Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

zapisem przebiegu rozprawy. Nie przekonuje argument, że zarówno strona, jak i pełnomocnik mogą
zapoznać się z treścią protokołu w sądzie. Mając na względzie z jednej strony ograniczony czas na
przygotowanie apelacji lub innego środka zaskarżenia oraz ograniczony czas pracy sądu, nie wydaje
się, aby takie rozwiązanie pozwalało na wystarczająco swobodne skonstruowanie stosownego pisma
procesowego. Rozumiejąc obawy projektodawców dotyczące upubliczniania przez strony zapisu
dźwięku albo obrazu i dźwięku z posiedzenia przy drzwiach zamkniętych, rozwiązania tego
problemu należałoby jednak poszukiwać na innej płaszczyźnie. Poza tym wydaje się, że obawy
projektodawców są w tym zakresie przesadzone. Obecnie strony mają praktycznie niczym
nieskrępowaną możliwość nagrywania przebiegu rozprawy. Praktycznie każdy współczesny telefon
komórkowy posiada funkcję pozwalającą utrwalać dźwięk, a użycie takiego urządzenia jest dla sądu
niezauważalne. Nie obserwuje się przy tym, jakiegoś masowego upubliczniania tego typu zapisów.
8
Art.
9
Sąd W ocenie sędziów idea wprowadzenia płaszczyzny komunikacji sądu ze stroną za pomocą systemu Uwaga niezrozumiała.
Apelacyjny w teleinformatycznego jest długo oczekiwaną innowacją, poszerzającą możliwości skutecznego i Projekt nie nakłada na sąd
szybkiego przepływu informacji. Jej zrozumiałą konsekwencją są unormowania dotyczące jawności żadnych
Szczecinie
„dodatkowych”
dokumentacji sprawy i poszczególnych rozpraw oraz dostępności do akt sprawy (art. 9 k.p.c). obowiązków
w
razie
Jednak dążenie ustawodawcy w poprawie szybkości komunikacji strony z sądem zostaje osłabione rezygnacji strony z
obowiązkami jakie nowela nakłada na sąd w przypadku samowolnego odstąpienia przez stronę od elektronicznego
raz wybranego sposobu komunikacji.
komunikowania się z sądem.
Należy
podkreślić,
że
udostępnianie akt sprawy za
pośrednictwem
systemu
teleinformatycznego, o
którym mowa w art. 9 k.p.c.
nie jest uzależnione od
wyboru drogi elektronicznej,
o którym mowa w art. 125
k.p.c.
9
Art. 50 § 3 NSA
Projektowany przepis art. 50 § 3 zezwala sędziemu, którego dotyczy wniosek o wyłączenie, na
Uwaga nie
może być
podejmowanie dalszych czynności, z wyjątkiem wydania orzeczenia kończącego postępowanie w
uwzględniona. Nie zachodzi
sprawie; natomiast dodany przepis art. 52 § 3 nakazuje sądowi, który uwzględnił wniosek o
potrzeba uzupełnienia art. 50
wyłączenie sędziego
§ 3 k.p.c., gdyż przepis ten
- znieść postępowanie w zakresie obejmującym udział tego sędziego po
złożeniu wniosku, chyba że były to czynności niecierpiące zwłoki.
ma znacznie szerszy zakres.

Wyłączenie
sędziego
Z uwagi na powyższą rozbieżność należy albo w art. 50 § 3 dodać, że czynności, które może
powinno
skutkować
podejmować sędzia, to są czynności niecierpiące zwłoki, albo w art. 52 § 3 należy złagodzić rygor
obligatoryjnym zniesieniem
- że sąd znosi postępowanie, na warunek - że sąd może znieść postępowanie;
postępowania. W przeciwnym
razie mogłoby dojść do
sytuacji, w której nie
doszłoby
do
zniesienia
17

postępowania
i
zachowywałyby skuteczność
wszystkie
czynności
wyłączonego
sędziego.
Byłoby to niespójne z istotą
instytucji
wyłączenia
sędziego. Wyjątek powinien
dotyczyć wyłącznie czynności
nie cierpiących zwłoki.
10
Art. 50
Nie jest również zasadna zmiana projektowana w zakresie przepisów regulujących wyłączenie
Uwaga
nie może być
KRS
sędziego (art. 48-54 K.p.c.). Przepisy te mają charakter ustrojowy i gwarancyjny, w związku z tym
uwzględniona, gdyż jest
wszelkie zmiany w tym zakresie powinny być dokonywane ostrożnie.
niezgodna z założeniami.
Problem oceny wniosków o wyłączenie sędziego nie stanowi zasadniczej przyczyny
W uwadze nie wyjaśniono
długotrwałości postępowania. Sytuacje, w których złożenie takiego wniosku znacznie przedłuża
również, na czym mogłaby
postępowanie, mają charakter incydentalny. Dlatego należy pozostawić generalną zasadę, że
polegać zmiana praktyki, w
sędzia, którego dotyczy wniosek, nie powinien podejmować w sprawie czynności, aż do
świetle
aktualnie
rozpoznania tego wniosku. Ewentualne problemy z terminowością rozpoznania wniosków o
obowiązujących
przepisów
wyłączenie związane są z wadliwą praktyką stosowania przepisów procesowych. W takich
procesowych.
sytuacjach nacisk powinien być jednak położony na zmianę praktyki a nie przepisów prawnych.

