jest również zmiana w kryteriach nabywania statusu organizacji pożytku
publicznego (opp), która ma służyć zwiększeniu przejrzystości struktury i funkcjonowania
tych organizacji, w oparciu o istotne standardy procesu profesjonalizacji sektora
pozarządowego. Status organizacji pożytku publicznego uzyska wyłącznie organizacja
prowadząca nieprzerwanie działalność przez okres co najmniej dwóch lat (art. 20 pkt 1). Do
tej pory praktyką większości sądów rejestrowych, zgodną z intencją ustawodawcy, było
nadawanie statusu organizacjom, które potrafiły udokumentować dotychczasowe
prowadzenie tej działalności, choć bezpośrednio wymogi odnoszące się do czasu
funkcjonowania nie były wprowadzone. Projektowana zmiana jest konsekwencją
przekonania, że status opp powinny uzyskiwać organizacje wykazujące się doświadczeniem
w realizowaniu zadań społecznie użytecznych, podmioty wiarygodne, także przez trwałość
ich funkcjonowania w obrocie.

6
Podkreślono też w projekcie nowelizacji, że działalność gospodarcza prowadzona
przez organizację pozarządową może mieć charakter jedynie dodatkowy w stosunku do jej
działalności podstawowej, którą jest działalność pożytku publicznego.
Istotne jest także wprowadzenie obowiązku podawania do publicznej wiadomości
w sprawozdaniu merytorycznym informacji o sposobie wykorzystania 1 % podatku
naliczonego od osób fizycznych (art. 23 ust. 6), w celu zapewnienia większej jawności
i przejrzystości funkcjonowania organizacji pożytku publicznego.
Nowym rozwiązaniem jest również ujęcie w normy prawne odpowiedzialności
członków organu zarządzającego oraz organu kontroli lub nadzoru wobec organizacji pożytku
publicznego za szkodę wyrządzoną działaniem niezgodnym z prawem lub statutem (art. 27b).
Stanowi to kolejną, obok zakazu uprzywilejowania członków organu zarządzającego oraz
organu kontroli i nadzoru w stosunkach cywilnoprawnych (w szczególności w zakresie
przekazywania majątku organizacji pożytku publicznego osobom trzecim), regulację służącą
zapewnieniu prawidłowego i zgodnego z prawem funkcjonowania organizacji pożytku
publicznego.

W celu zagwarantowania rzetelności i wiarygodności podmiotów posiadających status
organizacji pożytku publicznego, a tym samym pewnej i niezawodnej informacji
o zarejestrowanych podmiotach, a także w celu zapewnienia przestrzegania przez organizacje
pożytku publicznego ustawowych standardów działania, dokonano szeregu zmian w zakresie
środków nadzoru. Rozszerzono zakres przedmiotowy nadzoru nad organizacjami pożytku
publicznego, obejmując nim działalność pożytku publicznego, a nie tylko prawidłowość
korzystania z uprawnień, wynikających ze statusu opp (art. 28). Nie można bowiem
efektywnie nadzorować prawidłowości korzystania z uprawnień bez uprzedniej kontroli
przestrzegania zasad finansowo-organizacyjnych funkcjonowania organizacji, które to zasady
determinują prawo do posiadania statusu organizacji pożytku publicznego, a tym samym
prawo do korzystania z uprawnień.
Istotnym elementem projektu ustawy jest wyposażenie ministra właściwego do spraw
zabezpieczenia społecznego w uprawnienia do wzywania organizacji pożytku publicznego do
przedstawienia niezbędnych wyjaśnień, w przypadku niezłożenia lub nieopublikowania
w terminie sprawozdania finansowego lub merytorycznego, a także m.in. nienadesłania
sprawozdania z wyników zbiórki publicznej, niepodania informacji o otrzymanych
darowiznach właściwemu urzędowi skarbowemu, czy też wykorzystywania dotacji
niezgodnie z przeznaczeniem. W przypadku niezastosowania się do wezwania właściwy

7
minister występowałby do sądu o wykreślenie informacji o uzyskaniu statusu organizacji
pożytku publicznego.
Ponadto dalszej instytucjonalizacji dialogu obywatelskiego służy możliwość
powoływania z inicjatywy organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów prowadzących
działalność pożytku publicznego, Wojewódzkich, Powiatowych i Gminnych Rad Działalności
Pożytku Publicznego, w skład których poza przedstawicielami III sektora, wchodziliby
przedstawiciele zarządu województwa oraz wojewody (art. 41a – 41h).
Utworzenie Rad powinno przyczynić się do usprawnienia i rozwoju wzajemnych
relacji między instytucjami dialogu obywatelskiego, w szczególności na poziomie
regionalnym i centralnym.

W stosunku do obowiązującego stanu prawnego w projekcie zaproponowano
następujące zmiany o charakterze szczegółowym:
1)
w celu wyjaśnienia wątpliwości dotyczących wieku wolontariuszy, którzy mogą
zawierać porozumienia zmodyfikowano definicję wolontariusza (art. 2 pkt 3),
2)
wprowadzono definicję inicjatywy lokalnej (art. 2 pkt 4),
3)
w celu podkreślenia faktu, że organizacje pozarządowe są powoływane z myślą
o prowadzeniu działalności społecznie użytecznej proponuje się wprowadzenie
regulacji stanowiącej, iż podmioty te nie działają w celu osiągania zysku,
a nadwyżkę przychodów nad kosztami przeznaczają na cele statutowe (art. 3
ust. 2 pkt 2 i 4),
4)
ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych znowelizowała
ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, dopuszczając
możliwość udziału spółdzielni socjalnej w otwartym konkursie ofert.
Jednocześnie ze względu na istniejące różnice między spółdzielniami socjalnymi
a organizacjami pozarządowymi w odniesieniu do spółdzielni socjalnych nie
znajdą zastosowania przepisy art. 7 oraz art. 19b – 41h (art. 3 ust. 3a),
5)
wyłączenie spółek osobowych z definicji organizacji pozarządowej jest
podyktowane kształtem przepisów ustawy – Kodeks spółek handlowych, które
stanowią, że spółki osobowe są ustanawiane w celu prowadzenia
przedsiębiorstwa, natomiast spółki kapitałowe są tworzone w każdym celu
prawnie dopuszczalnym,
6)
w celu zapewnienia większej jasności i spójności sfery działalności pożytku
publicznego uporządkowano następujące zakresy zadań publicznych: działalność
na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn, wypoczynek dzieci i młodzieży,

