Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw

Przepisy rozdziału 3b będą stosowane od dnia 1 września 2015 r. i będą obowiązywały
od roku szkolnego 2015/2016. Obecnie ww. kwestie są uregulowane w rozporządzeniu
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków
i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz
przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych, rozporządzeniu
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków
organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży
niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach,
szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz. U. z 2014 r. poz. 392) oraz rozporządzeniu
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków
organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży
niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach
i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 414).
Inne zmiany
1. Sprawowanie i organizacja nadzoru pedagogicznego (zmiany w art. 21a, art. 31,
art. 33, art. 34, art. 35, art. 41, art. 54, art. 55 i art. 89 ustawy o systemie oświaty)
Wprowadzenie do nadzoru pedagogicznego rozwiązań umożliwiających dokonywanie
oceny pracy szkół i placówek według kryteriów jakościowych
Nadzór pedagogiczny powinien dawać rzetelną informację o jakości pracy szkół
i placówek, zgodności ich działań z przepisami prawa, przedstawiać badanym szkołom
i placówkom wyniki nadzoru w postaci umożliwiającej samodzielne podejmowanie
przez nie działań służących rozwojowi jakościowemu, a organom prowadzącym
i ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania – dane o funkcjonowaniu
jednostek systemu oświaty umożliwiające prowadzenie polityki oświatowej. Aby to
było możliwe, niezbędne jest uwzględnienie w nadzorze pedagogicznym – poza
działaniami obejmującymi badanie zgodności pracy szkół i placówek z przepisami
prawa – rozwiązań umożliwiających dokonywanie oceny ich pracy według kryteriów
jakościowych na podstawie wymagań sformułowanych w odniesieniu do
poszczególnych typów szkół i placówek.
W obecnym stanie prawnym wymagania, których poziom spełniania przez szkoły
i placówki jest oceniany w procesie ewaluacji zewnętrznej przez organy sprawujące
37
nadzór pedagogiczny, określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia
7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. Nr 168, poz. 1324,
z późn. zm.). Jednak ze względu na charakter tych wymagań powinny one uzyskać
jednoznaczne umocowanie w przepisach ustawy o systemie oświaty. Na potrzebę takiej
zmiany ustawy o systemie oświaty wskazywało wielokrotnie Rządowe Centrum
Legislacji, a także Najwyższa Izba Kontroli, która zgłosiła wniosek o zdefiniowanie
w ustawie pojęcia nadzoru pedagogicznego oraz określenie zasad jego prowadzenia,
z uwzględnieniem możliwości skutecznego oddziaływania w przypadku stwierdzenia
odchyleń od przyjętych zasad.
W związku z powyższym, w projekcie ustawy umocowano wymagania wobec szkół
i placówek, wskazując na ich znaczenie w podnoszeniu jakości pracy szkoły lub
placówki i jej rozwoju organizacyjnego, oraz upoważniono ministra właściwego do
spraw oświaty i wychowania do określenia, w drodze rozporządzenia, wymagań wobec
szkół i placówek pozwalających na badanie jakości ich pracy. Wytyczne upoważnienia
zobowiązują ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do sformułowania
wymagań w odniesieniu do różnych typów szkół i rodzajów placówek,
z uwzględnieniem charakterystyk ich spełniania na poziomie podstawowym i wysokim
(art. 21a).
Umocowanie w ustawie wymagań wobec szkół i placówek oraz upoważnienie ministra
właściwego do spraw oświaty i wychowania do określenia tych wymagań w akcie
wykonawczym stanowiło podstawę do zaprojektowania zmiany w art. 34 ust. 2 ustawy.
W przepisie tym uwzględniono sytuację, w której szkoła lub placówka nie spełnia
wymagań. Na podstawie przepisu art. 34 ust. 2 ustawy organ sprawujący nadzór
pedagogiczny – w przypadku stwierdzenia niedostatecznych efektów kształcenia lub
wychowania w szkole lub placówce albo niespełniania na poziomie podstawowym
wymagań, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 21a ust. 3 – poleci
dyrektorowi szkoły lub placówki opracowanie, w uzgodnieniu z organem
prowadzącym, programu i harmonogramu działań naprawczych. Wdrożenie programu
nastąpi w terminach określonych w harmonogramie, zaakceptowanych przez organ
sprawujący nadzór pedagogiczny. Dyrektor, opracowując program, będzie zobowiązany
uwzględnić uwagi i wnioski zgłoszone przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny.
