Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.

Podręczniki szkolne i książki pomocnicze do kształcenia specjalnego dla uczniów
z upośledzeniem umysłowym, niewidomych, słabowidzących i niesłyszących są
dofinansowywane z budżetu państwa.
Od roku 2009, w celu zwiększenia oferty możliwych do wykorzystania przez
uczniów niewidomych i słabowidzących podręczników szkolnych i książek
pomocniczych, przeprowadzana jest adaptacja podręczników szkolnych.
Adaptacja dokonywana jest przez uczelnie wyższe, mające w swoich strukturach
stałe ośrodki adaptacji materiałów dydaktycznych, zapewniające odpowiednio
wykwalifikowaną kadrę oraz warunki techniczne i zgodnie z zapotrzebowaniem
zgłaszanym przez szkoły i placówki.
Wersje elektroniczne podręczników szkolnych wykonanych alfabetem Braille’a
są udostępniane szkołom i placówkom na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju
Edukacji, co umożliwia dyrektorom szkół i placówek, do których uczęszczają
uczniowie niewidomi, ich pobieranie w całości lub części, zgodnie z potrzebami
uczniów. Podręczniki wykonane w druku powiększonym, przeznaczone dla
uczniów słabowidzących, szkoły i placówki otrzymują w wersji wydrukowanej.
W 2010 roku realizowany był Rządowy program pomocy uczniom „Wyprawka
szkolna”, mający na celu, między innymi, dofinansowanie zakupu podręczników
do kształcenia ogólnego, w tym specjalnego dla uczniów:
– słabowidzących,
– niesłyszących,
– z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim,
– z niepełnosprawnościami sprzężonymi w przypadku, gdy jedną
z niepełnosprawności jest niepełnosprawność wymieniona wyżej,
posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, realizujących
w

roku szkolnym 2010/2011 obowiązek szkolny lub obowiązek nauki
w szkołach dla dzieci
i
młodzieży lub w ogólnokształcących szkołach
muzycznych I stopnia, ogólnokształcących szkołach muzycznych II stopnia,
ogólnokształcących szkołach sztuk pięknych, ogólnokształcących szkołach
baletowych lub liceach plastycznych.
W latach 2007 – 2010 PFRON realizował program „Uczeń na wsi – pomoc
w zdobyciu wykształcenia przez osoby niepełnosprawne zamieszkujące gminy

89
wiejskie oraz gminy miejsko-wiejskie”, którego celem było wyrównanie szans
w zdobyciu wykształcenia przez uczniów niepełnosprawnych poprzez:
– poprawę warunków kształcenia,
– umożliwienie udziału w zajęciach mających na celu podniesienie sprawności
fizycznej i psychicznej,
– likwidację barier transportowych utrudniających lub uniemożliwiających
pobieranie nauki.
W ramach Priorytetu III PO KL realizowany jest projekt „Podniesienie
efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”,
którego celem jest zapewnienie świadczenia pomocy psychologiczno-
-pedagogicznej jak najbliżej dziecka, w środowisku nauczania i wychowania
(przedszkolu, szkole i placówce oświatowej) oraz poprawa jakości systemu
kształcenia i wychowania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Programy „Komputer dla Homera 2010” oraz „Pegaz 2010 – Obszar B”,
realizowane przez PFRON w latach 2010 – 2011, przewidywały wyposażenie
uczących się osób niepełnosprawnych w sprzęt komputerowy, który wspomaga
proces edukacji poprzez zapewnienie środka komunikacji odpowiedniego dla
rodzaju schorzenia osoby niepełnosprawnej. W programach tych mogli
uczestniczyć uczniowie i studenci z dysfunkcją narządu wzroku, ruchu i słuchu.
Ze środków PFRON realizowane są także inne programy wpływające na
zwiększanie dostępności edukacji dla osób niepełnosprawnych, w szczególności
zmierzającej do przygotowania zawodowego:
– Pitagoras – program pomocy osobom z uszkodzeniem słuchu, zmierzający do
zapewnienia wszystkim niesłyszącym i niedosłyszącym uczestnikom kursów
przygotowawczych do egzaminów do szkół wyższych pomocy tłumaczy
migowych lub możliwości korzystania w trakcie zajęć oraz egzaminów
z urządzeń wspomagających.
– Program wyrównywania różnic między regionami, którego celem jest
wyrównanie szans osób niepełnosprawnych, zamieszkujących regiony słabo
rozwinięte gospodarczo i społecznie w dostępie do rehabilitacji zawodowej
i społecznej. Podmioty, które utworzyły i prowadzą placówki edukacyjne

90
mogą ubiegać się o dofinansowanie likwidacji barier w poruszaniu się i
komunikowaniu.
Fundacje i organizacje pozarządowe mogą uzyskać pomoc finansową ze środków
PFRON, w ramach systemu zlecania zadań, w zakresie:
– prowadzenia grupowych i indywidualnych zajęć, które:
– mają na celu nabywanie, rozwijanie i podtrzymywanie umiejętności
niezbędnych do samodzielnego funkcjonowania osób niepełnosprawnych,
– rozwijają umiejętności sprawnego komunikowania się z otoczeniem osób
z uszkodzeniami słuchu, mowy, z autyzmem i z niepełnosprawnością
intelektualną,
– usprawniają i wspierają funkcjonowanie osób z autyzmem i z niepełno-
sprawnością intelektualną w różnych rolach społecznych i w różnych
środowiskach,
– szkoleń dla tłumaczy języka migowego oraz tłumaczy-przewodników.
Szkolnictwo wyższe
Zgodnie z ustawą – Prawo o szkolnictwie wyższym podstawę przyjęcia na studia
pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie stanowią wyniki egzaminu
maturalnego. Uczelnia może, za zgodą ministra właściwego do spraw
szkolnictwa wyższego, przeprowadzić dodatkowe egzaminy wstępne tylko
w przypadku
konieczności sprawdzenia wiedzy lub umiejętności
niesprawdzanych w trybie egzaminu maturalnego lub gdy osoba ubiegająca się
o przyjęcie na studia posiada świadectwo dojrzałości uzyskane za granicą.
Zastąpienie powszechnych egzaminów wstępnych na studia respektowaniem
wyników ze świadectw dojrzałości przyczyniło się do zwiększenia liczby
studentów niepełnosprawnych.
Ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym:
– przewiduje zadanie uczelni polegające na stwarzaniu osobom
niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia
i w badaniach naukowych,
– nakłada na uczelnie obowiązek określenia w regulaminie studiów warunków
właściwej realizacji procesu dydaktycznego, z uwzględnieniem szczególnych
potrzeb studentów niepełnosprawnych,

