Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.

W prawie polskim brak jest definicji niepełnosprawności o jednolitym zakresie
stosowania. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – niepełnosprawność
oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych
z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu,
w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Orzeczenie wydane na
podstawie ustawy jest stosowane do celów pozaubezpieczeniowych. Umożliwia
ono korzystanie z uprawnień związanych z niepełnosprawnością, mających
często wymiar finansowy, przewidzianych w odrębnych ustawach.
System ubezpieczeń społecznych odnosi się do niepełnosprawności w aspekcie
niezdolności do pracy. Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych przewiduje system orzekania na potrzeby przyznawania świadczeń
rentowych. Ustawa posługuje się kryterium niezdolności do pracy stwierdzanym
przez lekarza orzecznika ZUS, od spełnienia tego kryterium uzależnia się
przyznanie świadczeń mających zastąpić lub uzupełnić dochód z pracy.
Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność
do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje
odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do
pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła
zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych przewiduje, że orzeczenia ZUS o niezdolności do pracy
traktuje się na równi z orzeczeniami o stopniu niepełnosprawności. Ustawa
odnosi się do utrudnień lub niemożności wypełniania ról społecznych –
niezdolność do pełnienia ról społecznych lub ich ograniczenie nie oznacza
automatycznie niezdolności do pracy. Dlatego ustawa o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie uznaje, na potrzeby jej stosowania,
orzeczeń o niepełnosprawności wydanych na podstawie ustawy o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje odrębny system
orzekania na potrzeby przyznawania świadczeń rentowych z systemu
ubezpieczenia rolnego. Ustawa posługuje się kryterium całkowitej niezdolności

14
do pracy w gospodarstwie rolnym oraz kryterium niezdolności do samodzielnej
egzystencji. Za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym
uważa się ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawności organizmu
utracił na trwałe lub okresowo zdolność do osobistego wykonywania pracy
w gospodarstwie rolnym. Wraz z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do
pracy w gospodarstwie rolnym może być orzeczona niezdolność do
samodzielnej egzystencji. Orzeczenie stanowi podstawę przyznania świadczeń
rentowych i dodatku pielęgnacyjnego.
Zgodnie z ustawą o systemie oświaty uczniem niepełnosprawnym jest uczeń
wymagający stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, określanej
jako kształcenie specjalne. Kształcenie to organizowane jest dla uczniów
niepełnosprawnych z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim,
umiarkowanym lub znacznym, niepełnosprawnością ruchową, autyzmem, w tym
z zespołem Aspergera, niewidzących, słabo widzących, niesłyszących i słabo
słyszących oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi.
2. Zasady i ogólne obowiązki państw (art. 3 i 4)
Podstawowe zasady i zobowiązania określone w tych postanowieniach
konwencji odzwierciedlone są w Konstytucji RP (art. 5, 30 – 33, 37, 67 – 69).
Ustawodawstwo zwykłe precyzuje przepisy rangi konstytucyjnej.
Obowiązek konsultowania organizacji pracodawców i pracowników na etapie
tworzenia prawa przewidziany jest w ustawie o związkach zawodowych oraz
w ustawie o organizacjach pracodawców. Zasada dialogu oraz konsultowania
z partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego
projektów aktów prawnych i innych dokumentów wdrażana jest przez, między
innymi, Trójstronną Komisję do spraw Społeczno-Gospodarczych oraz Komisję
Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego. Przedstawiciele osób
niepełnosprawnych dodatkowo konsultują akty prawne i podejmują decyzje
w ramach:
– Krajowej Rady Konsultacyjnej Osób Niepełnosprawnych, która jest ciałem
doradczym Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych,
– społecznych rad na rzecz osób niepełnosprawnych, które są organami
doradczymi marszałków województw i starostów.

15
3. Równość i niedyskryminacja (art. 5)
Konstytucja RP stanowi, że wszyscy są wobec prawa równi, mają prawo do
równego traktowania przez władze publiczne i że nikt nie może być
dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym
z jakiejkolwiek przyczyny. Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej
Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji. Wyjątki od
tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa. Ustawodawstwo
zwykłe zawiera przepisy zakazujące dyskryminacji w różnych obszarach życia.
Dalsze informacje przedstawione zostały w związku z artykułami konwencji
ustanawiającymi szczegółowe zobowiązania.
Dochodzenie naruszeń może odbywać się w ramach procedury cywilnej,
administracyjnej, karnej. Prawo nie różnicuje, ze względu na niepełnosprawność
lub inne cechy, możliwości dochodzenia naruszonych praw.
4. Podnoszenie
świadomości (art. 8)
Działania na rzecz zmiany sposobu postrzegania osób niepełnosprawnych
realizowane są w ramach kampanii społecznych, jak też regularnych działań
instytucji i środków masowego przekazu. Pierwszą ogólnopolską kampanią
społeczną dotyczącą osób niepełnosprawnych w Polsce była kampania
„Niepełnosprawni – normalna sprawa” (2000). W latach następnych odbyły się
kolejne takie kampanie.
Celem „Programu wsparcia inicjatyw na rzecz środowiska osób
niepełnosprawnych” realizowanego przez PFRON od 2006 do 2011 r., była
prezentacja, nagradzanie i popularyzacja dokonań osób niepełnosprawnych,
a także wspieranie przemian świadomości społeczeństwa w zakresie uznania
prawa osób niepełnosprawnych do pełnej integracji ze społeczeństwem.
Działania obejmowały:
– kampanie informacyjne,
– realizację projektu „Praca dla każdego niepełnosprawnego – kampania
medialna”,
– kampanie medialne, w ramach projektu „Wsparcie zatrudnienia osób
niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy” oraz projektu „Wsparcie
zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy II”,

