Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz o zmianie niektórych innych ustaw

współwłasności będących w istocie czynnościami, w wyniku których zniesienie
współwłasności następuje etapami, co prowadzi do unikania zapłaty podatku lub
zminimalizowania skutków podatkowych. W celu uszczelnienia systemu podatkowego
niezbędne jest zatem opodatkowanie także takich przypadków, które obejmują
przyznanie rzeczy wspólnej albo jej części na dalszą współwłasność kilku (niektórym)
dotychczasowym współwłaścicielom.
Pierwszy przypadek dotyczy przyznania rzeczy wspólnej tylko niektórym
współwłaścicielom, skutkującego zmianą wielkości ich dotychczasowych udziałów.
Kolejny przypadek dotyczy wydzielenia części z rzeczy wspólnej i przyznania jej
jednemu (niektórym) ze współwłaścicieli, przy pozostawieniu we współwłasności
pozostałej części rzeczy, co skutkować może przyrostem majątku u niektórych ze
współwłaścicieli (zarówno u tych, którzy nabyli wyodrębnioną część, jak i u tych,
którzy pozostają we współwłasności pozostałej części rzeczy).
Przepisy dotyczące opodatkowania zniesienia współwłasności miałyby zastosowanie
także do nieodpłatnego wyodrębnienia własności lokali na rzecz niektórych lub
wszystkich współwłaścicieli. W tym przypadku nie dochodzi do całkowitego zniesienia
współwłasności, bowiem z mocy prawa we współwłasności pozostaje grunt oraz części
wspólne. W obecnym stanie prawnym nieodpłatne wyodrębnienie lokalu pozostaje poza
zakresem przedmiotowym ustawy o podatku od spadków i darowizn.
W każdym z tych przypadków, do zapłaty podatku będą zobowiązane te osoby,
u których nastąpi przyrost wartości nabytego majątku.
–
uchylenie art. 4 ust. 1 pkt 1 upsid określającego zwolnienie od podatku
w przypadku nabycia własności nieruchomości stanowiących gospodarstwo rolne lub
jego część. Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie własności rzeczy i praw
majątkowych tytułem darmym wyłącznie przez osoby fizyczne. Na podstawie art. 4
ust. 1 pkt 1 upsid zwalnia się od podatku nabycie własności lub prawa użytkowania
wieczystego nieruchomości lub jej części wraz z częściami składowymi (z pewnymi
wyjątkami) – pod warunkiem że w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, w chwili
nabycia ta nieruchomość stanowi gospodarstwo rolne lub jego część albo wejdzie
w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy i to gospodarstwo rolne
będzie prowadzone prze nabywcę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia.
W polskim rolnictwie dominuje model własności rodzinnej (wg danych z 2009 r. –
15
ok. 90% użytków rolnych), a przeniesienie własności nieruchomości rolnych następuje
w drodze nieodpłatnego przekazania (najczęściej spotykaną formą przenoszenia
własności rodzinnych gospodarstw rolnych jest dziedziczenie lub darowizna). Celem
wprowadzenia zwolnienia określonego w art. 4 ust. 1 pkt 1 upsid było przede
wszystkim zapewnienie nieopodatkowanego przekazywania gospodarstw rolnych
między członkami najbliższej rodziny. Obecnie, przekazanie takie korzysta
z całkowitego zwolnienia od opodatkowania na podstawie art. 4a upsid, pod warunkiem
zgłoszenia nabycia właściwemu organowi podatkowemu w określonym terminie.
Wobec zapewnienia zwolnienia od opodatkowania przekazywania rodzinnych
gospodarstw rolnych między najbliższymi na podstawie art. 4a upsid, celowe jest
uchylenie art. 4 ust. 1 pkt 1 tej ustawy – doprecyzowanie art. 4a ust. 1 pkt 1 przez
wskazanie w sposób niebudzący wątpliwości, że nie dotyczy on nabycia w drodze
zasiedzenia.
Celem wprowadzenia zwolnienia określonego w przepisie art. 4a upsid było
zapewnienie nieopodatkowanego przenoszenia majątku między członkami najbliższej
rodziny. W orzecznictwie sądów administracyjnych pojawił się jednak pogląd, że ze
zwolnienia od podatku na podstawie art. 4a korzysta także nabycie w drodze
zasiedzenia (wyrok WSA w Poznaniu z dnia 21 grudnia 2011 r., sygn. akt III SA/Po
518/11). Pogląd ten jest odzwierciedleniem stanowiska doktryny prezentowanego
w komentarzu autorstwa S. Babiarza, A. Mariańskiego i W. Nykiela „Ustawa o podatku
od spadków i darowizn, komentarz”, Wydawnictwo ABC 2010 r., str. 195–198.
