Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

dokonywania wypłat na rzecz tego organu, który jako pierwszy dokonał zajęcia oraz do
zawiadomienia właściwych organów egzekucyjnych o zbiegu egzekucji.
13. Przepis art. 797 § 1 k.p.c. stanowi, że wierzyciel powinien we wniosku wskazać,
między innymi, sposób egzekucji. Natomiast art. 799 § 1 k.p.c. przewiduje, że
wierzyciel może w jednym wniosku wskazać kilka sposobów egzekucji przeciwko temu
samemu dłużnikowi. Spośród kilku sposobów egzekucji wierzyciel powinien
zastosować najmniej uciążliwy dla dłużnika. Z regulacji tych wynika, że komornik nie
może zastosować innego sposobu egzekucji niż sposób wskazany przez wierzyciela.
W praktyce zdarza się, że komornikowi są znane składniki majątku dłużnika, ale
z uwagi na zawartą we wniosku dyspozycję wierzyciela co do sposobu egzekucji, nie
może on skierować do nich egzekucji. Z drugiej strony wierzyciele nie ujmują wielu
składników majątku dłużnika w swoich wnioskach egzekucyjnych głównie dlatego, że
nie posiadają o nich wiedzy. W takich przypadkach dochodzi więc do wymiany
korespondencji między organem egzekucyjnym a wierzycielem, w której komornik
informuje inicjatora postępowania egzekucyjnego o konkretnym majątku dłużnika,
pouczając go o konieczności wskazania adekwatnego sposobu egzekucji. Czynności te
prowadzą do wydłużenia postępowania. Zmiana art. 797 k.p.c. polega na tym, że
wierzyciel we wniosku nie będzie musiał wskazywać sposobu egzekucji. Zgodnie
z projektowanym art. 799 § 1 k.p.c., wniosek wierzyciela będzie umożliwiał
prowadzenie egzekucji według wszystkich możliwych sposobów, z wyjątkiem
egzekucji z nieruchomości oraz tych składników majątkowych, do których stosuje się
przepisy o egzekucji z nieruchomości. Egzekucja z nieruchomości to sposób
czasochłonny oraz wiążący się ze znacznymi kosztami, dlatego też jego zastosowanie
będzie wymagało wyraźnego wniosku wierzyciela. Wierzyciel będzie też uprawniony
do tego, aby we wniosku wybrać jeden lub niektóre sposoby egzekucji, czyli ograniczyć
dopuszczalne sposoby egzekucji. Takie ograniczenie wniosku będzie wiążące dla
komornika. W razie dopuszczalności zastosowania dwóch lub więcej sposobów
egzekucji, komornik powinien zastosować najmniej uciążliwy dla dłużnika.
14. W aktualnym stanie prawnym poważne wątpliwości budzi rozróżnienie między
instytucją poszukiwania majątku przez komornika a wyjaśnieniami składanymi przez
dłużnika w trybie art. 801 k.p.c. oraz regulacją dotyczącą żądania wyjaśnień na
podstawie art. 761 k.p.c. Nie jest bowiem jasne, czy żądanie wyjaśnień lub informacji
na podstawie art. 761 k.p.c. i art 801 k.p.c. należy zakwalifikować jako poszukiwanie
majątku czy jako czynności komornika sądowego podejmowane w ramach
33
postępowania egzekucyjnego. Uchylenie art. 7971 k.p.c. oraz projektowane przepisy
art. 801, art. 8011 i art. 8012 k.p.c. pozwolą na wyeliminowanie tych rozbieżności.
