Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.

Postanowienie to uzupełnia Kodeks karny, który penalizuje między innymi:
– stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia innej osoby
do określonego działania, zaniechania lub znoszenia,
– znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą najbliższą lub nad inną
osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od
sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan
psychiczny lub fizyczny,
– spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci pozbawienia
człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, innego ciężkiego
kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie
zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej
trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego
zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, naruszenie czynności narządu ciała lub
inny rozstrój zdrowia.
Zgodnie z Kodeksem karnym wykonawczym kary, środki karne,
zabezpieczające i zapobiegawcze wykonuje się w sposób humanitarny,
z poszanowaniem godności skazanego. Zakazane jest stosowanie tortur lub
nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania skazanego.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy zakazuje stosowania kar cielesnych oraz
wszelkich form karcenia, polegających na zadawaniu cierpień psychicznych,
które naruszają godność dziecka.
Eksperymenty naukowe
Konstytucja RP zakazuje poddawania kogokolwiek eksperymentom naukowym,
w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody. Ustawa o zawodach
lekarza i lekarza dentysty określa warunki przeprowadzania eksperymentów
medycznych (badawczych i leczniczych) z udziałem ludzi, w tym osób
ubezwłasnowolnionych oraz niebędących w stanie podjąć decyzji
z

rozeznaniem. Osoba, która ma być poddana eksperymentowi, jest
informowana o celach, sposobach i warunkach jego przeprowadzenia,
spodziewanych korzyściach leczniczych lub poznawczych, ryzyku oraz
o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie w każdym jego stadium.
Przeprowadzenie eksperymentu wymaga pisemnej zgody osoby mającej w nim

39
uczestniczyć. W przypadku niemożności wyrażenia pisemnej zgody, za
równoważne uważa się wyrażenie zgody złożone ustnie, w obecności dwóch
świadków. W przypadku osoby, która ma pełną zdolność do czynności
prawnych, lecz nie jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinii w sprawie
uczestnictwa w eksperymencie, zgodę wyraża sąd opiekuńczy.
Ustawa zakazuje udziału osób ubezwłasnowolnionych w eksperymentach
badawczych. Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona może uczestniczyć jedynie
w eksperymencie leczniczym. Zgodę wyraża jej przedstawiciel ustawowy, ale
jeżeli osoba ubezwłasnowolniona jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć
opinię w sprawie uczestnictwa w eksperymencie leczniczym, konieczne jest
uzyskanie jej pisemnej zgody.
Z wnioskiem o udzielenie zgody na uczestnictwo w eksperymencie leczniczym
osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej lub osoby, która nie jest w stanie
z rozeznaniem wypowiedzieć opinii, może wystąpić podmiot przeprowadzający
eksperyment do sądu opiekuńczego. W przypadkach niecierpiących zwłoki i ze
względu na bezpośrednie zagrożenie życia, uzyskanie zgody nie jest konieczne.
12. Wolność od wykorzystywania, przemocy i nadużyć (art. 16)
Gwarancje podstawowe
Stosowanie przemocy fizycznej i psychicznej wobec drugiej osoby jest
zakazane. Ustawodawstwo polskie przewiduje udzielanie ochrony przed
przemocą wszystkim osobom oraz udzielanie pomocy i wsparcia wszystkim
ofiarom przemocy. Nie ma przepisów stosujących się odrębnie do osób
niepełnosprawnych lub wyłączających je – z uwagi na niepełnosprawność –
spośród osób uprawnionych do uzyskania ochrony lub pomocy.
Kodeks karny przewiduje karalność fizycznego lub psychicznego znęcania się
nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub
przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą
nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny. Sankcja za taki czyn
jest zaostrzona w przypadku działania ze szczególnym okrucieństwem. Karalne
jest także:
– porzucenie osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub
fizyczny,

40
– uderzanie lub naruszanie w inny sposób nietykalności cielesnej,
– naruszenie czynności narządu ciała lub spowodowanie rozstroju zdrowia.
Kodeks karny nakłada na sprawcę przemocy w rodzinie obowiązek
uczestniczenia w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, nie jest konieczne
uzyskanie na to zgody sprawcy. W Kodeksie postępowania karnego zawarty jest
nakaz powstrzymywania się sprawcy przemocy od kontaktowania
z