Orzeczenie znoszące postępowanie w razie wyłączenia sędziego nie eliminuje społecznych
skutków prowadzenia postępowania przez sędziego, w stosunku do którego toczy się
postępowanie o wyłączenie. Nie niweluje także w pełni konsekwencji nieprawidłowo zebranego
materiału dowodowego ze świadomości uczestników postępowania.
11
Art. 50 § 3 Projektowane zmiany ujawniają fundamentalny problem kolizji dwóch wartości prawa do Uwaga
nie może być
Iustitia
efektywnego postępowania i bezstronnego sądu. Podstawowe znaczenie ma tu zmiana brzmienia art. uwzględniona, gdyż jest
50 § 3 k.p.c. Dotychczas w przypadku złożenia wniosku o wyłączenie sędzia mógł aż do niezgodna z założeniami.
rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki. Projektowana
zmiana zakłada, że sędzia, którego dotyczy wniosek może podejmować dalsze czynności, z
wyjątkiem wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Umożliwia to w zasadzie
dalsze prowadzenie przez sąd postępowania i podejmowanie dalszych czynności. Uzasadnieniem dla
tej zmiany jest konieczność zapewnienia efektywności postępowań. Wskazane zostało, że z praktyki
sądowej wynika, że strona pozwana (bywa, że nie tylko pozwana) wykorzystuje mechanizm
wniosku o wyłączenie sędziego w celach taktycznych celem przedłużenia postępowania. Istotnie
składanie nieuzasadnionych wniosków o wyłączenie sędziego mogło przedłużać postępowanie, tym
bardziej, że pojęcie czynności niecierpiących zwłoki jest dość wąsko rozumiane w judykaturze, jako
rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie bądź przeprowadzenie czynności, których nie będzie można
powtórzyć. Niemniej jednak zmieniając brzmienie art. 50 § 3 k.p.c. nie można pomijać, że przepis
18

ten obowiązuje od 1930 r. i ma swoje aksjologiczne uzasadnienie. Można się zastanowić, czy nie
powinny istnieć inne mechanizmy przeciwdziałania nadużywaniu instytucji wyłączenie sędziego i
jaka jest skala tego zjawiska. Podstawowym celem przepisów dotyczących wyłączenia sędziego są
jednak względy gwarancyjne, chodzi o poszanowanie prawa stron do niezawisłego i bezstronnego
sądu. Dotychczasowa regulacja jako zasadę przewiduje wstrzymanie się sędziego od czynności do
czasu rozpoznania sprawy o wyłączenie. Ustawodawca proponuje odwrócenie tej zasady ze
względów ekonomii procesowej. Skutek tego rozwiązania jest taki, że jedna strona uczestniczy w
postępowaniu przed sądem co do którego ma przekonanie o braku jego bezstronności. Przed tym
sądem mogą być podejmowane wszystkie czynności, niekiedy przeprowadzone całe postępowanie.
Tymczasem z punktu widzenia gwarancji prawa do rzetelnego procesu istotne jest to, aby zapewnić
stronom gwarancje niezawisłego i bezstronnego sądu w całym postępowaniu. Nie ulega
wątpliwości, że wniosek o wyłączenie powinien być możliwie szybko bez zbędnej zwłoki
rozpoznany w interesie stron postępowania. Ustawodawca stara się przeciwdziałać negatywnym
skutkom prowadzenia postępowania przed sądem, który może zostać wyłączony. Uwzględniając
wniosek o wyłącznie sędziego, sąd zniesie postępowanie w części obejmującej czynności dokonane
po złożeniu tego wniosku, chyba że były to czynności niecierpiące zwłoki (art. 52 § 3 k.p.c.).
Regulacja ta ma zapobiegać negatywnym skutkom nieważności postępowania związanym z
prowadzeniem postępowania z sędzią wyłączonym z ustawy. Tego rodzaju rozwiązanie choć
zabezpiecza prawa wnioskującego o wyłączenie sędziego może jednak również prowadzić do
przedłużenia postępowania, a w szczególności znaczącego zwiększenia kosztów procesu. Jako
przykład można wskazać sytuację, w której sąd zleca biegłemu sporządzenie skomplikowanej opinii
lub przesłuchuje kilkunastu świadków składających wnioski o zwrot kosztów dojazdu i utraconego
zarobku. W sytuacji zniesienia postępowania czynności podjęte będą musiały ulec powtórzeniu, a
powstałe w tym wypadku wydatki poniosą strony. Proponować więc należy zachowanie
dotychczasowego brzmienia art. 50 § 3 k.p.c. z możliwie elastycznie rozumianym pojęciem
czynności niecierpiących zwłoki. Z pewnością inspirująca może być wykładnia tego pojęcia na
gruncie art. 56 KPC z 1930r. Za czynności niecierpiące zwłoki uznawano czynności, których
zaniechanie naraziłoby strony na niepowetowaną szkodę bądź czynności których prowadzenie
natrafiałoby w przyszłości na duże trudności np. wyjazd świadka za granicę. Należy w tym zakresie
pozostawić sądowi swobodną ocenę niedookreślonego pojęcia czynności niecierpiących zwłoki i nie
pozbawiać art. 50 § 3 k.p.c. znaczenia gwarancyjnego. W przypadku zaś nadużycia instytucji
wniosku o wyłączenie sędziego można rozważać wprowadzenie określonych środków
dyscyplinujących, co wiąże się ogólną dyskusją nad koncepcją przeciwdziałania nadużyciom praw
procesowych w postępowaniu cywilnym.
12.
Art. 50 § 3
Nowa regulacja art. 50 § 3 k.p.c. dopuszczająca dokonywanie czynności procesowych przez
Uwaga
nie może być
ZBP
sędziego orzekającego zasługuje na aprobatę, jako zapobiegająca obstrukcji procesowej
uwzględniona, gdyż jest
polegającej na składaniu wniosków, także w celu przedłużania postępowań, jednakże już w
niezgodna z założeniami
przypadku znoszenia czynności dokonanych przez wyłączonego sędziego należałoby raczej
19