W przepisach tych zaproponowano upoważnienie komornika do odebrania wykazu
majątku od dłużnika. Proponowana regulacja nie będzie stanowiła konkurencji dla
instytucji wyjawienia majątku (art. 913 k.p.c. i nast.), gdyż będzie ona dotyczyła tylko
takich składników majątku dłużnika, które będą miały znaczenie z punktu widzenia
sposobów egzekucji dopuszczalnych w konkretnym postępowaniu. Tymczasem
wyjawienie majątku dotyczy całego majątku dłużnika. Wykaz majątku będzie składany
przez dłużnika pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań,
o czym dłużnik będzie uprzedzany przez komornika. Do wykazu majątku znajdą
odpowiednie zastosowanie przepisy o sądowym wyjawieniu majątku, z tym że środki
przymusu w postaci przymusowego doprowadzenia lub aresztu będą stosowane przez
sąd na wniosek komornika. Dopiero wówczas, gdy wykaz majątku i wyjaśnienia
dłużnika nie pozwolą na ustalenie majątku pozwalającego na zaspokojenie świadczenia,
wierzyciel będzie mógł wystąpić do komornika z wnioskiem o poszukiwanie majątku
(projektowany art. 8012 k.p.c.). Proponuje się też uzupełnienie przepisu art. 770 k.p.c.,
polegające na wyraźnym wskazaniu, że koszty poszukiwania majątku przez komornika
stanowią składnik kosztów niezbędnych do celowego przeprowadzenia egzekucji.
15. W aktualnym stanie prawnym przejście egzekwowanego uprawnienia na inną
osobę w trakcie postępowania egzekucyjnego rodzi zróżnicowane skutki procesowe.
Jeżeli jest ono wynikiem dziedziczenia, to organ egzekucyjny zawiesza postępowanie
i podejmuje je po zgłoszeniu się spadkobierców wierzyciela (art. 819 § 1 k.p.c.). Nie
jest zatem w tym przypadku wymagane uzyskanie klauzuli wykonalności na rzecz
następców prawnych wierzyciela. Rozbieżności doktryny i judykatury budzi natomiast
kwestia, czy następstwo związane z przejściem egzekwowanego uprawnienia w wyniku
innych zdarzeń wymaga wydania klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy.
Konieczność uzyskania klauzuli wykonalności przez osobę, która nabyła wierzytelność
po wszczęciu egzekucji, jest wymogiem utrudniającym i przedłużającym dochodzenie
roszczenia. Projektowany art. 8041 k.p.c. przewiduje, że w takim przypadku nabywca
będzie mógł wstąpić do postępowania na miejsce wierzyciela za jego zgodą, pod
warunkiem że przejście uprawnienia zostanie wykazane dokumentem urzędowym lub
dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.
16. Instytucja umorzenia postępowania egzekucyjnego z mocy prawa na podstawie
art. 823 k.p.c. jest w praktyce źródłem wielu wątpliwości. Proponuje się zatem
34
uchylenie tego przepisu. „Bezczynność wierzyciela” będzie stanowiła przesłankę
umorzenia postępowania w drodze postanowienia wydawanego z urzędu przez organ
egzekucyjny (projektowany art. 824 § 1 pkt 4 k.p.c.). Jednocześnie przewidziano
skrócenie (do sześciu miesięcy) okresu, z upływem którego będzie wydawane
postanowienie o umorzeniu postępowania. Czas ten jest zwykle wystarczający do
podjęcia przez wierzyciela czynności koniecznych do dalszego prowadzenia
postępowania. Projektowany przepis uwzględnia też potrzebę ochrony interesów
dłużnika, który nie powinien zbyt długo pozostawać w niepewności co do swojej
sytuacji prawnej i stanu swojego majątku (np. gdy składniki majątkowe są zajęte).
17. W projektowanym przepisie art. 827 § 1 k.p.c. zrezygnowano z obligatoryjnego
wysłuchania stron przed zawieszeniem lub umorzeniem postępowania. W wielu
przypadkach czynność ta jest zbędna i jedynie przedłuża postępowanie. Wysłuchanie
będzie miało zatem charakter fakultatywny, a decyzja o jego przeprowadzeniu będzie
podejmowana przez organ egzekucyjny.
18. Zmiana przepisu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. zmierza do wyeliminowania podstawy
pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego obejmującego orzeczenie sądowe
w razie zgłoszenia takich okoliczności faktycznych, które zostały pominięte
w postępowaniu rozpoznawczym jako spóźnione albo nie zostały w ogóle zgłoszone.
