Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

Warszawa, 16 marca 2010 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-174(5)/09


Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy



- o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania karnego (druk nr 2425).


Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.


(-) Donald Tusk

Stanowisko Rządu
do poselskiego projektu ustawy
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego
(druk sejmowy nr 2425)

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego zawiera
propozycję nowelizacji przepisów dotyczących prawa do składania środków
odwoławczych w toku postępowania przygotowawczego.

Zaproponowana w art. 1 pkt 1a i 1b projektu zmiana dotyczy nowelizacji
art. 306 k.p.k. i zakłada przyznanie prawa do zaskarżania postanowień o odmowie
wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa także osobom, które przestępstwo ujawniły
lub wystąpiły o wszczęcie postępowania. Uprawnienie do zaskarżania postanowień
projekt wprowadza w proponowanym przepisie art. 306 § 1 a i przysługiwałoby ono
w sprawach o następujące przestępstwa:
- przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego,
o których jest mowa w art. 222-231 Kodeksu karnego,
- przeciwko wiarygodności dokumentów, o których jest mowa w art. 270-277
Kodeksu karnego,
- przeciwko mieniu, o których jest mowa w art. 278-295 Kodeksu karnego,
- przeciwko obrotowi gospodarczemu, o których jest mowa w art. 296-309 Kodeksu
karnego.
Równocześnie, poprzez odesłanie do zdania drugiego przepisu art. 306 § 1 k.p.k.
przyznaje się tym osobom prawo przejrzenia akt postępowania oraz – poprzez
nowelizację art. 306 § 3 k.p.k. - prawo do złożenia zażalenia na bezczynność organu
procesowego.

W aktualnym stanie prawnym, zgodnie z art. 306 § 1 k.p.k., do złożenia zażalenia
na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego uprawnieni
są pokrzywdzeni oraz instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna,
która zawiadomiła o przestępstwie. Natomiast na postanowienie o umorzeniu
postępowania, zażalenie przysługuje wyłącznie stronom.
W ocenie projektodawców, tak wąskie ujęcie katalogu uprawnionych do złożenia
zażalenia na decyzję o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania
przygotowawczego istotnie przekłada się na skuteczność państwa w zwalczaniu
nadużyć w instytucjach publicznych, zaś aktualny stan prawny ogranicza możliwości
weryfikowania decyzji organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze

i zwalczania nadużyć w takich instytucjach.
Z powyższych względów projektodawcy zaproponowali rozszerzenie katalogu
osób uprawnionych do złożenia zażalenia na odmowę wszczęcia i umorzenie
postępowania przygotowawczego.
Próba rozszerzenia uprawnień procesowych kręgu podmiotów uprawnionych do
wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu
postępowania przygotowawczego w tym zakresie o kolejne podmioty, działające
w interesie naruszonego porządku prawnego i osoby, inne niż pokrzywdzony jest
sprzeczna z przepisem art. 2 § 1 pkt 3 k.p.k., artykułującym jeden z celów
postępowania karnego, którym jest uwzględnienie prawnie chronionych interesów
pokrzywdzonego. W polskim procesie karnym obowiązuje zasada skargowości.
W sprawach z oskarżenia publicznego skargą jest akt oskarżenia skierowany przez
prokuratora lub inny uprawniony z mocy ustawy organ państwowy. W szczególnych
przypadkach, przewidzianych w art. 55 § 1 k.p.k., akt oskarżenia w sprawie
z oskarżenia publicznego może wnieść pokrzywdzony (tzw. oskarżenie subsydiarne).
Nadmiernie rozbudowany krąg podmiotów uprawnionych do zaskarżenia
postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania wydłuża czas
do ostatecznego rozstrzygnięcia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania,
a tym samym wstrzymuje pokrzywdzonego, który spełnia przesłanki i chce wnieść
subsydiarny akt oskarżenia.
Należy przy tym pamiętać, że w sytuacji, gdy w postępowaniu karnym
w stadium in rem występuje pokrzywdzony, należy wąsko kształtować uprawnienia
podmiotów wymienionych w art. 305 § 4 k.p.k., gdyż ich interesy mogą stać

