Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

sąd zwrócił się z pytaniem prawnym do jednego z tych Trybunałów w postępowaniu,
które ma być zawieszone, jak i wtedy, gdy z pytaniem takim wystąpił inny sąd. Kwestia
zawieszenia postępowania w razie przedstawienia pytania prawnego Trybunałowi
Konstytucyjnemu była unormowana w § 106 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów
powszechnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 259). Usytuowanie tej regulacji w akcie
wykonawczym było jednak wadliwe, gdyż problematyka ta wykraczała poza zakres
upoważnienia ustawowego, a przepisy dotyczące podstaw zawieszenia postępowania,
jako wyjątki od konstytucyjnego prawa do rozpoznania sprawy bez zwłoki, należą do
tzw. materii ustawowej. Wzorem projektowanego przepisu jest treść art. 124 § 1 pkt 5
ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, z późn. zm.), z tym zastrzeżeniem, że
zawieszenie postępowania cywilnego będzie miało charakter fakultatywny.
5. Proponuje się wprowadzenie w przepisach ogólnych o procesie regulacji
pozwalającej na rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym (art. 3231). Wzorcem
projektowanej regulacji jest przepis art. 47917 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 3 maja 2012 r. Wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym będzie dopuszczalne
wtedy, gdy pozwany uzna powództwo oraz gdy po złożeniu przez strony pism
procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od
nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna – mając na względzie
całokształt zgłoszonych twierdzeń i dowodów – że przeprowadzenie rozprawy nie jest
konieczne. W takim przypadku postanowienia dowodowe będą też wydawane na
posiedzeniu niejawnym. Jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złoży wniosek
o przeprowadzenie rozprawy, to wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym będzie
niedopuszczalne, chyba że pozwany uzna powództwo. Proponowana regulacja będzie
wprawdzie wyjątkiem od zasady jawności i kontradyktoryjności procesu cywilnego, ale
będzie realizowała zasadę szybkości (rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki), gdyż
przyczyni się do usprawnienia postępowania w tych sprawach, w których sąd dojdzie do
przekonania, że nie jest potrzebne przeprowadzenie rozprawy.
6. Rozprawa apelacyjna zaczyna się od sprawozdania sędziego, który zwięźle
przedstawia stan sprawy ze szczególnym uwzględnieniem zarzutów i wniosków
apelacyjnych. Jeżeli strony nie stawią się na rozprawie albo stawiwszy się, wyrażą na to
zgodę, to sąd będzie mógł zrezygnować ze sprawozdania (art. 377 k.p.c.).
13
7. W aktualnym stanie prawnym zasadą jest sporządzanie z urzędu uzasadnienia
wyroku wydanego przez sąd drugiej instancji. Jedynie wyrok oddalający apelację
podlega uzasadnieniu na żądanie strony. Projektowany przepis art. 387 § 1 k.p.c.
rozszerza zakres tego wyjątku również na orzeczenie zmieniające zaskarżony wyrok.
Będzie ono podlegało uzasadnieniu tylko na wniosek strony. Jednocześnie uzupełnieniu
podlega art. 387 § 2 k.p.c., przez wskazanie, że w razie oddalenia apelacji lub zmiany
zaskarżonego wyroku termin sporządzenia uzasadnienia wyroku wynosi dwa tygodnie
od dnia złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia. Projekt przewiduje również
rozszerzenie zakresu stosowania tzw. uproszczonego uzasadnienia wyroku sądu drugiej
instancji. Aktualnie takie rozwiązanie funkcjonuje jedynie w postępowaniu
uproszczonym (art. 50513 § 2 k.p.c.), w którym przewidziano, że jeżeli sąd drugiej
instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno
zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów
prawa. Projektowany art. 387 § 21 k.p.c. umożliwi sporządzenie takiego uzasadnienia
we wszystkich sprawach, w których sąd drugiej instancji nie przeprowadził
postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu pierwszej
instancji, a w apelacji nie zgłoszono zarzutów dotyczących tych ustaleń.
8. Projekt wprowadza do przepisów normujących postępowanie upominawcze
regulację pozwalającą referendarzom sądowym na dokonywanie wszystkich czynności
w tym postępowaniu, ponieważ zróżnicowanie zakresu kompetencji referendarzy
sądowych w obu postępowaniach upominawczych („tradycyjnym” i elektronicznym)
nie znajduje wystarczającego uzasadnienia. Ponadto powierzenie referendarzom
sądowym tylko niektórych czynności w postępowaniu upominawczym dezorganizuje
pracę sądów (zmiana referenta, przekazywanie akt). Dlatego proponuje się powierzenie
referendarzom sądowym wszystkich czynności w postępowaniu upominawczym
(projektowany art. 4971 § 3 k.p.c.). Regulacja ta jest wzorowana na przepisie
art. 50530 § 1 k.p.c.
dotyczącym czynności referendarzy w elektronicznym
postępowaniu upominawczym. Konsekwencją tej zmiany jest uchylenie przepisu
art. 3531 § 2 k.p.c. Proponuje się też powierzenie referendarzom sądowym czynności
w sprawach o złożenie świadczenia do depozytu sądowego oraz o zwrot i wydanie tego
przedmiotu z depozytu (art. 5091 § 4 k.p.c.).