16
– promocję projektów realizowanych w ramach PO KL Priorytet I
„Zatrudnienie i integracja społeczna”, Działanie 1.3 „Ogólnopolskie
programy integracji i aktywizacji zawodowej”,
– realizację programu „Ośrodki Informacji dla Osób Niepełnosprawnych
2008”.
W kampaniach uczestniczyła telewizja publiczna, radio, prasa ogólnopolska
i lokalna, wykorzystywane zostały tablice billboardowe i citylightowe.
Kontynuację tego programu stanowi realizowany od 2011 r. program „Wsparcie
inicjatyw”. Jego celami są:
– promowanie kompetentnej kadry współpracującej z osobami
niepełnosprawnymi,
– promocja dokonań artystycznych osób niepełnosprawnych,
– kreowanie wspólnej, europejskiej polityki promującej włączenie społeczne
osób niepełnosprawnych,
– upowszechnianie i rozwijanie dobrych praktyk w zakresie problematyki
niepełnosprawności.
Program realizowany jest poprzez:
– moduł A „Otwarte drzwi”: przyznawanie nagród laureatom ogólnopolskiego
konkursu na najlepszą pracę magisterską lub doktorską, której tematem jest
zjawisko niepełnosprawności w wymiarze zawodowym, społecznym lub
zdrowotnym,
– moduł B „Sztuka osób niepełnosprawnych”: przyznawanie nagród
uczestnikom ogólnopolskiego konkursu plastycznego dla uczestników
warsztatów terapii zajęciowej, środowiskowych domów samopomocy dla
osób niepełnosprawnych oraz mieszkańców domów pomocy społecznej dla
osób niepełnosprawnych,
– moduł C „Wydarzenia międzynarodowe”: udzielanie grantów na
przedsięwzięcia promocyjne, konferencje, seminaria w zakresie
problematyki niepełnosprawności, o charakterze ponadnarodowym,
w których uczestniczy Polska.
Zadania z zakresu kształtowania świadomości społecznej nakłada na
Pełnomocnika Rządu do spraw Równego Traktowania ustawa o wdrożeniu

17
niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. Są one
szczegółowo określane w Krajowym Programie Działań na rzecz Równego
Traktowania. Pełnomocnik wspiera także działania podejmowane przez inne
podmioty, mające na celu zwalczanie uprzedzeń i negatywnych stereotypów
oraz uświadamianie społeczeństwu, że osoby niepełnosprawne mają prawo
w pełni uczestniczyć w życiu społecznym.
Istotny udział w podnoszeniu społecznej świadomości praw osób
niepełnosprawnych ma system edukacji. Podstawa programowa nauczania,
określona w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie
wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych
typach szkół, uwzględnia cele Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.
Szkoła ma kształtować u uczniów postawy sprzyjające ich rozwojowi
indywidualnemu i społecznemu, czyli rozwijać postawy odpowiedzialności,
wytrwałości, poczucia własnej wartości, szacunku dla innych, ciekawości
poznawczej, kreatywności, przedsiębiorczości, gotowości do uczestnictwa w
kulturze, podejmowania inicjatyw oraz pracy zespołowej. Obowiązkiem szkoły
jest zapobieganie wszelkiej dyskryminacji. Pakiet edukacyjny „Czy naprawdę
jesteśmy inni? – Razem w naszej szkole”, przygotowany przez Stowarzyszenie
Integracja i MENiS, przeznaczony dla gimnazjów, liceów i techników, promuje
integrację społeczną niepełnosprawnej i pełnosprawnej młodzieży poprzez
pokazanie, w jaki sposób najłatwiej pokonać bariery i lęki przed kontaktem z
uczniami niepełnosprawnymi.
5. Dostępność (art. 9)
Nie ma przepisów nakładających powszechny obowiązek zapewnienia
dostępności, natomiast przepisy szczegółowe nakładają obowiązek zapewnienia
dostępności dla osób niepełnosprawnych:
– budynków (mieszkalnych, użyteczności publicznej, w tym służących
edukacji i opiece medycznej, miejsc wykonywania pracy), dróg, transportu,
– informacji, komunikacji i innych usług, w tym usług elektronicznych i służb
ratowniczych.
Przepisy te mają zastosowanie do podmiotów publicznych i prywatnych.

18