Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

H. Pozostałe zmiany w postępowaniu egzekucyjnym
1. Projektowany art. 759 § 3 k.p.c. stanowi kolejny etap rozszerzania kompetencji
referendarzy sądowych w postępowaniu egzekucyjnym. Ustawa z dnia 16 września
2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381) powierzyła referendarzom sądowym rozpoznawanie
spraw w przedmiocie zbiegu egzekucji oraz spraw o wyjawienie majątku z wyjątkiem
stosowania środków przymusu. Czynności podejmowane w postępowaniu
egzekucyjnym zazwyczaj nie należą do wymiaru sprawiedliwości, a zatem brak
przeszkód do dalszego rozszerzenia kompetencji referendarzy sądowych. Temu celowi
służy wprowadzenie ogólnego przepisu upoważniającego referendarzy sądowych do
dokonywania w postępowaniu egzekucyjnym tych czynności, które są zastrzeżone dla
sądu. Niektóre czynności będą bowiem zastrzeżone wyłącznie dla sądu (np. stosowanie
grzywny lub aresztu, orzekanie o ściągnięciu kwoty w trybie art. 873 k.p.c.,
stwierdzenie wygaśnięcia skutków przybicia i utraty rękojmi, spraw o egzekucję
świadczeń niepieniężnych z wyjątkiem wydania rzeczy ruchomej, spraw o egzekucję
przez zarząd przymusowy, spraw o egzekucję przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub
gospodarstwa rolnego). Przepis art. 781 § 11 k.p.c. upoważni zaś referendarzy do
dokonywania czynności w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności tytułom
egzekucyjnym, o których mowa w art. 777 § 1 k.p.c. Taki model regulacji, wzorowany
na przepisie art. 50530 § 1 k.p.c., wyeliminuje wątpliwości co do zakresu czynności
procesowych powierzonych referendarzom w powyższych sprawach.
2. Po nowelizacji art. 358 k.c., która weszła w życie w dniu 24 stycznia 2009 r.,
zobowiązania opiewające na świadczenia w walutach obcych mogą powstawać, co do
zasady, bez ograniczeń, przy czym dłużnikowi zostało przyznane uprawnienie do
spełnienia tego świadczenia w walucie polskiej. Uprawnienie to nie przysługuje w tych
przypadkach, w których ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega
inaczej, gdyż świadczenie może być spełnione wówczas wyłącznie w walucie obcej. Te
nowe zasady nie zostały zsynchronizowane z przepisami regulującymi postępowanie
egzekucyjne, gdyż w myśl art. 783 § 1 zd. 2 k.p.c. tytułowi egzekucyjnemu
zasądzającemu świadczenie w walutach obcych sąd nadaje klauzulę wykonalności ze
zobowiązaniem komornika do przeliczenia zasądzonej kwoty na walutę polską.
Zachodzi zatem potrzeba wprowadzenia w postępowaniu egzekucyjnym dodatkowego
rozwiązania pozwalającego na prowadzenie egzekucji w celu zaspokojenia świadczenia,
które może być spełnione wyłącznie w walucie obcej. Projektowany przepis
28
art. 3191 k.p.c. przewiduje, że jeżeli z ustawy, czynności prawnej lub orzeczenia
wynika, że świadczenie może być spełnione wyłącznie w walucie obcej, sąd zamieszcza
w wyroku odpowiednie zastrzeżenie. Zgodnie z proponowanym art. 7981 k.p.c., organ
egzekucyjny zakupi walutę obcą w banku uprawnionym do jej sprzedaży za walutę
polską, która została pozyskana w toku egzekucji. Komornik wezwie dłużnika do
wskazania tego banku w wyznaczonym terminie, a po jego bezskutecznym upływie –
wezwie wierzyciela do dokonania tej czynności. W razie niewskazania banku przez
strony, decyzję w tym przedmiocie podejmie komornik, przy czym bankiem tym nie
będzie mógł być wierzyciel. Projektowane przepisy art. 8662 § 4, art. 8891 § 2
i art. 1024 § 3 k.p.c. również dotyczą egzekucji świadczenia podlegającego wykonaniu
w walucie obcej. Jeżeli w tytule egzekucyjnym nie będzie zastrzeżenia wskazanego
w art. 3191 k.p.c., to egzekucja będzie prowadzona zgodnie z aktualnym modelem.
W takim przypadku wierzyciel w wyniku egzekucji otrzyma walutę polską.