9. Przepis art. 39822 § 5 k.p.c. w aktualnym brzmieniu przewiduje tylko dwie
podstawy odrzucenia skargi na postanowienie referendarza. Odrzuceniu podlega
wyłącznie skarga spóźniona lub nieopłacona. W praktyce istnieją rozbieżności co do
14
tego, czy skarga, której braków nie uzupełniono w terminie, podlega odrzuceniu czy
zwrotowi. Cytowany przepis jest odmienny od regulacji normujących podstawy
odrzucenia innych środków zaskarżenia, a takie zróżnicowanie nie znajduje
uzasadnienia. Zgodnie z projektowanym art. 39822 § 5, odrzuceniu będzie podlegała nie
tylko skarga na czynności referendarza wniesiona po terminie lub nieopłacona, ale także
skarga niedopuszczalna albo zawierająca braki formalne, których nie uzupełniono
w terminie. Rozbieżności w praktyce sądów wywołuje też przepis art. 39823 § 2 k.p.c.,
gdyż nie jest jasne, czy skargi, w trybie określonym w tym przepisie, powinny być
rozpoznawane przez sąd w składzie trzech sędziów zawodowych czy jednoosobowo.
Z tego względu projektuje się wyraźne wskazanie, że sąd rozpoznaje skargę w składzie
jednego sędziego.
10. Proponowany art. 50519a k.p.c. wprowadza podstawę do odrzucenia sprzeciwu od
nakazu zapłaty wydanego w europejskim postępowaniu nakazowym. Postępowanie to
jest unormowane w przepisach rozporządzenia nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego
i Rady (WE) z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiającego postępowanie w sprawie
europejskiego nakazu zapłaty (Dz. Urz. UE L 399 z 30.12.2006, s. 1). Wykonaniu
prawa wspólnotowego służą przepisy art. 50515 – art. 50520 k.p.c. Powyższe regulacje
nie określają jednak skutków wniesienia sprzeciwu po upływie terminu lub z innych
przyczyn niedopuszczalnego albo którego braków pozwany nie usunął w terminie.
Projektowany przepis, wzorowany na treści art. 504 § 1 k.p.c., będzie stanowił
podstawę do odrzucenia sprzeciwu.
11. Zmiana art. 624 k.p.c. jest związana z ostatnimi nowelizacjami art. 792 k.p.c. oraz
999 k.p.c. i ma na celu zapewnienie jednolitości regulacji dotyczących orzeczeń
nakazujących wydanie nieruchomości lub opróżnienie pomieszczeń.
C. Dalsza informatyzacja procesu cywilnego
1. Projektowane przepisy zmierzają do usunięcia z przepisów k.p.c. wieloznacznego
pojęcia „złożenie pisma drogą elektroniczną”. Proponuje się zastąpienie tego zwrotu
precyzyjnym
określeniem „złożenie pisma za pośrednictwem systemu
teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe” (art. 68 § 2). Takie
rozwiązanie pozwoli wyeliminować wątpliwości dotyczące dopuszczalności wniesienia
pisma drogą elektroniczną, ale z pominięciem systemu teleinformatycznego
obsługującego postępowanie sądowe (np. za pomocą poczty elektronicznej). W tym
celu zachodzi konieczność zmiany wszystkich przepisów k.p.c., w których użyto zwrotu
15
„droga elektroniczna”. Wyjątek w tym zakresie stanowią przepisy o postępowaniu
rejestrowym, co jest uzasadnione potrzebą zachowania ich spójności z regulacjami
zawartymi w ustawie z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym
(Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186, z późn. zm.).
2. Zmiana art. 68 § 1 k.p.c. polega na wyłączeniu obowiązku przedkładania
dokumentu umocowania przez przedstawiciela ustawowego, organy oraz osoby
wymienione w art. 67 k.p.c. w razie dokonania czynności procesowej, która według
przepisu szczególnego może być dokonana wyłącznie za pośrednictwem systemu
teleinformatycznego. Obecnie wyłączenie to obejmuje jedynie elektroniczne
postępowanie upominawcze. Podobnemu celowi służy nowelizacja art. 89 k.p.c.
