Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

3. Przepisy oddziału 2 zatytułowanego „Dokumenty” regulują szczegółowo
prowadzenie dowodu z dokumentu zawierającego tekst. Na mocy art. 2431 k.p.c.
przepisy te znajdą zastosowanie do dokumentów zawierających tekst i umożliwiających
identyfikację ich wystawców. Tym samym zostaną uchylone wątpliwości co do
możliwości stosowania tychże przepisów do dokumentów w postaci elektronicznej.
Dotychczas nie istniała potrzeba wyodrębniania dokumentów w postaci elektronicznej
zawierających tekst, gdyż poza dokumentami w postaci tradycyjnej (papierowej) nie
funkcjonowały inne dokumenty „tekstowe”. Przepisy oddziału 2 będą stosowane do
wszelkich dokumentów zawierających tekst, sporządzonych w postaci tradycyjnej
(papierowej) lub w postaci elektronicznej.
4. Ustawodawca posługuje się w Kodeksie postępowania cywilnego pojęciami
„dokument urzędowy” i „dokument prywatny”, przy czym kryterium tego rozróżnienia
stanowi osoba wystawcy dokumentu i forma jego sporządzenia określona w przepisach
szczególnych (art. 244 § 1 i art. 245 k.p.c.). Konsekwencją przyjęcia powyższego
podziału jest wyposażenie dokumentów w różną moc dowodową, w szczególności
przez określenie domniemań prawnych obowiązujących w postępowaniu dowodowym
prowadzonym z dokumentów. Kodeks nie określa wymogów, jakim mają odpowiadać
dokumenty urzędowe, odsyłając w tym zakresie do przepisów szczególnych. Jeżeli
przepisy szczególne będą dopuszczały wystawianie dokumentów urzędowych w innej
postaci niż „papierowa”, to zachowają one swój charakter także na gruncie prawa
procesowego. Przykładem przepisu szczególnego dopuszczającego wystawienie
dokumentu urzędowego w postaci elektronicznej jest art. 107 § 1 k.p.a. dotyczący
decyzji administracyjnej.
5. W projektowanym art. 244 § 2 k.p.c. zrezygnowano z wyszczególnienia
podmiotów uprawnionych do sporządzania dokumentów urzędowych. Wprowadzenie
ogólnej formuły „podmioty, w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny
administracji publicznej” wyeliminuje wątpliwości w tym zakresie.
6. W aktualnym stanie prawnym nie jest jasne, czy dokument zawierający
oświadczenie zawsze musi być zaopatrzony w podpis (własnoręczny albo
elektroniczny), czy wystarczające jest ustalenie autora tego oświadczenia.
Wprowadzenie w Kodeksie cywilnym definicji dokumentu, która nie traktuje podpisu
jako konstytutywnego elementu dokumentu, implikuje konieczność dokonania zmian
w niektórych przepisach k.p.c. Dotychczas, jeżeli w okolicznościach danej sprawy
istniała możliwość ustalenia osoby, od której dane pismo pochodzi, mimo braku
8
podpisu, pismo takie mogło zostać uznane za tzw. początek dowodu na piśmie. Był on
jedynie środkiem uprawdopodobnienia dokonania czynności prawnej w sytuacji, gdy
nie została zachowana wymagana forma pisemna tej czynności przewidziana dla celów
dowodowych (art. 74 § 2 k.c.). W świetle definicji dokumentu (w projektowanym
art. 772 k.c.), należy przyjąć, że podpis złożony na dokumencie prywatnym pozwala
jedynie na ustalenie osoby, od której pochodzi oświadczenie zawarte w dokumencie.
Ustalenia autora oświadczenia można jednak dokonać nie tylko przez analizę podpisu
własnoręcznego, ale także innymi sposobami. Z powyższych względów postuluje się
zmianę treści art. 245 k.p.c. w taki sposób, aby przewidziane w nim domniemanie miało
zastosowanie wyłącznie do oświadczeń podpisanych przez wystawcę, czyli złożonych
w formie pisemnej lub w formie elektronicznej. Takie rozwiązanie nie wyklucza
możliwości przeprowadzenia dowodu z dokumentu zawierającego oświadczenie
w innej formie niż forma pisemna lub elektroniczna.