Gdyby dopuścić taką możliwość, to powództwo opozycyjne służyłoby „korygowaniu”
orzeczenia wydanego w procesie, w którym dłużnik nie przytoczył faktów we
właściwym terminie. Projektowana zmiana w art. 843 § 1 k.p.c. zmierza do
wyeliminowania wątpliwości dotyczących właściwości miejscowej sądu w sprawach
z powództw przeciwegzekucyjnych. Źródłem rozbieżności jest aktualne brzmienie tego
przepisu. Stanowi on, że sprawy te wytacza się przed sąd rzeczowo właściwy,
w którego okręgu prowadzi się egzekucję. Przepis ten jest różnie interpretowany.
Według pierwszego wariantu, sądem właściwym do wytoczenia powództwa
przeciwegzekucyjnego jest sąd, w którego okręgu znajduje się rzecz (prawo
majątkowe), do którego została skierowana egzekucja sądowa. Według drugiego
wariantu, sądem właściwym jest sąd, w którego okręgu ma siedzibę komornik
prowadzący egzekucję, niezależnie od tego, czy jest to komornik właściwy z mocy
przepisów k.p.c., czy też wybrany przez wierzyciela w trybie przepisów art. 8 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji. Trzeci wariant zakłada,
że sądem właściwym jest sąd, w którego okręgu działa komornik właściwy do
przeprowadzenia egzekucji według przepisów k.p.c., niezależnie od tego, czy prowadzi
35
on egzekucję. Proponuje się określenie tej właściwości według ostatniego wariantu. Za
takim rozwiązaniem przemawiają względy związane z organizacją wymiaru
sprawiedliwości, potrzeba zapewnienia sprawności postępowań w tych sprawach oraz
ochrona interesów powodów (najczęściej będzie to sąd, w okręgu którego dłużnik ma
miejsce zamieszkania lub siedzibę).
19. Zmiana w art. 847 § 2 k.p.c. polega na wprowadzeniu wyraźnego zagrożenia
odpowiedzialnością odszkodowawczą w razie niezłożenia przez dłużnika oświadczenia
o prawach osób trzecich, którym przysługuje żądanie wydania zajętych ruchomości.
Takie rozwiązanie funkcjonuje na gruncie przepisów o egzekucji z wynagrodzenia za
pracę (art. 888 § 3 k.p.c.), a jego celem jest motywowanie dłużników do realizacji
obowiązków przewidzianych w tym przepisie.
20. Na mocy ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wprowadzono do k.p.c.
instytucję rękojmi przy sprzedaży ruchomości. W przypadku sprzedaży rzeczy
o stosunkowo niskiej wartości, rękojmia nie stanowi zabezpieczenia prawidłowego
przebiegu egzekucji, a zatem nie spełnia swojej roli. Obciążenie komorników
obowiązkiem pobierania i ewentualnego zwracania rękojmi jest w takich przypadkach
niecelowe. Proponuje się zatem zmianę w treści art. 8671 § 1 k.p.c. polegającą na
rezygnacji z obowiązku uiszczenia rękojmi w razie sprzedaży ruchomości
oszacowanych na kwotę niższą niż pięć tysięcy złotych. Projektuje się również zmianę
art. 871 k.p.c. polegającą na wyraźnym wskazaniu, że uiszczoną rękojmię zalicza się na
poczet ceny. Ta reguła została wprost wyrażona w przepisach o egzekucji
z nieruchomości i powinna być unormowana także w przepisach o egzekucji
z ruchomości. W aktualnym stanie prawnym wierzyciel egzekwujący, który chce
uczestniczyć w licytacji, musi uiścić rękojmię nawet wtedy, gdy po nabyciu rzeczy
będzie mu przysługiwało prawo zaliczenia wierzytelności na poczet ceny nabycia.