2
w sprzeczności z podlegającymi ochronie, na mocy powołanego powyżej przepisu,
interesami pokrzywdzonego.
Ponadto w sytuacji, gdy postępowanie przygotowawcze przeistoczone zostało
w stadium ad personam nadmierne rozbudowanie kręgu osób uprawnionych

do zaskarżenia postanowienia o umorzeniu postępowania, może naruszać także
prawnie chronione interesy podejrzanego, w szczególności prawo do rozstrzygnięcia
sprawy w rozsądnym terminie.
W kontekście możliwości naruszenia interesów uczestników postępowania
przygotowawczego, przede wszystkim pokrzywdzonego i podejrzanego oraz
znacznego wydłużenia czasu jego trwania należy ocenić przyznanie osobom, o których
mowa w proponowanym art. 306 § 1a k.p.k., a więc bliżej nieokreślonemu kręgowi
osób, prawa do wglądu w akta postępowania przygotowawczego.
Skutkiem proponowanego rozwiązania będzie miała miejsce ingerencja w bieg
postępowań przygotowawczych prowadzonych w sprawach o przestępstwa godzące
w indywidualny przedmiot ochrony, gdzie występuje zindywidualizowany
pokrzywdzony, a które to sprawy w żaden sposób nie dotyczą nieprawidłowości
i nadużyć w instytucjach publicznych. W związku z czym wprowadzenie tego rodzaju
rozwiązań w powyższym zakresie nie skutkowałoby realizacją założonego przez
projektodawców celu.
Poważne zastrzeżenia budzi także sam katalog przestępstw, co do których
miałoby nastąpić, zgodnie z rozwiązaniami zawartymi w projekcie poselskim,
rozszerzenie kręgu podmiotów uprawnionych do zaskarżania decyzji o odmowie
wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego.
Nie do końca jest jasne, jakimi kryteriami kierowali się w tym zakresie autorzy
projektu. W projekcie nie wykazano bowiem, jaki związek z podanym w uzasadnieniu
ratio legis proponowanych rozwiązań i umożliwieniem obywatelom zaskarżania
postanowień o odmowie wszczęcia i umorzeniu śledztwa w sytuacji, kiedy osoby te
zawiadomiły organy ścigania o nieprawidłowościach i nadużyciach
w instytucjach publicznych, czy też jednostkach samorządu terytorialnego ma
zaliczenie do proponowanego katalogu takich przestępstw, jak np. posługiwanie
się dokumentem stwierdzającym tożsamość innej osoby (art. 275 k.k.), niszczenie,

3
uszkadzanie, usuwanie, przesuwanie lub czynienie niewidocznymi znaków
granicznych (art. 277 k.k.), kradzież z włamaniem (art. 279 k.k.), rozbój (art. 280
k.k.), zabór pojazdu w celu krótkotrwałego użycia (art. 289 k.k.), kradzież leśna
(art. 290 k.k.), czy też czynna napaść na funkcjonariusza publicznego (art. 223 k.k.).
Trudno zatem uznać, że powyższe czyny dotyczą nieprawidłowości
w działaniach instytucji publicznych. Brak też jest jakiegokolwiek interesu
publicznego w umożliwieniu osobom nie będącym stronami zaskarżania decyzji
w sprawach o wymienione wyżej przestępstwa, a tym bardziej umożliwienia im
wglądu w akta sprawy.
Jednocześnie brak jest w powyższym katalogu takich czynów, jak np. ujawnienie
informacji stanowiących tajemnicę (art. 265 – 266 k.k.), podanie nieprawdziwych
informacji w dokumentacji związanej z obrotem papierami wartościowymi (art. 311
k.k.), przestępstwa przeciwko mieniu wojskowemu (art. 359- 362 k.k.).
Należy przy tym pamiętać, że jeżeli projektodawca zamierza rozszerzyć
uprawnienia procesowe osób, które przestępstwo ujawniły lub wystąpiły o wszczęcie
postępowania przygotowawczego, to szczegółowego uzasadnienia wymaga powód
ograniczenia zaskarżalności decyzji procesowych tylko do pewnych kategorii
przestępstw, z pominięciem pozostałych oraz przyjęte w tym zakresie kryterium.
Na tym tle może bowiem powstać wątpliwość co do konstytucyjności
przedstawionych w projekcie rozwiązań, w zakresie realizacji zasady równości
obywateli wobec prawa (art. 32 Konstytucji).
Dokonując oceny projektu należy mieć na uwadze również okoliczność,
że w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego to prokurator
jest organem uprawnionym do oceny, czy istnieją podstawy do wszczęcia
postępowania przygotowawczego, i równocześnie zobowiązanym do jego wszczęcia,
zgodnie z określoną w art. 10 k.p.k. zasadą legalizmu, w razie zaistnienia
uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, a także skierowania aktu
oskarżenia do sądu albo podjęcia decyzji o umorzeniu postępowania. Zgodnie z art. 2
ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze
zm.) zadaniem prokuratury, a zatem każdego prokuratora jest strzeżenie
praworządności i czuwanie nad ściganiem przestępstw. Struktura prokuratury jest

4