Poselski projekt ustawy o związkach partnerskich

zatem także dla osób o różnym statusie materialnym. Różnice w dochodach i posiadanym
majątku mogą – z wielu przyczyn – występować zarówno w związkach jednopłciowych jak i
w związkach różnopłciowych. Równość obowiązków nie może jednak oznaczać, że partnerzy
mają łożyć na zaspokajanie potrzeb gospodarstwa domowego w częściach równych. Partner
silniejszy ekonomicznie zobowiązany jest do większego zaangażowania i świadczenia
przewyższającego świadczenie partnera słabszego. Jednocześnie projekt wprowadza solidarną
odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z partnerów w sprawach
wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb gospodarstwa domowego. Jedynie z ważnych
powodów sąd może – na żądanie jednego z partnerów – postanowić, że za powyższe
zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten partner, który je zaciągnął. Taki przepis –
stanowiący wyjątek od przyjętej zasady – ma chronić partnerów przed wzajemnym
wykorzystaniem. Chcąc umożliwić sprawną realizację tego uprawnienia wprowadzono jego
dochodzenie w postępowaniu nieprocesowym, z zasady toczącym się szybciej, niżej
postępowanie procesowe. Jednocześnie wyjątkowy charakter tego uprawnienia powoduje, że
nie zdecydowano się na dalsze poluzowanie rygorów związanych z jego wykorzystaniem; w
szczególności nie można z niego skorzystać w drodze czynności prawnej. Przepisy projektu
dotyczące zaciągania zobowiązań i zaspokajania potrzeb gospodarstwa domowego partnerów
należy traktować jako pewną całość, opartą na założeniu, że partnerzy gospodarują (w tym
mieszkają) wspólnie, wspólnie pokrywają związane z tym koszty i wspólnie odpowiadają za
długi tego gospodarstwa domowego. Jednocześnie należy podkreślić, że odpowiedzialność
partnerów nie rozciąga się poza zwykłe potrzeby gospodarstwa domowego; wszystkie
pozostałe potrzeby – z założenia nie posiadające charakteru podstawowych, niezbędnych dla
przetrwania i funkcjonowania związku potrzeb wspólnych – partnerzy zaspokajają
samodzielnie.
Projekt ustawy reguluje także kwestie wspólności majątkowej. Nie jest ona jednak
domniemana – jak w przypadku małżeństwa – lecz wymaga odrębnego oświadczenia stron.
W myśl przepisów projektu ustawy, strony mogą przez umowę zawartą w formie aktu
notarialnego ustanowić wspólność majątkową. Umowa taka może poprzedzać zawarcie
związku partnerskiego a także może być zmieniona albo rozwiązana w trakcie trwania
związku partnerskiego. Domyślnym ustrojem majątkowym jest rozdzielność majątkowa: po
zawarciu związku partnerskiego każdy z partnerów zachowuje zarówno majątek nabyty przed
zawarciem związku partnerskiego, jak i majątek nabyty później, a także samodzielnie
zarządza swoim majątkiem. Jest to kolejna konsekwencja przyjęcia, że związek partnerski jest
formą organizacji wspólnego życia odmienną od małżeństwa. Chcąc ograniczyć potencjalne
31