Organ sprawujący nadzór pedagogiczny będzie zobowiązany wystąpić do organu
prowadzącego szkołę lub placówkę z wnioskiem o odwołanie dyrektora szkoły lub
38
placówki z końcem albo w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia w sytuacji, gdy
dyrektor szkoły lub placówki nie opracuje lub nie wdroży, w określonych
w harmonogramie terminach, programu działań naprawczych albo nie uwzględni w tym
programie zgłoszonych uwag i wniosków. Wniosek w tej sprawie będzie wiążący dla
organu prowadzącego (art. 34 ust. 2a).
Ponadto w art. 34 ustawy dodano ust. 2b, w którym sformułowano nowy wymóg
zobowiązujący organ sprawujący nadzór pedagogiczny do przeprowadzenia ponownego
badania spełniania wymagań w szkole lub placówce, w której stwierdzono niespełnienie
na poziomie podstawowym wymagań dotyczących efektów kształcenia. Badanie takie
odbywałoby się nie później niż w ciągu 3 lat od dnia przekazania dyrektorowi szkoły
lub placówki wyników nadzoru pedagogicznego, w których stwierdzono niespełnianie
tych wymagań. Pozwoli to na zweryfikowanie skuteczności działań naprawczych
podjętych przez szkołę lub placówkę w określonym czasie.
Analogiczny sposób postępowania przyjęto wobec szkół i placówek niepublicznych
(art. 89 ust. 2). Szkoła lub placówka niepubliczna, która nie spełnia na poziomie
podstawowym wymagań dotyczących efektów kształcenia, również będzie
zobowiązana opracować program i harmonogram działań naprawczych, a ponowne
badanie spełniania przez szkołę lub placówkę wymagań nastąpi nie później niż w ciągu
3 lat od dnia przekazania dyrektorowi wyników nadzoru pedagogicznego.
Wzmocnienie roli nadzoru pedagogicznego w podnoszeniu jakości pracy szkół
i placówek
Wprowadzając zmiany w nadzorze pedagogicznym, w szczególności poprzez określenie
wymagań wobec szkół i placówek, wskazano pożądany kierunek ich pracy i rozwoju.
Wyniki tego nadzoru pozwalają dyrektorom i nauczycielom podejmować działania na
rzecz doskonalenia jakości pracy szkół i placówek. Ważne dla efektywności
sprawowanego nadzoru pedagogicznego jest zaangażowanie w ww. działania, oprócz
dyrektorów szkół i placówek oraz nauczycieli, również innych podmiotów, tj. organów
prowadzących, uczniów, wychowanków i ich rodziców. Na zwiększenie zaangażowania
ww. podmiotów w działania związane z wykorzystaniem wyników nadzoru
pedagogicznego wpłyną projektowane rozwiązania prawne, na podstawie których:
39
− rada pedagogiczna będzie ustalała sposób wykorzystania wyników nadzoru
pedagogicznego, w tym sprawowanego nad szkołą lub placówką przez organ
nadzoru pedagogicznego (art. 41);
− rada rodziców i samorząd uczniowski będą mogły wyrażać opinie w odniesieniu do
ustalonego przez radę pedagogiczną sposobu wykorzystywania wyników nadzoru
pedagogicznego sprawowanego nad szkołą lub placówką przez organ nadzoru
pedagogicznego (art. 54 ust. 2 i art. 55 ust. 5a);
− organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego będzie miał obowiązek
przedstawiania organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego
informacji o wynikach nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratora
oświaty lub właściwego ministra w szkołach i placówkach tych typów i rodzajów,
których prowadzenie należy do zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego
(art. 5a ust. 4).