W efekcie powyższego, zwolnienie określone w art. 4a ust. 1 może być
wykorzystywane niezgodnie z ideą jego wprowadzenia. Podkreślić bowiem należy, że
zasiedzenie ma charakter pierwotny – nie jest nabyciem „po” lub „od” określonej
osoby. Objęcie zwolnieniem określonym w art. 4a upsid, warunkiem zastosowania
którego jest przede wszystkim istnienie bardzo bliskiego pokrewieństwa między
zbywcą i nabywcą, zasiedzenia (pierwotnego nabycia własności) należy uznać za
niezasadne.
–
uzupełnienie art. 4a ust. 4 pkt 2 upsid, określającego przypadki, w których
wyłączony został obowiązek zgłoszenia, o przypadki, w których w formie aktu
notarialnego zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron czynności
cywilnoprawnej. Jednym z warunków uprawniających do skorzystania z całkowitego
zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, określonego w art. 4a ust. 1 upsid, jest
16
zgłoszenie faktu nabycia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie
6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6
ust. 1 pkt 2–8 i ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie
6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie
spadku. Zasada powyższa dotycząca obowiązku składania zgłoszenia nie ma
zastosowania m.in. w przypadku, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej
w formie aktu notarialnego, gdyż cel zgłoszenia, jakim jest poinformowanie
właściwego organu podatkowego jest osiągnięty wskutek przekazania aktu notarialnego
przez notariusza. W niektórych przypadkach dla skuteczności czynności wystarczające
jest, by w formie aktu notarialnego złożone zostało tylko oświadczenie woli jednej ze
stron czynności (np. przy umowie darowizny wystarczające jest złożenie w tej formie
tylko oświadczenia darczyńcy, a przy ustanawianiu nieodpłatnego użytkowania
w formie aktu notarialnego składane jest oświadczenie woli ustanawiającego to prawo).
W obowiązującym stanie prawnym dla skorzystania ze zwolnienia w takich
przypadkach, niezbędne jest złożenie zgłoszenia przez podatnika, mimo że organ
podatkowy ma informację o nabyciu tego prawa. Notariusz jest zobowiązany bowiem
do przekazywania organom podatkowym wypisów sporządzonych aktów notarialnych
zawierających oświadczenie woli jednej ze stron czynności cywilnoprawnych na
podstawie § 5 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r.
w sprawie określenia rodzajów i zakresu informacji przekazywanych organom
podatkowym przez sądy, komorników sądowych i notariuszy oraz terminu, formy,
z uwzględnieniem formy wypisu aktu i sposobu ich przekazywania (Dz. U. Nr 156,
poz. 1640, z późn. zm.). W celu wyeliminowania zbędnego biurokratyzmu zasadne jest
wyłączenie obowiązku składania zgłoszenia w opisanej sytuacji.
–
nadanie nowego brzmienia art. 6 ust. 1 pkt 2, 4 i 5 upsid, mające na celu określenie
momentu powstania obowiązku podatkowego przy nabyciu rzeczy lub praw
majątkowych tytułem darowizny, polecenia darczyńcy, zapisu zwykłego, dalszego
zapisu albo polecenia testamentowego w przypadku, gdy jest realizowany w ratach, na
chwilę realizacji części świadczenia (wypłaty raty). Przy nabyciu rzeczy i praw
majątkowych w drodze zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub z polecenia
testamentowego – stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 2 upsid – obowiązek podatkowy
powstaje z chwilą wykonania zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub polecenia.
Podobnie w przypadku nabycia w drodze darowizny lub z polecenia darczyńcy,
17
w których obowiązek podatkowy powstaje z chwilą spełnienia przyrzeczonego
świadczenia (z wyjątkiem darowizn dokonywanych w formie aktu notarialnego) lub
z chwilą wykonania polecenia. W praktyce występują przypadki, w których powyższe
przysporzenia dokonywane są w ratach. Z tego względu zasadne jest wprowadzenie
regulacji określającej zasady powstawania obowiązku podatkowego w sposób
uwzględniający możliwość ich dokonywania w części i odniesienie go do chwili
realizacji części świadczenia.