7. Domniemanie autentyczności dokumentu zawierającego oświadczenie woli złożone
w formie elektronicznej jest konsekwencją przepisów wspólnotowych. Należy
zauważyć, że dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa
informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku
wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym) w art. 9 przewiduje, że „Państwa
Członkowskie zapewniają, żeby ich systemy prawne umożliwiały zawieranie umów
drogą elektroniczną. Państwa Członkowskie zapewniają w szczególności, żeby
wymagania prawne mające zastosowanie do procesu zawierania umów nie stanowiły
przeszkody dla używania umów elektronicznych ani nie prowadziły do pozbawienia
prawnej skuteczności i ważności takich umów z tego powodu, że są one zawierane
drogą elektroniczną”. Również w art. 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
1999/93/WE z dnia 13 grudnia 1999 r. w sprawie wspólnotowych ram w zakresie
podpisów elektronicznych wskazano, że „Państwa Członkowskie zapewnią, że
zaawansowane podpisy elektroniczne oparte o kwalifikowany certyfikat i złożone za
pomocą bezpiecznego urządzenia służącego do składania podpisu:
a) spełniają wymogi prawne podpisu w odniesieniu do danych w formie elektronicznej
w ten sam sposób, co podpis odręczny w odniesieniu do danych znajdujących się na
papierze; oraz
b) są dopuszczalne jako dowód w postępowaniu sądowym. Ta norma dotyczy podpisu
elektronicznego równoważnego podpisowi własnoręcznemu.”.
9
Art. 5 ust. 2 tej dyrektywy stanowi natomiast, że „Państwa Członkowskie zapewnią,
żeby nie odmawiano podpisowi elektronicznemu skuteczności prawnej
i dopuszczalności jako dowód w postępowaniu sądowym jedynie dlatego, że:
− jest w formie elektronicznej, lub
− nie jest oparty na kwalifikowanym certyfikacie, lub
− nie jest oparty na kwalifikowanym certyfikacie pochodzącym od akredytowanego
podmiotu świadczącego usługi certyfikacyjne, lub
− nie jest złożony za pomocą bezpiecznego urządzenia służącego do składania
podpisu.”.
8. Niektóre dokumenty urzędowe znajdują się wyłącznie w aktach organu
wystawiającego (np. akty stanu cywilnego). Stronom wydawane są jedynie odpisy,
które mają moc prawną oryginału. Dopuszczenie możliwości sporządzania dokumentów
urzędowych w innej postaci niż papierowa skutkuje tym, że dokument elektroniczny
będzie utrwalony jedynie na nośniku będącym we władaniu wystawcy, natomiast
zainteresowanym stronom można wydać poświadczony urzędowo odpis lub wyciąg
z dokumentu elektronicznego. Nie będzie konieczne dostarczanie na potrzeby
postępowania sądowego informatycznego nośnika danych, na którym dokument się
znajduje. Z tych względów zasadne okazało się usunięcie z treści projektowanego
art. 250 k.p.c. fragmentu zawężającego zastosowanie regulacji jedynie do art. 244 § 1.
Właściwe jest przyjęcie, że stosować go można do dokumentów, o jakich mowa
w art. 244 § 1 i 2 k.p.c.
9. Dokument prywatny sporządzony w formie pisemnej lub formie elektronicznej
będzie korzystał z domniemania prawdziwości (autentyczności), a także
z domniemania, że pochodzi od osoby, która sygnowała go podpisem. Osoba, która
zaprzecza prawdziwości dokumentu prywatnego, o którym mowa w art. 245, albo
twierdzi, że zawarte w nim oświadczenie nie pochodzi od osoby, która go podpisała,
będzie obowiązana udowodnić te okoliczności. Jeżeli dokument został opatrzony
podpisem elektronicznym, osoba ta powinna przeprowadzić dowód w oparciu
o przepisy ustawy o podpisie elektronicznym. Domniemanie pochodzenia oświadczenia
zawartego w dokumencie prywatnym od jego wystawcy oznacza, że dokument
w postaci elektronicznej pochodzi od osoby, która opatrzyła go bezpiecznym podpisem
elektronicznym. Musi jednak istnieć możliwość zaprzeczania domniemaniom
związanym z pochodzeniem dokumentu. Powyższe uzasadnia wprowadzenie zmiany
dotychczasowej treści art. 253 k.p.c. Przepis ten nie znajdzie zastosowania
10
w odniesieniu do dokumentów prywatnych, które nie zostały opatrzone podpisem
(sporządzonych w formie dokumentowej).
10. Wprowadzenie możliwości posługiwania się dokumentami sporządzonymi
w postaci innej niż papierowa powoduje konieczność zmiany regulacji dotyczącej
badania ich prawdziwości. Po wejściu w życie nowelizacji badanie to będzie dotyczyło
nie tylko „pisma” (czyli dokumentów w postaci tradycyjnej), ale także dokumentów
sporządzonych w postaci elektronicznej. Z tego względu badanie prawdziwości
dokumentu będzie w szerszym zakresie niż obecnie wymagało udziału biegłych
sądowych. Powyższe uzasadnia zmianę treści art. 254 k.p.c. Zmiana ta wynika również
z konieczności zrównania statusu dokumentów w postaci elektronicznej z dokumentami
„papierowymi” w zakresie obowiązku ich udostępnienia sądowi (ściślej: udostępnienia
informatycznego nośnika danych, na którym jest zapisany dokument), podstaw
zwolnienia z tego obowiązku oraz żądania zwrotu wydatków i wynagrodzenia za utratę
zarobku.