zastanowić się, czy sąd powinien znieść postępowanie jedynie od momentu złożenia wniosku, czy
też właściwym byłby inny moment oraz czy pojęcie czynności nie cierpiących zwłoki nie
należałoby zamienić na z wyłączeniem tych czynności, których ponowne przeprowadzenie jest już
obiektywnie niemożliwe.
13.
Art. 50 § 3
Pozytywnie należy ocenić proponowaną wersję art. 50 § 3 k.p.c, którego celem jest pozbawienie Uwaga nie może być
Sąd Apelacyjny stron możliwości blokowania postępowania poprzez składanie wniosków o wyłączenie sędziego, to uwzględniona.
w Gdańsku
niezrozumiałym jest jednak, dlaczego w przepisie przewidziano, że sędzia, w stosunku do którego

Strona aktualnie również ma
zgłoszono wniosek o wyłączenie nie będzie mógł wydać orzeczenia kończącego postępowanie, przy
takiej redakcji przepisu, strona, której zależało będzie na przewlekaniu procesu będzie mogła możliwość złożenia wniosku
„skutecznie" złożyć
po przeprowadzeniu
wniosek o wyłączenie sędziego po przeprowadzeniu postępowania
dowodowego, mimo że sprawa będzie nadawała się do rozstrzygnięcia, strona wciąż będzie miała postępowania dowodowego.
możliwość blokowania jego wydania. Ewentualne uwzględnienie wniosku o wyłączenie sędziego Jeżeli został wydany wyrok,
(co w praktyce nie zdarza się) skutkować mogłoby uchyleniem wydanego wyroku i przekazaniem to doprowadzenie do jego
sprawy do ponownego rozpoznania.
uchylenia wymaga wniesienia
apelacji.
14.
Art. 50
Nie jest zasadne, by sędzia, którego dotyczy wniosek o wyłączenie uprawniony był do
Uwaga
nie może być
KRK
dokonywania czynności procesowych, z wyjątkiem wydania orzeczenia kończącego w sprawie.
uwzględniona, gdyż jest
Złożenie wniosku o wyłączenie skutkować winno odsunięciem sędziego od orzekania w sprawie
niezgodna z założeniami.
do czasu rozstrzygnięcia o zasadności wniosku. Późniejsze „zniesienie" postępowania nie
niweluje skutków działania sędziego wyłączonego z mocy samego prawa lub na wniosek.
15.
Art. 50 § 3
Zgodnie z propozycjami wskazanymi w Projekcie, zmianie ulec ma treść art.50 ust.3 ustawy
Uwaga
nie może być
BCC
Kodeks postępowania cywilnego, stanowiący dotychczas ,Aż do rozstrzygnięcia sprawy o
uwzględniona, gdyż jest
wyłączenie sędzia może spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki". Aktualna propozycja
niezgodna z założeniami
brzmi . Do rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędzia, którego dotyczy wniosek, może
podejmować dalsze czynności, z wyjątkiem wydania orzeczenia kończącego w sprawie". Nie jest
to zmiana akceptowana. Zdaniem Business Centre Club mamy w tym przypadku do czynienia z
błędnym rozwiązaniem.
W sytuacji, gdyby zakwestionowana została bezstronność sędziego w sprawie, naszym zdaniem,
nie powinien być on dopuszczony do podejmowania dalszych czynności w sprawie, poza tymi
czynnościami, które nie cierpią zwłoki - analogicznie więc do aktualnych rozwiązań w
przedmiotowym zakresie.
Zdaniem ustawodawcy zabieg ten. umożliwiający sędziemu dalsze prowadzenie sprawy, do czasu
rozstrzygnięcia wniosku o jego wyłączenie, co pozwoli uniknąć celowego przewlekania
postępowania przez jego uczestników, którzy to często składają wniosek o wyłącznie sędziego
wyłącznie w celach taktycznych, tj. w celu przedłużenia postępowania. Niemniej, uważamy, iż
20