Zmiany w procedurach nadzoru pedagogicznego
Przepisy art. 33 ust. 3 ustawy o systemie oświaty stanowią o prawach przysługujących
nauczycielom zatrudnionym w organach nadzoru pedagogicznego, wykonującym
czynności z zakresu nadzoru pedagogicznego. Nauczyciele ci mają prawo wstępu
w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze i inne
zajęcia organizowane przez szkołę lub placówkę, po uprzednim powiadomieniu
dyrektora szkoły lub placówki. Wizytatorzy kuratoriów oświaty korzystają z tego prawa
w trakcie ewaluacji zewnętrznych, kontroli planowych oraz kontroli doraźnych
w szkołach i placówkach – przeprowadzanych najczęściej w wyniku interwencji
różnych podmiotów zewnętrznych. Doświadczenia pracowników nadzoru
pedagogicznego pokazują, że prawo wstępu na ww. zajęcia bez konieczności
wcześniejszego powiadamiania dyrektora szkoły lub placówki może mieć istotny
wpływ na dokonanie obiektywnej oceny pracy szkoły lub placówki. Proponuje się
zatem znieść dotychczasowy wymóg uprzedniego powiadamiania dyrektora szkoły lub
placówki o zamiarze wstępu na zajęcia w trakcie przeprowadzania czynności nadzoru
pedagogicznego.
Na podstawie przepisów art. 33 ust. 4–6 ustawy pracownicy kuratoriów oświaty,
realizujący zadania z nadzoru pedagogicznego, „mogą wydawać dyrektorom szkół
i placówek doraźne zalecenia oraz zgłaszać uwagi i wnioski wynikające
40
z przeprowadzonych czynności. Dyrektor szkoły lub placówki w ciągu 7 dni od dnia
otrzymania zaleceń, uwag i wniosków, może zgłosić wobec nich zastrzeżenia do organu
sprawującego nadzór pedagogiczny. W przypadku nieuwzględnienia zastrzeżeń przez
organ sprawujący nadzór pedagogiczny, dyrektor szkoły lub placówki jest obowiązany
powiadomić ten organ o realizacji zaleceń, uwag i wniosków w terminie 30 dni”.
W ww. trybie nie jest możliwe wyznaczenie dyrektorowi szkoły lub placówki terminu
usunięcia stwierdzonych uchybień. Jedynie w przypadku nieuwzględnienia zastrzeżeń
przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny dyrektor szkoły lub placówki jest
obowiązany – w terminie 30 dni – powiadomić ten organ o realizacji zaleceń, uwag
i wniosków. Jeżeli zatem dyrektor nie złoży zastrzeżeń, żądanie powiadomienia
o realizacji zaleceń, uwag i wniosków, skierowane do dyrektora szkoły, nie ma
podstawy prawnej.
Proponuje się zmianę ww. przepisów poprzez:
− umożliwienie wizytatorom – oprócz wydawania dyrektorom szkół i placówek
zaleceń – także określania terminów ich realizacji;
− zobowiązanie dyrektora szkoły i placówki, aby w każdym przypadku, tj. zarówno
w sytuacji otrzymania zaleceń, jak i nieuwzględnienia zastrzeżeń złożonych wobec
otrzymanych zaleceń, w terminie 30 dni od dnia otrzymania pisemnego stanowiska
organu sprawującego nadzór pedagogiczny, powiadomił:
1) organ sprawujący nadzór pedagogiczny o sposobie ich realizacji,
2) organ prowadzący o otrzymanych zaleceniach oraz o sposobie ich realizacji.
Nowelizacja ustawy wprowadza zmiany w zakresie powoływania i odwoływania ze
stanowiska dyrektorów placówek doskonalenia nauczycieli prowadzonych przez
organy, o których mowa w art. 5 ust. 3b pkt 1 lit. b, ust. 3c i ust. 3d pkt 2,
tj. właściwych ministrów.
Na podstawie projektowanych przepisów art. 36a dyrektor placówki doskonalenia
nauczycieli prowadzonej przez właściwego ministra będzie powoływany przez organ
prowadzący po przeprowadzeniu konkursu, a powołanie i odwołanie ze stanowiska
dyrektora placówki będzie odbywało się na zasadach określonych w Kodeksie pracy.
Ponadto nie będzie miał zastosowania przepis art. 38 ust. 2 ustawy i nie będzie
konieczne – w sytuacji odwoływania dyrektora placówki centralnej – zasięganie opinii
kuratora oświaty, który nie posiada kompetencji nadzorczych wobec placówek
41