–
doprecyzowanie art. 16 ust. 7 pkt 2 upsid przez wskazanie, że określony w tym
przepisie warunek zamieszkiwania przez 5 lat obejmuje także zamieszkiwanie w nowo
wybudowanym budynku lub lokalu. Zgodnie z art. 16 ust. 7 pkt 2 upsid prawo do ulgi
mieszkaniowej nie wygasa, jeżeli zbycie budynku lub lokalu mieszkalnego
stanowiącego odrębną nieruchomość (udziału w budynku lub lokalu), albo
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego (udziału w takim
prawie), było uzasadnione koniecznością zmiany warunków lub miejsca zamieszkania,
a przeznaczenie środków uzyskanych ze sprzedaży na nabycie innego budynku lub
lokalu mieszkalnego (udziału w budynku lub lokalu) albo spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego (udziału w takim prawie), albo budowę
innego budynku lub lokalu nastąpiło w całości w okresie dwóch lat od dnia zbycia
i łączny okres zamieszkiwania w zbytym i nabytym budynku lub lokalu,
potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały, wynosi 5 lat. Przepis art. 16 ust. 7
pkt 2 upsid odnosi się do łącznego okresu zamieszkiwania w zbytym i nabytym
budynku lub lokalu. W przypadku budowy budynku lub lokalu, po zbyciu budynku lub
lokalu nabytego z ulgą, warunkiem zachowania ulgi, który wynika wprost z przepisu
jest jedynie wydatkowanie środków (w całości) na wybudowanie budynku, w okresie 2
lat od dnia zbycia. Konieczne jest zatem zrównanie obowiązków podatników
korzystających z ulgi określonej w art. 16 upsid i nałożenie obowiązku zamieszkiwania
w zbytym i nowo wybudowanym budynku lub lokalu przez łączny, potwierdzony
zameldowaniem na pobyt stały, okres 5 lat.
–
nadanie nowego brzmienia art. 18 upsid. Uzupełniono katalog czynności, z tytułu
których notariusz jest płatnikiem podatku od umowy nieodpłatnego ustanowienia
służebności i użytkowania. Ponadto określono obowiązek przekazywania przez
notariuszy jako płatników podatku od spadków i darowizn – wyłącznie w formie
elektronicznej – deklaracji o wysokości pobranego i wpłaconego przez płatnika
18
podatku, której integralną część stanowić będzie informacja o kwocie podatku
należnego poszczególnym gminom, a także przekazywania sporządzonych w postaci
papierowej albo w postaci elektronicznej informacji zawierających dane z aktów
notarialnych dotyczące czynności z tytułu których są płatnikami lub odpisów tych
aktów. Rozwiązanie to zmniejszy liczbę dokumentów składanych w formie papierowej,
usprawni i zwiększy efektywność przetwarzania zgromadzonych danych oraz zmniejszy
koszty po stronie płatników i organów podatkowych. Konsekwencją proponowanej
regulacji jest zmiana treści upoważnienia Ministra Finansów do określenia, w drodze
rozporządzenia, sposobu pobierania podatku przez płatników, treści rejestru podatku,
szczegółowego zakresu danych zawartych w deklaracji, a także zakresu informacji
zawierających dane z aktów notarialnych i sposobu ich przekazywania przez płatników.
Podatek rolny
W art. 5 projektu proponuje się wprowadzenie w ustawie z dnia 15 listopada 1984 r.
o podatku rolnym – „upr” (Dz. U. z 2013 r. poz. 1381 oraz z 2014 r. poz. 40)
następujących zmian:
–
nadanie nowego brzmienia art. 4 ust. 7 w upr, w celu dodania przeliczników dla
niektórych gruntów. W art. 4 ust. 7 proponuje się dodać przeliczniki dla gruntów, które
często nie posiadają klasyfikacji gleboznawczej, co powoduje znaczne trudności
w prawidłowym ustaleniu liczby hektarów przeliczeniowych i opodatkowaniu tych
gruntów. Grunty pod stawami zarybionymi, grunty pod stawami niezarybionymi, grunty
zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, rowy oraz grunty rolne zabudowane,
bez względu na zaliczenie do okręgu podatkowego, przeliczane będą na hektary
przeliczeniowe według następujących przeliczników:
1) 1 ha gruntów pod stawami zarybionymi łososiem, trocią, głowacicą, palią
i pstrągiem oraz gruntów rolnych zabudowanych – 1 ha przeliczeniowy;
2) 1 ha gruntów pod stawami zarybionymi innymi gatunkami ryb, pod stawami
niezarybionymi, gruntów zadrzewionych i zakrzewionych na użytkach rolnych oraz
rowów – 0,20 ha przeliczeniowego,
–
w związku z objęciem gruntów pod stawami niezarybionymi dyspozycją art. 4
ust. 7, niezbędne było uchylenie dotychczasowej treści art. 4 ust. 8
19