Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.

Cudzoziemcowi przebywającemu w ośrodku dla cudzoziemców ubiegających
się o nadanie statusu uchodźcy, jeżeli wymaga tego jego stan fizyczny lub
psychiczny, zapewnia się przewóz w celu złożenia zeznań i oświadczeń
w postępowaniu w sprawie nadania statusu uchodźcy lub skorzystania ze
świadczeń zdrowotnych.
W stosunku do cudzoziemca, którego badanie lekarskie potwierdziło, że jest
niepełnosprawny, czynności w postępowaniu w sprawie nadania statusu
uchodźcy oraz związane z udzielaniem pomocy w ośrodku mogą być
wykonywane przez osobę płci wskazanej przez cudzoziemca, która odbyła
szkolenie przygotowujące do pracy z osobami niepełnosprawnymi.
Cudzoziemców, których stan psychofizyczny stwarza domniemanie, że byli
poddani przemocy albo są niepełnosprawni, co do zasady nie można umieścić
w areszcie w celu wydalenia lub w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców.
Niepełnosprawni cudzoziemcy ubiegający się w Polsce o nadanie statusu
uchodźcy kwaterowani są w ośrodkach dostosowanych do ich potrzeb
(4 spośród 13 ośrodków dla uchodźców). Stopień dostosowania ośrodków
(podjazdy, pokoje z przystosowanymi łazienkami) oceniany jest jako
wystarczający. Osobom niepełnosprawnym, które nie mają odpowiedniego
sprzętu, zapewnia go Urząd do Spraw Cudzoziemców. W ramach projektu
„Poprawa warunków zakwaterowania oraz zakup sprzętów i materiałów dla
ośrodków własnych Urzędu do Spraw Cudzoziemców w roku 2010” zakupiony
został dodatkowy sprzęt, który przekazywany jest do użytku potrzebującym,
w miarę potrzeb.
8. Równość wobec prawa (art. 12)
Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych
Kodeks cywilny przewiduje, że każdy człowiek od chwili urodzenia ma
zdolność prawną. Prawo polskie nie dopuszcza pozbawienia zdolności prawnej.
Dopuszcza ono ograniczenie lub pozbawienie zdolności do czynności prawnych
(ubezwłasnowolnienie). Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być
ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej,
niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych nie jest
w stanie kierować swym postępowaniem. Kodeks cywilny przewiduje także, że

29
osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń
psychicznych, jeżeli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego,
lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
Niepełnosprawność sama w sobie nie jest przesłanką ubezwłasnowolnienia, jest
nią stan psychiczny lub sprawność intelektualna i tylko o ile sprawiają, że osoba,
której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie jest w stanie kierować
swoim postępowaniem (ubezwłasnowolnienie całkowite), bądź jest jej potrzebna
pomoc do prowadzania własnych spraw (ubezwłasnowolnienie częściowe).
Muszą zatem wystąpić jednocześnie dwie przesłanki, aby ubezwłasnowolnienie
było możliwe. Stanowisko takie jest ugruntowane w orzecznictwie polskich
sądów – zgodnie z nim przesłanką ubezwłasnowolnienia jest nie tylko sama
choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenie psychiczne, ale
zawsze cel, dla którego instytucja ubezwłasnowolnienia została ustanowiona, to
jest niesienie pomocy osobie zainteresowanej w załatwianiu jej spraw
osobistych i majątkowych.
Orzekanie w sprawach o ubezwłasnowolnienie należy do właściwości sądów
okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych.
Właściwość taka jest efektem uznania szczególnej doniosłości tych spraw
i konieczności ochrony praw osób, których dotyczy wniosek o ubezwłas-
nowolnienie. Skład trzech sędziów zawodowych gwarantuje rozstrzygnięcie
sprawy przez osoby z dużym doświadczeniem zawodowym i życiowym.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym dla ubezwłasnowolnionego całkowicie
ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską, zaś
dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Opiekun
sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką. Kwestie
ustanawiania opieki i kurateli, sprawowania tych funkcji oraz kontrolowania ich
wykonywania przez sąd reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Sąd opiekuńczy wykonuje nadzór nad sprawowaniem opieki, zaznajamiając się
na bieżąco z działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek i poleceń.
W terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż raz w roku,
opiekun składa sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz
rachunki z zarządu jej majątkiem. W praktyce kontrola dokonywana jest raz na