11. W związku z podziałem dokumentów na zawierające tekst i inne, pojawia się
konieczność nowelizacji art. 308 k.p.c. Przepis ten będzie miał zastosowanie do
dokumentów zawierających inną treść niż tekst. Chodzi tu w szczególności
o dokumenty zawierające zapis obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku (np. fotografie,
plany, rysunki, zapisy dźwięku, filmy). Jednocześnie rezygnuje się
z egzemplifikacyjnego katalogu tych dokumentów, który rodzi wątpliwości (np. dowód
z telewizji), gdyż zawiera także odwołanie do samych „nośników”, na których takie
treści są zapisane (płyta, taśma, przyrząd). Ogólne wskazanie, że chodzi
w szczególności o dokumenty zawierające zapis obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku
zapewni tej regulacji neutralność technologiczną.
12. Dowód z dokumentów wskazanych w art. 308 k.p.c. będzie przeprowadzany
według odpowiednio stosowanych przepisów regulujących dowód z oględzin. Dowód
z dokumentu zawierającego zarówno tekst, jak i dźwięk albo obraz i dźwięk będzie zaś
przeprowadzany na podstawie art. 244 k.p.c. i nast. (w zakresie treści stanowiącej tekst)
i art. 308 k.p.c. (w pozostałym zakresie). Proponowana zmiana uwzględnia
tzw. elektroniczne protokoły, czyli zapisy dźwięku albo obrazu i dźwięku z posiedzenia
sądu. Protokoły te obejmują nie tylko zapis audialny albo audiowizualny, ale również
zsynchronizowany z tym zapisem tekst (czyli adnotacje). Łącznie oba elementy
stanowią tzw. protokół elektroniczny. Aktualnie istnieją bowiem wątpliwości co do
kwalifikacji takiego protokołu i określenia przepisów, na podstawie których może być
11
przeprowadzony dowód z tego dokumentu. Należy przy tym zauważyć, że coraz więcej
dokumentów ma postać multimedialną łączącą w sobie obraz, tekst i dźwięk.
B. Zmiany w przepisach ogólnych
1. Projektowany przepis art. 50 § 3 k.p.c. umożliwi sędziemu, którego dotyczy
wniosek o wyłączenie, podejmowanie, aż do czasu rozstrzygnięcia tego wniosku,
dalszych czynności procesowych, z wyjątkiem wydania orzeczenia kończącego
postępowanie w sprawie. Uwzględniając wniosek o wyłączenie sędziego, sąd zniesie
postępowanie w części obejmującej udział tego sędziego po złożeniu wniosku, chyba że
były to czynności niecierpiące zwłoki (art. 52 § 3). Takie rozwiązanie wyeliminuje
zjawisko wykorzystywania przez strony (zwłaszcza przez pozwanych) wniosku
o wyłączenie sędziego do przedłużania postępowania. Stał się on bowiem instrumentem
taktyki procesowej. Praktyka wskazuje zaś, że uwzględniana jest stosunkowo niewielka
liczba tych wniosków.
2. W zakresie przygotowania posiedzeń sądowych proponuje się wprowadzenie
możliwości uproszczonego trybu wzywania stron, świadków, biegłych lub innych osób
na posiedzenie (art. 1491). Warunkiem skuteczności tego wezwania jest brak
wątpliwości, że wezwanie doszło do wiadomości adresata. Wzorem tej regulacji jest
przepis art. 472 k.p.c., który umożliwia taki sposób dokonywania doręczeń
w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz –
z mocy art. 5056 § 1 k.p.c. – w postępowaniu uproszczonym.
3. Aktualnie przepisy k.p.c. nie zawierają regulacji dotyczącej możliwości
samodzielnego utrwalania przebiegu posiedzenia przez stronę, a praktyka sądów w tym
zakresie jest zróżnicowana. Z tego względu w przepisie art. 1621 k.p.c. proponuje się
zamieszczenie regulacji wzorowanej na treści art. 358 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.
− Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.). Umożliwi ona
stronie utrwalanie przebiegu posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk.
Warunkiem będzie jednak uzyskanie zgody sądu. Sąd odmówi udzielenia tej zgody
wtedy, gdy utrwalanie przebiegu posiedzenia mogłoby naruszyć prawidłowość
postępowania (np. zakłócałoby porządek posiedzenia).
4. Projektowany przepis art. 177 § 1 pkt 31 k.p.c. dopuszcza możliwość zawieszenia
postępowania, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego
się przed Trybunałem Konstytucyjnym lub Trybunałem Sprawiedliwości Unii
Europejskiej. Ta podstawa zawieszenia może znaleźć zastosowanie zarówno wtedy, gdy
12