3. Obowiązujące przepisy umożliwiają zaskarżanie praktycznie każdej czynności
komornika (art. 767 § 1 k.p.c. in principio). Komornik sądowy jest funkcjonariuszem
publicznym i zarazem szczególnego rodzaju organem państwowym, prowadzącym
działalność na własny rachunek. Zdecydowana większość komorników legitymuje się
wyższym wykształceniem prawniczym lub administracyjnym. Nie zachodzi zatem
potrzeba utrzymywania modelu umożliwiającego zaskarżenie każdej czynności
komornika. Zasadniczą wadą obecnych rozwiązań jest również nadużywanie instytucji
skargi (zwłaszcza przez dłużników), co prowadzi do długotrwałości postępowań
egzekucyjnych, a w skrajnych przypadkach – wręcz do ich zablokowania. Wprawdzie
z art. 7672 § 2 k.p.c. wynika zasada, że wniesienie skargi nie wstrzymuje postępowania
egzekucyjnego ani wykonania zaskarżonej czynności, jednak regulacja ta nie
gwarantuje sprawnego przebiegu postępowania. Utrzymywanie takiego modelu
zaskarżania czynności komorników narusza podstawowe interesy wierzycieli i nie jest
konieczne do zapewnienia skutecznej obrony uzasadnionych praw i interesów dłużnika.
W art. 767 § 11 k.p.c. proponuje się zatem wyłączenie dopuszczalności zaskarżenia
niektórych czynności komornika. Nie powinny podlegać zaskarżeniu te czynności, które
stanowią jedynie etap postępowania kończący się dokonaniem innej zaskarżalnej
czynności. Do tej kategorii należą zarządzenia o wezwaniu do usunięcia braków pisma
(np. wniosku o wszczęcie egzekucji, o dokonanie opisu i oszacowania, o wyznaczenie
licytacji) oraz zawiadomienia o planowanym terminie czynności. Prawidłowość tych
czynności komornika będzie kontrolowana w razie zaskarżenia odpowiednio
29
zarządzenia komornika o zwrocie pisma albo zaskarżenia czynności, której dotyczyło
zawiadomienie. Proponuje się też wyłączenie dopuszczalności zaskarżenia czynności
komornika polegającej na odprowadzeniu podatku od towarów i usług z tytułu
sprzedaży egzekucyjnej. O istnieniu lub zakresie obowiązku podatkowego nie powinien
bowiem rozstrzygać sąd, ale organ podatkowy w trybie postępowania przewidzianego
w ustawie – Ordynacja podatkowa.
4. Zgodnie z projektowanym art. 767 § 5 k.p.c., skarga na czynności komornika
będzie wnoszona do sądu za pośrednictwem komornika, który dokonał zaskarżonej
czynności. Jeżeli komornik uzna skargę za uzasadnioną w całości, to będzie mógł ją
uwzględnić, co zwolni go z obowiązku przekazania jej do sądu. Skutkiem takiego
rozwiązania będzie ograniczenie czasochłonnego i kosztownego przekazywania
korespondencji między sądem a komornikiem. Nastąpi również wyeliminowanie
przypadków wniesienia skargi do niewłaściwego sądu oraz konieczności umarzania
postępowania przez sąd w razie uwzględnienia skargi przez komornika.
W projektowanym przepisie przewidziano także zwolnienie komornika z obowiązku
sporządzenia uzasadnienia zaskarżonej czynności, jeżeli uzasadnienie to zostało już
sporządzone.
5. Proponuje się rezygnację z regulacji zwartej w art. 7673 k.p.c., która zwalnia sąd
z obowiązku odrzucenia skargi w razie stwierdzenia, że zachodzą podstawy do podjęcia
czynności w trybie art. 759 § 2 k.p.c. W takim przypadku skarżący zostaje pozbawiony
możliwości kwestionowania decyzji sądu opartej na ustaleniu, że zachodzą podstawy do
odrzucenia skargi. Dlatego sąd, w razie stwierdzenia takich podstaw, powinien wydać
postanowienie o odrzuceniu skargi. Nie wyklucza to dopuszczalności stosowania
art. 759 § 2 k.p.c.
6. Zmiana w art. 768 k.p.c. polega na odstąpieniu od obligatoryjnego wyznaczenia
rozprawy w celu rozpoznania skargi na postanowienie komornika o ukaraniu grzywną
oraz uchyleniu obowiązku zawiadomienia prokuratora o terminie takiej rozprawy. Te
obligatoryjne warunki rozpoznania skargi należy uznać za zbędne. Sąd będzie mógł
jednak rozpoznać taką skargę na rozprawie, jeżeli jest to uzasadnione okolicznościami
konkretnej sprawy.
7. Wprowadzone ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381)
przepisy dotyczące rozstrzygania o zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej są
nadmiernie rozbudowane i rodzą wątpliwości interpretacyjne. Przewidziano w nich,
30
między innymi, dodatkowe obowiązki związane z koniecznością wystawienia dalszego
tytułu wykonawczego w razie wyznaczenia administracyjnego organu egzekucyjnego.