pokrzywdzonym lub innymi osobami oraz nakaz opuszczenia lokalu
zajmowanego z pokrzywdzonym.
Ochronę przed przemocą wzmacnia Kodeks wykroczeń, nakładający na osoby,
które mają obowiązek opieki lub nadzoru nad osobą niezdolną rozpoznać lub
obronić się przed niebezpieczeństwem, obowiązek zapobiegania narażeniu na
przemoc (obowiązek niedopuszczenia, by osoba niezdolna rozpoznać lub
obronić się przed niebezpieczeństwem przebywała w okolicznościach
niebezpiecznych dla zdrowia).
Ochronę przed przemocą wobec osób niepełnosprawnych przebywających
w domach pomocy społecznej gwarantuje ustawa o pomocy społecznej.
Przewiduje ona, że organizacja domu pomocy społecznej, zakres i poziom usług
opiekuńczych i bytowych uwzględnia, w szczególności, wolność, intymność,
godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców domu oraz stopień ich
fizycznej, intelektualnej i psychicznej sprawności. Kontrola i nadzór nad
domami pomocy społecznej sprawowana jest przez wojewodę. Sposób
przeprowadzania kontroli określa rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej
w sprawie nadzoru i kontroli w pomocy społecznej.
Pomoc ofiarom przemocy
Kompleksowe rozwiązania dotyczące zwalczania przemocy w rodzinie zawiera
ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Rozwiązania te mają
zastosowanie do przemocy wobec każdego z członków rodziny, w każdym
przypadku.
Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się pomocy w formie:
– poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego i socjalnego,
– interwencji kryzysowej i wsparcia,

41
– ochrony przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemożliwienie osobom
stosującym przemoc korzystania z zajmowanego z innymi członkami
rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się z osobą
pokrzywdzoną,
– zapewnienia, na żądanie osoby dotkniętej przemocą, bezpiecznego
schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy
w rodzinie.
Ustawa o pomocy społecznej przewiduje także inne rozwiązania, które mogą
być wykorzystywane w celu niesienia pomocy ofiarom przemocy (rozwiązania
te adresowane są do wszystkich osób znajdujących się w takiej sytuacji, osoby
niepełnosprawne mają do nich zagwarantowany równy dostęp):
– poradnictwo specjalistyczne – prawne, psychologiczne i rodzinne –
świadczone osobom i rodzinom, które mają trudności lub wykazują potrzebę
wsparcia w rozwiązywaniu problemów życiowych,
– interwencja kryzysowa podejmowana na rzecz osób i rodzin, celem jest
przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego
radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej
w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej,
– pomoc rodzinom mającym trudności w wypełnianiu swoich zadań w formie
poradnictwa rodzinnego, terapii rodzinnej rozumianej jako działania
psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne, mające na celu przywrócenie
rodzinie zdolności do wypełniania jej zadań, pracy socjalnej, zapewnienia
dzieciom opieki i wychowania poza rodziną.
Rada Ministrów uchwaliła 25 września 2006 r. Krajowy Program
Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (2006 – 2016). W Programie
wyznaczonych zostało pięć priorytetów działania:
– systematyczne diagnozowanie zjawiska przemocy w rodzinie,
– podnoszenie poziomu świadomości i wrażliwości społecznej,
– szkolenie służb zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie,
– ochrona i pomoc ofiarom – działalność specjalistycznych ośrodków
wsparcia dla ofiar przemocy,

42
– oddziaływanie na osoby stosujące przemoc poprzez programy korekcyjno-
-edukacyjne.
W 2009 r. ogólnopolska kampania społeczna na rzecz przeciwdziałania
przemocy w rodzinie została poświęcona przeciwdziałaniu przemocy wobec
osób starszych i niepełnosprawnych. W ramach kampanii wyprodukowano
plakaty i ulotki, które zostały przekazane urzędom marszałkowskim oraz MPiPS
w celu upowszechniania podczas szkoleń pracowników pierwszego kontaktu
pracujących z ofiarami przemocy w rodzinie. Materiały zostały też przekazane
do miejsc użyteczności publicznej (ośrodki pomocy społecznej, powiatowe
centra pomocy rodzinie, domy pomocy społecznej, szkoły, ośrodki zdrowia,
kościoły).
Realizacja kampanii przyczyniła się do:
– zwiększenia społecznego zaangażowania w sprawy związane z
przeciwdziałaniem przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych,
– podniesienia poziomu wiedzy na temat przemocy wobec tych osób.
Przeprowadzono też ogólnopolskie badanie przemocy w rodzinie wobec osób
niepełnosprawnych i starszych. Uzyskano informacje dotyczące:
– skali przemocy w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych,
– charakterystyki ofiar i sprawców takiej przemocy,
– jakiej przemocy najczęściej doświadczają,
– korzystania z pomocy różnych instytucji (ośrodek pomocy społecznej,
policja, sąd, organizacje pozarządowe itp.) przez ofiary,
– oceny skuteczności pomocy.
W badaniach tych stwierdzono, że przemoc fizyczna, psychiczna, ekonomiczna
i

seksualna wobec osób starszych i niepełnosprawnych występuje na
ograniczoną skalę.
Wyniki badań zostały opublikowane w dwóch raportach „Przemoc w rodzinie
wobec osób starszych i niepełnosprawnych – część I Raport z badania
ogólnopolskiego” i „Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełno-
sprawnych – część II Raport z badania profesjonalistów”. Raporty dostępne są
na stronie internetowej MPiPS.

43