30
kwartał lub, w razie konieczności, częściej oraz dotyczy wszelkich czynności
dokonywanych przez opiekuna prawnego związanych z wydatkami z jego
majątku.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość ustanowienia dla osoby
niepełnosprawnej kuratora, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia
wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do załatwienia
poszczególnej sprawy. Zgodnie z postanowieniami Kodeksu postępowania
cywilnego sąd ustanawia kuratora na wniosek osoby niepełnosprawnej lub
organizacji społecznej, do której zadań statutowych należy ochrona praw osób
niepełnosprawnych, za zgodą osoby niepełnosprawnej. Kodeks przewiduje także
możliwość ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej przez sąd
z urzędu. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.
rodki ochrony praw
Ochronie praw i interesów osób niepełnosprawnych służą rozbudowane przepisy
dotyczące udziału w postępowaniu cywilnym, karnym i administracyjnym
organizacji społecznych, do których zadań statutowych należy ochrona równości
oraz niedyskryminacji, pomoc ofiarom przestępstw lub, ogólnie, gdy jest to
uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes
społeczny.
Ustawa o pomocy społecznej przewiduje udzielanie osobom i rodzinom, które
mają trudności lub potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu problemów życiowych,
poradnictwa specjalistycznego, w tym poradnictwa prawnego, które jest
realizowane poprzez udzielanie informacji o przepisach z zakresu prawa
rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego, ochrony praw
lokatorów.
Biura Porad Obywatelskich (35) udzielają porad i informacji w sprawach
mieszkaniowych, rodzinnych, świadczeń socjalnych, zatrudnienia, finansowych,
niepełnosprawności, konsumenckich, stosunków międzyludzkich, własności.
W ramach programu „Ośrodki Informacji dla Osób Niepełnosprawnych”,
finansowanego przez PFRON w latach 2008 – 2010, utworzonych zostało
38 takich ośrodków, których zadaniem było informowanie między innymi o:
– prawach osób niepełnosprawnych,

31
– rozwiązaniach dotyczących ulg i uprawnień, wspierania pracodawców osób
niepełnosprawnych,
– instytucjach wspierających, zlokalizowanych najbliżej miejsca zamieszkania
osoby niepełnosprawnej, organizacjach pozarządowych zrzeszających
i działających na rzecz osób niepełnosprawnych, oferowanych formach
pomocy.
9. Dostęp do wymiaru sprawiedliwości (art. 13)
Gwarancje podstawowe
Konstytucja RP gwarantuje każdemu prawo do sprawiedliwego i jawnego
rozpatrzenia sprawy, bez nieuzasadnionej zwłoki, przez właściwy, niezależny,
bezstronny i niezawisły sąd oraz wzmacnia tę gwarancję stwierdzając, że ustawa
nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności
lub praw.
Kodeks postępowania cywilnego nie czyni rozróżnienia między osobami
pełnosprawnymi a niepełnosprawnymi, jeżeli chodzi o wszelkie gwarancje
procesowe, w szczególności w zakresie zdolności do czynności procesowych,
praw strony w procesie lub uczestnika postępowania nieprocesowego,
w postępowaniu sądowym w charakterze świadka.
Kodeks postępowania karnego nie ogranicza w jakikolwiek sposób prawa
udziału w postępowaniu ze względu na niepełnosprawność ani nie zwalnia
z obowiązku udziału w postępowaniu. Prawa osoby pokrzywdzonej, jeżeli jest
nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, może
wykonywać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje.
Kodeks postępowania administracyjnego stwierdza, że stronami postępowania
mogą być osoby fizyczne, a zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych
stron ocenia się według przepisów prawa cywilnego, o ile przepisy szczególne
nie stanowią inaczej.
Dostosowania i ułatwienia
Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego oskarżony musi mieć obrońcę,
jeżeli jest głuchy, niemy lub niewidomy, albo gdy zachodzi uzasadniona
wątpliwość co do jego poczytalności. Oskarżony musi mieć obrońcę również
wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające

32
obronę. W zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności osoba
niepełnosprawna może być przesłuchana z udziałem tłumacza języka migowego,
biegłego lekarza lub biegłego psychologa. Przesłuchanie
świadka
niepełnosprawnego może odbyć się w miejscu jego pobytu. Jeżeli
niepełnosprawność uniemożliwia adresatowi pokwitowanie odbioru pisma,
doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę;
wówczas doręczenie uważa się za dokonane.
W postępowaniu karnym strona ma prawo otrzymać, na swój koszt, kopię zapisu
dźwięku lub obrazu. Nie dotyczy to przesłuchania na rozprawie odbywającej się
z wyłączeniem jawności albo w postępowaniu przygotowawczym.
Kodeks postępowania cywilnego zawiera następujące rozwiązania w celu
ułatwienia osobom niepełnosprawnym udziału w postępowaniu:
– jeżeli odbierający pismo nie może potwierdzić jego odbioru własnoręcznym
podpisem, doręczający sam oznacza datę doręczenia oraz przyczyny braku
podpisu,
– przesłuchanie osób dotkniętych chorobą lub kalectwem, które nie mogą bez
szkody dla stanu zdrowia przybyć w celu przesłuchania do budynku sądu,
odbywa się w miejscu ich przebywania,
– osoby nieme i głuche składają zeznania na piśmie lub przy pomocy biegłego
– tłumacza języka migowego. Także wówczas, gdy korzystają z innych
uprawnień procesowych (składanie na rozprawie lub posiedzeniu jawnym
oświadczeń, zarzutów, wniosków dowodowych, zadawanie pytań osobom
przesłuchiwanym), wymagających bezpośredniego kontaktowania się
z sądem lub uczestnikami postępowania, mogą skutecznie wnosić
o powołanie tłumacza języka migowego.
Strony i uczestnicy postępowania cywilnego mają prawo do otrzymania z akt
sprawy zapisu dźwięku, chyba że protokół został sporządzony wyłącznie
pisemnie. Z uwagi na niedostateczne wyposażenie niektórych sal sądowych
w sprzęt i oprogramowanie protokoły elektroniczne nie są w pełni dostępne.
Postępujące inwestycje powodują, że zapewnienie dostępu do protokołu
elektronicznego we wszystkich sądach jest już tylko kwestią nieodległego czasu.

33