91
– stanowi, że warunki i tryb rekrutacji, w przypadku dodatkowych egzaminów
wstępnych, powinny uwzględniać szczególne potrzeby niepełnosprawnych
kandydatów na studia.
W ostatnich latach uczelnie podjęły szereg działań mających na celu stworzenie
warunków sprzyjających wyrównywaniu szans studentów niepełnosprawnych.
Powołano biura do spraw osób niepełnosprawnych, a uchwalane przez senaty
zasady rekrutacji często zawierają zapisy dostosowujące tryb postępowania
kwalifikacyjnego do możliwości osób niepełnosprawnych.
Studenci niepełnosprawni mają możliwość ubiegania się o indywidualną
organizację studiów (terminy zajęć dydaktycznych, zasady dokonywania oceny
wiadomości studenta i przeprowadzania zaliczeń i egzaminów). Zasady
organizacji takich studiów konsultowane są z działającymi w uczelniach
pełnomocnikami do spraw osób niepełnosprawnych.
Uczelnie otrzymują dotację na zadania związane ze stwarzaniem
niepełnosprawnym studentom i doktorantom warunków pełnego udziału
w procesie kształcenia. rodki mogą być przeznaczane na wydatki bieżące,
a także na środki trwałe do wartości początkowej 3 500 zł, o ile stanowią
wyposażenie uczelni.
Niepełnosprawny student może ubiegać się o pomoc materialną w formie
stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych (o ile niepełnosprawność
jest potwierdzona orzeczeniem właściwego organu), a także, na takich samych
zasadach jak inni studenci, o: stypendium socjalne, stypendium rektora dla
najlepszych studentów, stypendium ministra za osiągnięcia w nauce, stypendium
ministra za wybitne osiągnięcia sportowe oraz zapomogi. Niepełnosprawny
doktorant ma prawo do stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych,
stypendium socjalnego, stypendium dla najlepszych doktorantów. Stypendium
specjalne dla niepełnosprawnych studentów i doktorantów przyznawane jest
niezależnie od kryterium dochodowego, może być wypłacane łącznie z innymi
rodzajami pomocy materialnej i jest przeznaczane na pokrycie wydatków
związanych z indywidualnymi potrzebami wynikającymi z niepełnosprawności,
pojawiającymi się w procesie kształcenia.
Od 1999 r. PFRON wspiera studentów niesłyszących w formie dofinansowania
kosztów usług tłumacza języka migowego, w ramach programu „Pitagoras”,

92
obecnie „Pitagoras 2007”. Aby rozszerzyć dostępność nauki dla osób głuchych i
głuchoniewidomych, Fundusz wsparł do tej pory 62 uczelnie w zakupie
urządzeń wspomagających słyszenie, w tym dostosowanych do możliwości
i potrzeb wynikających z dysfunkcji słuchu lub słuchu i wzroku.
PFRON realizuje od 1 stycznia 2008 r. program „Student II – kształcenie
ustawiczne osób niepełnosprawnych”, który jest kontynuacją programu
„Student”, realizowanego w latach 2002 – 2007. Celem programu jest
wyrównanie szans w zdobyciu wykształcenia przez osoby niepełnosprawne oraz
przygotowanie osób niepełnosprawnych poprzez stałe podwyższanie kwalifikacji,
do rywalizacji o zatrudnienie na otwartym rynku pracy. Pomoc udzielana jest
osobie studiującej lub uczącej się w szkole policealnej, w formie dofinansowania
kosztów nauki.
Ponadto, realizowane przez PFRON w latach 2010 – 2011 programy: „Komputer
dla Homera 2010” (adresowany do osób niewidomych i niedowidzących) oraz
„Pegaz 2010 – Obszar B” (adresowany do studentów i uczniów szkół
ponadgimnazjalnych, bez względu na rodzaj niepełnosprawności) przewidywały
wyposażenie studiujących lub uczących się osób niepełnosprawnych w sprzęt
komputerowy, który wspomaga proces edukacji.
Efektem działań jest wzrost udziału osób niepełnosprawnych z wyższym
poziomem wykształcenia w strukturze wykształcenia osób niepełnosprawnych
(według BAEL w 2008 r. wyniósł on 5,4% wśród osób niepełnosprawnych
w wieku produkcyjnym, zaś 6,1% wśród osób niepełnosprawnych w wieku 15
lat i więcej) oraz wzrost liczby niepełnosprawnych uczniów i studentów.

Liczba studentów niepełnosprawnych, wszystkie typy uczelni
2007 23.000
2008 25.265

2009 28.370
2010 30.096

Kształcenie zawodowe i ustawiczne
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie klasyfikacji zawodów
szkolnictwa zawodowego przewiduje, między innymi, zawody, w
których

93