Rozwiązanie to jest nieracjonalne, gdyż zniechęca wierzycieli do udziału w licytacji
oraz nakłada na komorników obowiązek podejmowania czynności polegających na
pobraniu i zwrocie rękojmi. Z tych względów proponuje się dodanie § 4
w art. 8671 k.p.c. Wzorem tych regulacji są przepisy normujące zwolnienie wierzyciela
z obowiązku uiszczenia rękojmi w ramach egzekucji z nieruchomości (art. 964 k.p.c.).
Zachodzi też potrzeba modyfikacji przepisu dotyczącego ściągnięcia od nabywcy, który
nie dopełnił obowiązku zapłaty ceny, kwoty odpowiadającej 1/10 części sumy nabycia
ruchomości (art. 872 § 3 k.p.c.). Utrzymywanie tej sankcji, w sytuacji gdy ustawa
36
przewiduje utratę rękojmi za niedopełnienie przez nabywcę obowiązku zapłaty ceny,
nie jest uzasadnione. Może bowiem sugerować obawę ustawodawcy, że rękojmia nie
spełnia stawianych przed nią oczekiwań, co w istocie przekreśla sens jej wprowadzenia.
Świadczyłoby to jednak o niekonsekwencji. Należy dodać, że w przepisach o egzekucji
z nieruchomości nie przewidziano takiej dodatkowej sankcji. Projektowany art. 872 § 3
przewiduje ściągnięcie tej kwoty wyłącznie od nabywcy zwolnionego z obowiązku
uiszczenia rękojmi. Wysokość kwoty podlegającej ściągnięciu, podobnie jak wysokość
rękojmi, będzie odpowiadać 1/10 części sumy oszacowania, a nie sumy nabycia. Nie
zachodzą bowiem żadne podstawy do zróżnicowania tych kwot. Postanowienie
o ściągnięciu tej kwoty będzie mógł wydać wyłącznie sąd (art. 873 k.p.c.).
21. Aktualna redakcja przepisu art. 8911 § 1 k.p.c. rodzi wątpliwości, czy udział
przypadający dłużnikowi w rachunku wspólnym ma być ustalany przez komornika na
podstawie umowy rachunku bankowego czy na podstawie innej umowy (np. zawartej
przez samych współwłaścicieli rachunku). Zmiana tego przepisu polega na zastąpieniu
zwrotu „stosownie do treści umowy regulującej prowadzenie rachunku” zwrotem
„stosownie do treści umowy rachunku bankowego”.
22. Skuteczność egzekucji z wierzytelności z tytułu zwrotu albo nadpłaty podatku jest
stosunkowo niska, gdyż często zdarza się, że zawiadomienie o zajęciu wpływa przed
powstaniem wierzytelności. Powoduje to, że komornicy sądowi wielokrotnie
powtarzają zajęcie, a organy podatkowe są zmuszone wielokrotnie udzielać odpowiedzi
komornikom. Z tego względu projekt wprowadza przepis art. 9022 k.p.c., według
którego zajęcie wierzytelności z tytułu nadpłat lub zwrotów podatków w rozumieniu
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749,
z późn. zm.) dotyczy również wierzytelności, które powstaną z tych tytułów po ich
zajęciu. Takie zajęcie będzie skuteczne w ciągu roku od dnia dokonania zajęcia.
Projektowany przepis skorelowany zostanie z dodanym na podstawie przepisów
projektowanej ustawy art. 76 § 5 Ordynacji podatkowej. W ten sposób przyznany
zostanie priorytet zaliczeniu nadpłaty (zwrotu podatku) na poczet zaległości
podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetek. Nadpłata (zwrot podatku) będzie
zatem podlegała zaliczeniu na poczet tych należności, a nadwyżka będzie przekazywana
komornikowi lub do depozytu sądowego w ramach realizacji zajęcia. Taki priorytet
w zakresie wygaszania zaległości podatkowych uzasadnia, wyrażona w art. 84
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zasada powszechności opodatkowania
przyznająca należnościom podatkowym szczególną pozycję w zakresie ich
37