8
turystyka i krajoznawstwo, porządek i bezpieczeństwo publiczne, działalność na
rzecz rozwoju organizacji pozarządowych, kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury
i dziedzictwa narodowego, działalność na rzecz mniejszości narodowych
i etnicznych oraz języka regionalnego, podtrzymywanie i upowszechnianie
tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwoju świadomości
narodowej, obywatelskiej i kulturowej, obronność państwa i działalność Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (art. 4 ust.1),
7) aby
zwiększyć adekwatność sfery zadań publicznych do obowiązującego
ustawodawstwa i rzeczywistych potrzeb społecznych proponuje się
wprowadzenie jasnych sformułowań dotyczących działań na rzecz integracji
i

reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem
społecznym, działalności na rzecz kombatantów i osób represjonowanych,
pomocy Polonii i Polakom za granicą, promocji Polski za granicą, jak również
przeciwdziałania patologiom społecznym. Dodanie nowego zadania promocji
Polski za granicą wynika z wagi, jaka jest przywiązywana do dbałości o dobre imię
Rzeczypospolitej Polskiej za granicą. Do zadań sektora publicznego należą zadania,
których wykonanie lub finansowanie stanowi powinność organów administracji
publicznej. Konstytucja RP nakłada obowiązek pomocy Polakom zamieszkałym za
granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.
Podstawowe założenia polityki w zakresie pomocy Polonii i Polakom za granicą,
a także promocji Polski za granicą znajdują się w rządowych programach oraz
wytyczanych na bieżąco planach rocznych, przykładowo w Rządowym Programie
Współpracy z Polonią i Polakami za granicą uchwalonym w październiku 2007 r.
(art. 4 ust. 1),
8)
rozszerzono katalog form współpracy administracji publicznej z organizacjami
pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3, o możliwość
konsultowania projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań
publicznych, o których mowa w art. 4, z radami działalności pożytku
publicznego, w przypadku ich utworzenia przez właściwe jednostki samorządu
terytorialnego, zawierania umów o wykonanie inicjatywy lokalnej, jak również
umów partnerstwa, o których mowa w ustawie o zasadach prowadzenia polityki
rozwoju (art. 5 ust. 2),
9) obecnie
istnieje
obowiązek uchwalania przez organ stanowiący jednostki
samorządu terytorialnego rocznego programu współpracy z organizacjami

9
pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3. Ważnym
uzupełnieniem tego obowiązku będzie możliwość tworzenia wieloletnich
programów współpracy. Ponadto także organy administracji rządowej będą
mogły przyjmować programy współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz
podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3. Mając na względzie uwagi
organizacji pozarządowych oraz sektora samorządowego postanowiono, że
programy te powinny określać cel główny i cele szczegółowe programu, zasady
współpracy, zakres przedmiotowy, formy współpracy, zadania priorytetowe,
system oceny i monitorowania realizacji programu. Takie rozwiązanie powinno
wpłynąć korzystnie na rozwijanie współpracy między sektorem administracji
publicznej a sektorem pozarządowym oraz umocni pozycję organizacji
pozarządowych wobec administracji publicznej. Ponadto wprowadzono
konsekwencje za nieuchwalenie programu współpracy. W przypadku
nieuchwalenia programu współpracy w terminie wojewoda wzywa jednostkę
samorządu terytorialnego do uchwalenia rocznego programu współpracy
w terminie 30 dni od doręczenia wezwania. Po bezskutecznym upływie tego
terminu wojewoda sporządza roczny program współpracy oraz wydaje w tej
sprawie zarządzenie zastępcze. Koszty sporządzenia rocznego programu
współpracy ponosi w całości jednostka samorządu terytorialnego (art. 5a i 5b),
10) w celu doprecyzowania zagadnień definicyjnych oraz mając na uwadze regulacje
zawarte w innych ustawach proponuje się ujednolicenie zakresu przedmiotowego
działalności nieodpłatnej i odpłatnej pożytku publicznego przez wskazanie, że
działalność nieodpłatna polega, tak jak działalność odpłatna, na prowadzeniu
działalności w zakresie wykonywania zadań należących do sfery zadań
publicznych, o której mowa w art. 4; podkreślono także, że przychód
z działalności odpłatnej pożytku publicznego służy wyłącznie prowadzeniu
działalności pożytku publicznego, natomiast jeżeli wynagrodzenie pobierane za
wykonywanie zadań ze sfery publicznej jest wyższe od tego, jakie wynika
z bezpośrednich kosztów działalności, wówczas działalność odpłatna pożytku
publicznego jest działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie
działalności gospodarczej (art. 8 ust. 2 i art. 9 ust. 1 pkt 1). Jednocześnie
podniesiono limit wynagrodzenia do 3-krotności średniego miesięcznego
wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw (art. 9 ust. 1 pkt 2). Zmiana ta jest
uzasadniona koniecznością zatrzymania wysoko wykwalifikowanej kadry

10