Pełnomocnik będzie zwolniony z obowiązku przedkładania dokumentu pełnomocnictwa
w razie dokonania czynności procesowej za pośrednictwem systemu
teleinformatycznego, jeżeli według przepisu szczególnego czynność może być
dokonana wyłącznie za pośrednictwem tego systemu. Potrzeba powyższych zmian
wynika z faktu, że kolejne zinformatyzowane postępowania będą prowadzone
w oparciu o system zbudowany analogicznie do systemu obsługującego elektroniczne
postępowanie upominawcze. Uzasadnia to stosowanie do nich podobnych rozwiązań
dotyczących składania dokumentów wykazujących umocowanie.
3. Zmiana w art. 125 § 21 k.p.c. polega na wprowadzeniu dystynkcji między pismami
procesowymi, które wnosi się wyłącznie za pomocą systemu teleinformatycznego
obsługującego postępowanie sądowe, a pismami, które mogą być wnoszone za
pośrednictwem tego systemu, jeżeli wnoszący pismo dokonał wyboru tej drogi.
Proponuje się bowiem wprowadzenie możliwości wnoszenia pism procesowych za
pośrednictwem systemu teleinformatycznego również w tzw. tradycyjnych
postępowaniach cywilnych. Strona (jej organ, przedstawiciel ustawowy lub
pełnomocnik) będzie mogła w konkretnej sprawie dokonać wyboru tej drogi lub z niej
zrezygnować. Wybór i rezygnacja będą dokonywane przez złożenie oświadczenia za
pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 125 § 24 k.p.c.). Zgodnie z przepisem
art. 125 § 21 k.p.c., jeżeli wnoszenie pism za pomocą systemu jest obligatoryjne albo
strona wybrała wnoszenie pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, to
pismo wniesione z pominięciem tej drogi nie wywoła skutków, jakie ustawa wiąże
z wniesieniem pisma do sądu. Sąd jest obowiązany pouczyć o tym stronę jeszcze przed
wniesieniem pisma (pouczenie będzie generowane przez system teleinformatyczny),
16
a po złożeniu takiego nieskutecznego pisma przewodniczący odsyła je wnoszącemu
i zawiadamia go o bezskuteczności tej czynności.
4. Pismo procesowe wnoszone za pośrednictwem systemu teleinformatycznego będzie
podpisywane podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego
kwalifikowanego certyfikatu w rozumieniu ustawy z dnia 18 września 2001 r.
o podpisie elektronicznym albo podpisem elektronicznym potwierdzonym profilem
zaufanym e-PUAP w rozumieniu art. 3 pkt 15 ustawy z dnia 17 lutego 2005 r.
o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (art. 126 § 5).
Przepisy szczególne będą mogły odmiennie regulować tę kwestię (w odniesieniu do
pism składanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym nadal będzie
dopuszczalne posługiwanie się podpisem elektronicznym nadawanym w systemie
teleinformatycznym obsługującym to postępowanie, a pisma składane przez
zawodowych pełnomocników będą wymagały opatrzenia bezpiecznym podpisem
elektronicznym; w postępowaniu rejestrowym również zostaną utrzymane
dotychczasowe regulacje dotyczące podpisu elektronicznego).
5. Do pisma wnoszonego za pośrednictwem systemu teleinformatycznego należy
dołączyć poświadczone elektronicznie odpisy pełnomocnictwa i załączników
(art. 128 § 2). Poświadczenie elektroniczne odpisu dokumentu będzie dokonywane
przez przesłanie odpisu tego dokumentu do sądu za pośrednictwem systemu
teleinformatycznego (art. 129 § 21). Dzięki temu pełnomocnik będący adwokatem,
radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym oraz radca Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa będą mogli poświadczyć odpis dokumentu tradycyjnego powstałego w wyniku
przekonwertowania go do postaci elektronicznej albo dokumentu w postaci
elektronicznej. Projektowany art. 97 § 2 ustawy − Prawo o notariacie upoważni też
notariusza do elektronicznego poświadczenia zgodności odpisu dokumentu z okazanym
oryginałem. Takie elektroniczne poświadczenie odpisu dokumentu będzie opatrywane
przez notariusza bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą
ważnego kwalifikowanego certyfikatu w rozumieniu ustawy o podpisie elektronicznym.
Należy zaznaczyć, że jeżeli wnoszący pismo wybierze wnoszenie pism za
pośrednictwem systemu teleinformatycznego, to będzie mógł złożyć dowody
z dokumentów w postaci tradycyjnej (papierowej). Wyłączenie takiej możliwości
rodziłoby dodatkową uciążliwość dla strony, która nie jest reprezentowana
przez zawodowego pełnomocnika. W celu złożenia elektronicznego odpisu
dokumentu (pierwotnie sporządzonego w postaci papierowej) musiałaby ona
17