Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.

W ramach programu Komisji Europejskiej „Zapobieganie i przeciwdziałanie
przestępczości 2007 rok” realizowany jest projekt „Sieć pomocy ofiarom
przestępstw”. Utworzono 16 ośrodków pomocy dla ofiar przestępstw,
udzielających nieodpłatnie pomocy prawnej, psychologicznej oraz informacje
o możliwości uzyskania innych form wsparcia. W zależności od rodzaju spraw
i potrzeb osobie pokrzywdzonej wyznacza się opiekuna, jest to rozwiązanie
szczególnie często stosowane w przypadku wrażliwych grup pokrzywdzonych,
w tym osób niepełnosprawnych. Zadaniem opiekuna jest zapewnienie pomocy
w formie asysty, udzielania informacji oraz wsparcia.
13.
Ochrona integralności osobistej (art. 17)
Wyrażanie zgody na zabiegi medyczne
Wyrażanie przez pacjenta zgody na zabiegi medyczne uregulowane jest
w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz w ustawie
o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Pacjent ma prawo do informacji o stanie
zdrowia, w szczególności o rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych
metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć
następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz
rokowaniu. Ma prawo przedstawić lekarzowi swoje zdanie w tym zakresie. Na
stosowanie tych przepisów nie ma wpływu niepełnosprawność pacjenta.
Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych.
Przedstawiciel ustawowy pacjenta całkowicie ubezwłasnowolnionego lub
niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody ma prawo do jej wyrażenia,
a w przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo to, w odniesieniu do
badania, może wykonać opiekun faktyczny. Osoba ubezwłasnowolniona albo
pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący
dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu, pomimo zgody
przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku na
udzielenie świadczenia wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Zgoda
oraz sprzeciw mogą być wyrażone ustnie albo poprzez takie zachowanie osoby,
które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się
proponowanym przez lekarza czynnościom albo brak takiej woli. W przypadku
zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki

44
stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę wyraża się w formie
pisemnej.
Jeżeli pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego ani opiekuna faktycznego,
albo porozumienie się z tymi osobami jest niemożliwe, lekarz po
przeprowadzeniu badania może przystąpić do zabiegu operacyjnego albo
metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko dla pacjenta
jedynie po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego.
Badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego
zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej,
a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma
możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub
opiekunem faktycznym. Decyzję o podjęciu czynności medycznych w takich
okolicznościach lekarz powinien, w miarę możliwości, skonsultować z innym
lekarzem. Okoliczności te odnotowuje się w dokumentacji medycznej pacjenta.
Ustawa o izbach lekarskich reguluje zasady odpowiedzialności zawodowej
lekarzy przed sądami lekarskimi za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki
i deontologii zawodowej oraz za naruszenie przepisów o wykonywaniu zawodu
lekarza. Kodeks karny przewiduje też, że kto wykonuje zabieg leczniczy bez
zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2. ciganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Rozwiązania dotyczące przyjmowania do szpitala psychiatrycznego bez zgody
osoby chorej psychicznie lub upośledzonej umysłowo, jak też stosowania
przymusu bezpośredniego wobec osób z zaburzeniami psychicznymi zawiera
ustawa o ochronie zdrowia psychicznego.
Osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez
zgody tylko wtedy, gdy jej zachowanie wskazuje, że z powodu choroby zagraża
bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. O przyjęciu
postanawia lekarz po badaniu i zasięgnięciu, w miarę możliwości, opinii
drugiego lekarza psychiatry albo psychologa. Sąd opiekuńczy przeprowadza
postępowanie dotyczące przyjęcia do szpitala psychiatrycznego.
Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie lub osoby
upośledzonej umysłowo niezdolnej do wyrażenia zgody lub stosunku do

45
przyjęcia do szpitala psychiatrycznego i leczenia następuje za zgodą sądu
opiekuńczego. W przypadkach nagłych przyjęcie do szpitala możliwe jest bez
wcześniejszego uzyskania zgody sądu opiekuńczego. Lekarz przyjmujący ma
obowiązek, o ile to możliwe, zasięgnąć pisemnej opinii innego lekarza, w miarę
możliwości psychiatry, albo pisemnej opinii psychologa. Kierownik szpitala
psychiatrycznego zawiadamia niezwłocznie sąd opiekuńczy w celu uzyskania
zgody sądu na przyjęcie do szpitala.
Jeżeli osoba chora psychicznie lub upośledzona umysłowo niezdolna do
wyrażenia zgody lub stosunku do przyjęcia do szpitala psychiatrycznego
i leczenia sprzeciwia się przyjęciu do szpitala psychiatrycznego, a jej
zachowanie wskazuje, że zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub
zdrowiu innych osób, zawiadamia się sąd opiekuńczy. Sąd opiekuńczy
przeprowadza postępowanie dotyczące przyjęcia do szpitala psychiatrycznego.
Jeżeli przyjęcie do szpitala dotyczy osoby pełnoletniej całkowicie
ubezwłasnowolnionej, zdolnej do wyrażenia zgody, wymagane jest również
uzyskanie zgody tej osoby na przyjęcie. W przypadku sprzecznych oświadczeń
tej osoby i jej przedstawiciela ustawowego, zgodę na przyjęcie do szpitala
wyraża sąd opiekuńczy.
Do szpitala psychiatrycznego może być również przyjęta, bez jej zgody, osoba
chora psychicznie:
– której zachowanie wskazuje, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne
pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego,
bądź
– która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb
życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu
psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.
O potrzebie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego orzeka sąd opiekuńczy – na
wniosek jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, przedstawiciela
ustawowego lub osoby sprawującej faktyczną opiekę.
Stosowanie przymusu
Przymus bezpośredni wobec osób z zaburzeniami psychicznymi można
stosować tylko wtedy, gdy przepis ustawy do tego upoważnia albo osoby te:

46
– dopuszczają się zamachu przeciwko życiu lub zdrowiu własnemu lub innej
osoby, lub bezpieczeństwu powszechnemu, lub
– w sposób gwałtowny niszczą lub uszkadzają przedmioty znajdujące się
w ich otoczeniu, lub
– poważnie zakłócają lub uniemożliwiają funkcjonowanie podmiotu
leczniczego udzielającego
świadczenia zdrowotne w zakresie
psychiatrycznej opieki zdrowotnej lub jednostki organizacyjnej pomocy
społecznej.
O zastosowaniu przymusu bezpośredniego decyduje lekarz, który określa rodzaj
środka przymusu oraz nadzoruje jego wykonanie. W szpitalach
psychiatrycznych oraz w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej,
jeżeli nie jest możliwe uzyskanie natychmiastowej decyzji lekarza,
o zastosowaniu przymusu bezpośredniego decyduje i nadzoruje jego wykonanie
pielęgniarka, która jest obowiązana niezwłocznie zawiadomić lekarza. Przed
zastosowaniem przymusu bezpośredniego uprzedza się osobę, wobec której
środek ten ma być podjęty. Każdy przypadek zastosowania przymusu
bezpośredniego i uprzedzenia o możliwości jego zastosowania odnotowuje się
w dokumentacji medycznej.
Szczegółowe warunki stosowania przymusu, jak też prowadzenia dokumentacji
zastosowania przymusu określało rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego.
Ochrona praw pacjentów
Ochronę praw pacjenta, w tym pacjentów szpitali psychiatrycznych, sprawuje
Rzecznik Praw Pacjenta, powołany na mocy ustawy o prawach pacjenta
i Rzeczniku Praw Pacjenta.
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego gwarantuje, że osoba korzystająca ze
świadczeń zdrowotnych udzielanych przez szpital psychiatryczny ma prawo do
pomocy w ochronie praw, prawo do pomocy w ochronie praw przysługuje
również jej przedstawicielowi ustawowemu, opiekunowi prawnemu lub
faktycznemu. wiadczeniodawca ma obowiązek poinformowania o zakresie
działania i sposobie kontaktu z Rzecznikiem Praw Pacjenta Szpitala
Psychiatrycznego.

47
Do zadań Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego należy:
– pomoc w dochodzeniu praw w sprawach związanych z przyjęciem,
leczeniem, warunkami pobytu i wypisaniem ze szpitala psychiatrycznego,
– wyjaśnianie lub pomoc w wyjaśnianiu ustnych i pisemnych skarg,
– współpraca z rodziną, przedstawicielem ustawowym, opiekunem prawnym
lub faktycznym,
– prowadzenie działalności edukacyjno-informacyjnej w zakresie praw osób
korzystających ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez szpital
psychiatryczny.
Rzecznik Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego ma prawo:
– wstępu do szpitala psychiatrycznego,
– występowania z wnioskiem do lekarza prowadzącego, ordynatora oddziału
psychiatrycznego lub kierownika podmiotu leczniczego oraz do podmiotów,
które utworzyły ten podmiot, o podjęcie działań zmierzających do usunięcia
przyczyny skargi lub naruszeń,
– wglądu w dokumentację medyczną za zgodą osoby korzystającej ze
świadczeń zdrowotnych udzielanych przez szpital psychiatryczny, jej
przedstawiciela ustawowego, opiekuna prawnego lub faktycznego.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie kontroli przestrzegania
praw osób z zaburzeniami psychicznymi przebywających w szpitalach
psychiatrycznych i domach pomocy społecznej ustala procedurę kontrolną
legalności przyjmowania i przebywania w szpitalach psychiatrycznych i domach
pomocy społecznej, osób z zaburzeniami psychicznymi oraz warunków,
w jakich osoby te przebywają. Kontrolę sprawuje sędzia obeznany
z problematyką ochrony zdrowia psychicznego, wyznaczony przez prezesa sądu
wojewódzkiego, w którego okręgu znajduje się zakład.
14.
Swoboda poruszania się i obywatelstwo (art. 18)
Obywatelstwo, dokumenty tożsamości
Konstytucja RP stanowi, że obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie
z rodziców będących obywatelami polskimi oraz że obywatel polski nie może
utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie. Postanowienia te
mają powszechne zastosowanie. Rozporządzenie Prezydenta RP w sprawie

48