Wątpliwości praktyków dotyczą też tego, który sąd ma wydać dalszy tytuł
wykonawczy, w sytuacji gdy pochodzi on od innego sądu niż ten, który rozstrzyga
o zbiegu egzekucji. Regulacja dotycząca wystawienia dalszego tytułu wykonawczego
obejmującego pozasądowy tytuł egzekucyjny wymaga angażowania wierzyciela,
co wydłuża postępowanie. Nie jest też jasne, czy sąd powinien wezwać go do
dokonania tej czynności. Konieczność każdorazowego rozstrzygania o zbiegu przez sąd
lub referendarza sądowego i dalsze czynności z tym związane znacznie opóźniają
postępowania egzekucyjne i stanowią istotne obciążenie dla sądów. Dodatkowym
mankamentem obowiązującego rozwiązania jest to, że w chwili powstania zbiegu
zachodzi konieczność wstrzymania czynności egzekucyjnych przez obydwa organy
egzekucyjne. Należy dodać, że niektóre rozwiązania proponowane w niniejszym
projekcie mogą spowodować częstsze korzystanie z niektórych sposobów egzekucji
(np. elektroniczne zajęcie rachunku bankowego), co może zwiększyć liczbę zbiegów
egzekucji. Z tych względów, w celu zapewnienia sprawności i efektywności egzekucji,
należy odstąpić od sądowego modelu rozstrzygania o zbiegu egzekucji i wprowadzić
ustawowy model rozstrzygania o zbiegu. Rozstrzyganie zbiegu z mocy ustawy jest już
zresztą obecnie przewidziane w niektórych przypadkach (np. art. 773 § 2 i 21 k.p.c.).
8. Proponuje się zatem zmianę art. 773 § 1 k.p.c. polegającą na wprowadzeniu
regulacji, według której, w razie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej co do tej
samej rzeczy lub prawa majątkowego, dalsze prowadzenie łącznie obu egzekucji do tej
rzeczy lub prawa składnika majątkowego przejmuje ten organ egzekucyjny, który jako
pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa – organ,
który prowadzi egzekucję w celu zaspokojenia należności w wyższej kwocie. Wyjątek
będzie zachodził w razie zbiegu egzekucji administracyjnej prowadzonej na podstawie
jednolitego tytułu wykonawczego państwa członkowskiego albo zagranicznego tytułu
wykonawczego określonych w przepisach ustawy z dnia 11 października 2013 r.
o wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych
należności pieniężnych (Dz. U. poz. 1289) i egzekucji sądowej do tej samej rzeczy lub
prawa majątkowego. W takim przypadku egzekucje do tej rzeczy lub prawa
majątkowego będzie prowadził łącznie administracyjny organ egzekucyjny.
9. W razie zbiegu egzekucji nie będzie dochodziło do wstrzymywania czynności
egzekucyjnych. Przepisem art. 7732 k.p.c. komornik sądowy został zaś zobowiązany do
31
zawiadomienia stron, uczestników postępowania i administracyjnego organu
egzekucyjnego o zachodzącej podstawie przekazania egzekucji sądowej organowi
administracyjnemu. Zawiadomienie komornika będzie podlegało zaskarżeniu skargą.
Takie rozwiązanie umożliwi kontrolę sądową nad prawidłowością dalszych czynności
egzekucyjnych oraz zagwarantuje, że strony postępowania zostaną poinformowane
o przejęciu egzekucji sądowej przez organ administracyjny do łącznego prowadzenia.
10. Projekt zakłada rezygnację z obowiązku wystawienia dalszego tytułu
wykonawczego przez sąd lub referendarza sądowego w razie przejęcia egzekucji
sądowej przez administracyjny organ egzekucyjny. W art. 7732 k.p.c. przewidziano, że
do celu prowadzenia dalszych czynności przez organ administracyjny prowadzący
łącznie egzekucje komornik sporządzi odpis tytułu wykonawczego lub wydruku
weryfikacyjnego wraz z adnotacją dotyczącą kosztów postępowania, które powstały
przed zbiegiem egzekucji, oraz informacją, w jakim zakresie roszczenie wierzyciela
zostało zaspokojone. Komornik będzie przekazywał również odpisy innych
dokumentów niezbędnych do prawidłowego przeprowadzenia egzekucji oraz
wyegzekwowane kwoty, które nie zostały wypłacone wierzycielowi.
11. W ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji proponuje się zmiany
polegające na zamieszczeniu analogicznych regulacji dotyczących zbiegu egzekucji
administracyjnej i sądowej. Dodane przepisy art. 62b i nast. tej ustawy określą
obowiązki administracyjnego organu egzekucyjnego w razie przekazania egzekucji
administracyjnej przez komornika sądowego. W takim przypadku organ
administracyjny prześle komornikowi sądowemu wymienione w tym przepisie
dokumenty, na podstawie których będzie prowadzona dalsza egzekucja. Pozostałe
zmiany tej ustawy służą zapewnieniu spójności regulacji dotyczących zbiegu egzekucji
administracyjnej i sądowej.
12. Z powyższymi zmianami wiążą się też modyfikacje innych przepisów k.p.c.,
przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz. U. z 2014 r. poz. 1440). Zmiany te dotyczą obowiązków trzeciodłużników
(np. banku prowadzącego zajęty rachunek bankowy lub pracodawcy wypłacającego
zajęte wynagrodzenie). W razie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej, gdy środki
przypadające z tytułu zajętej wierzytelności nie pozwalają na zaspokojenie wszystkich
egzekwowanych świadczeń, dłużnik zajętej wierzytelności będzie zobligowany do
32