ryzyko płynące z przedmiotowej zmiany jest zdecydowanie zbyt duże i nieproporcjonalne w
stosunku do płynących z niej korzyści. Zmiana ta korelatywnie związana jest ze zmianą z punktu
następnego.
Zgodnie z tym, co zostało już wstępnie podkreślone powyżej, niniejsza zmiana nieodzownie wiąże
się z kolejną propozycją nowelizacyjną ustawodawcy. Propozycja ta polega na dodaniu do ustawy
Kodeks postępowania cywilnego art.52 ust.3. stanowiącego, iż „Uwzględniając wniosek o
wyłączenie sędziego, sąd znosi postępowanie w zakresie obejmującym udział tego sędziego po
złożeniu wniosku, chyba że były to czynności niecierpiące zwłoki". Celem ustawodawcy,
wynikającym z dwóch przedmiotowych zmiany, jest przede wszystkim próba przyspieszenia
postępowania i zagwarantowania jego większej płynności. Skutek ten następować powinien
pomimo złożenia wniosku o wyłączenie sędziego. Równocześnie ustawodawca chce zapewnić
uczestnikom postępowania pewną gwarancję bezstronności i rzetelności procesu, stanowiąc, iż
jeżeli wniosek o wyłącznie sędziego zostanie uwzględniony, to czynności podjęte przez takiego
sędziego będą przez sąd zniesione.
Ustawodawca stara się bronić od tych zarzutów, wskazując na fakt, iż w przypadku zasadności
wniosku o wyłącznie sędziego jego czynności nie będą ważne (zostaną zniesione). Pomimo
powyższego uważamy jednak, że prowadzenie sprawy przez sędziego - co do którego powzięte
zostały wątpliwości co do jego bezstronności - może źle wpływać zarówno na podejście i
poczucie pewności i bezpieczeństwa procesowego bezpośrednich uczestników postępowania, jak i
wywołać ogólnie negatywne spojrzenie społeczeństwa na wymiar sprawiedliwości.
Równocześnie, nic jesteśmy przekonani uzasadnieniem ustawodawcy, który mówi o
przyspieszeniu procedury sądowej. Przede wszystkim argument ten nie powinien mieć absolutnie
prawa pierwszeństwa/wyższości nad prawem strony do bezpieczeństwa procesowego (gwarancji
bezstronności sędziego). Po drugie zaś. w przypadku zasadności wniosku o wyłączenie sędziego
następowałaby sytuacja wręcz odwrotna do zamierzeń ustawodawcy. Mianowicie, praca i
zaangażowanie (również finansowe w postaci przyjazdów na ewentualne posiedzenia sądowe)
wszystkich uczestników postępowania, a także samego wymiaru sprawiedliwości - po zniesienie
tej części postępowania, zostanie całkowicie zmarnowana.
16.
Art. 50 § 3
Wyrażono poparcie odstąpienia od obowiązku referowania spraw apelacyjnych, natomiast w Uwaga nie może być
Sąd Apelacyjny kontekście proponowanych zmian art. 50 § 3 kpc wskazano konieczność pilnego uzupełnienia uwzględniona, gdyż jest
w Białym
regulacji poświęconej instytucji wyłączenia sędziego. Zdaniem Pana Prezesa Sądu Okręgowego w
stoku
niezgodna z założeniami.
Olsztynie, autorzy projektu dostrzegają negatywną praktykę związaną z instytucją wyłączenia
sędziego, ale proponowana zmiana nie daje szans na istotne ograniczenie tego zjawiska. Według
opiniującego istniejąca obecnie regulacja prowadzi wielokrotnie do sytuacji, gdy wymiar
sprawiedliwości zostaje sparaliżowany wielokrotnymi wnioskami strony o wyłączenie sędziego, a
21