kwestie sporne, związane z majątkiem powstałym podczas trwania związku, które mogą
ujawnić się po jego zakończeniu, zdecydowano się na powyższy domyślny ustrój majątkowy.
Projekt ustawy o związkach partnerskich reguluje niezmiernie ważną kwestię
majątkową, jaką jest dziedziczenie. W myśl projektu, partnerzy uprawnieni będą do
dziedziczenia po sobie jak małżonkowie. Główną przyczyną tak daleko idącego uprawnienia
są sytuacje, w których śmierć jednej z osób kończy związek pozamałżeński, który trwał wiele
lat, a nierzadko – całe dorosłe życie. Im dłużej trwa związek – nawet nieformalny – tym
większe prawdopodobieństwo, że pozostające w nim osoby wypracują majątek, który mortis
causa ma przypaść osobie pozostającej przy życiu. Ponieważ obecnie osoby w związkach
nieformalnych są dla siebie osobami obcymi, możliwe jest wyłącznie dziedziczenie
testamentowe. W debacie publicznej bardzo często – zwłaszcza w stosunku do par
jednopłciowych – pada argument, że mogą one zabezpieczyć swoje prawa właśnie w drodze
testamentu, a zatem brak dziedziczenia ustawowego nie stanowi przejawu dyskryminacji tych
osób. Jest to argumentacja fałszywa. Przeciw pozostawieniu wyłącznie dziedziczenia
testamentowego, a za wprowadzeniem projektowanej regulacji, przemawiają bowiem
następujące argumenty:
 formalizm oraz koszty sporządzenia testamentu, a także możliwość jego podważenia,
 ograniczenie wynikające z ustawy (zachowek),
 wysokość podatku od spadków i darowizn,
 brak zwolnienia od podatku od spadków i darowizn.
Sporządzenie testamentu wymaga czasu, zabiegów (lub niemałej wiedzy) i wiąże się zwykle z
kosztami (pomocy prawnej, kosztami aktu notarialnego – jeśli testament jest sporządzany w
takiej formie). Dziedziczenie ustawowe nie pociąga za sobą żadnej z w/w konsekwencji.
Testament nie wyłącza, a jedynie ogranicza dziedziczenie przez osoby uprawnione z ustawy
(zachowek). Nie tylko w przypadku osób nieheteroseksualnych oznacza to konieczność
podziału masy spadkowej między osoby, które w przeszłości podzieliły urazy i animozje (np.
rodzina zmarłej osoby nie akceptowała jej partnera lub partnerki, albo nie akceptowała, że
zmarła osoba była nieheteroseksualna i że z testamentu dziedziczy po niej osoba tej samej
płci). Jest to też zaproszenie do podważania testamentu – dla uzyskania pełnego wynikającego
z ustawy udziału w spadku. Testament nie stanowi zatem zabezpieczenia porównywalnego z
dziedziczeniem ustawowym.
Osoby obce płacą podatek od spadków i darowizn według najwyższej stawki oraz przy
najniższej kwocie wolnej od podatku. Do tego nie mają prawa do zwolnienia od podatku, z
którego korzystają małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha.
32

Jeśli nałożyć powyższe na stan faktyczny, w którym masa spadkowa składa się głównie z
prawa własności mieszkania, w którym mieszkały osoby pozostające w związku
nieformalnym, to – przy dziedziczeniu testamentowym – konsekwencje są następujące:
 aby zachować prawo do mieszkania, konieczne jest spłacenie osób uprawnionych do
zachowku,
 zwolnienie od podatku od spadków i darowizn nie przysługuje, a podatek (naliczony
podług najwyższej stawki) wyniesie 2 877,90 złotych oraz 20% od nadwyżki ponad
20 556,00 złotych.
W praktyce dziedziczenie testamentowe mieszkania oznacza zazwyczaj konieczność
sprzedaży (czyli utraty) tego mieszkania dla pokrycia w/w kosztów. Często oznacza to
również obniżenie standardu życia osoby pozostałej przy życiu – wobec poniesionych
kosztów i utraty dotychczasowego mieszkania. Proponowana regulacja zmienia ten stan
rzeczy.

Wśród przesłanek unieważnienia związku partnerskiego ujęto pozorność, a
prokuratorowi nadano uprawnienie do żądania unieważnienia związku partnerskiego z tej
przyczyny. Takie rozwiązanie jest konsekwencją dyskusji, którą prowadzono w ramach prac
komisji sejmowych w Sejmie RP VI kadencji, w której sygnalizowano obawę przed
nadużyciem instytucji związku partnerskiego w celu skorzystania z możliwości uchylenia się
od składania zeznań w postępowaniu karnym. Projektowana ustawa przewiduje zatem
instrument prawny eliminujący takie ryzyko.
Projekt ustawy reguluje również ustanie związku partnerskiego. Następuje to w
sytuacjach śmierci jednego z partnerów albo uznania go za zmarłego, lub jeżeli partnerzy
jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia o
rozwiązaniu związku partnerskiego. Projekt umożliwia także drogę rozwiązania związku
partnerskiego przez sąd, jeżeli trwale i nieodwracalnie ustały wszystkie więzi pożycia. Istotną
różnicą w stosunku do małżeństwa jest opcja konsensualnego rozwiązania związku
partnerskiego (drogą złożenia zgodnych oświadczeń woli stron).
Projektowana regulacja przewiduje także możliwość żądania od byłego partnera
dostarczania środków niezbędnych na utrzymanie, jeżeli w wyniku rozwiązania związku
partnerskiego sytuacja życiowa jednego z partnerów uległa znacznemu pogorszeniu. Przyjęto
– zgodnie z uwagami formułowanymi przez posłów w toku prac legislacyjnych w Sejmie RP
VI Kadencji – że uprawnienia nadane związkom partnerskim muszą iść w parze z
odpowiedzialnością i obowiązkami. Projekt uwzględnia wobec tego fundamentalne uwagi
Sądu Najwyższego złożone do projektu ustawy o umowie związku partnerskiego w VI
33

Kadencji Sejmu (druk sejmowy nr 4418, sygn. pisma BSA I – 21 – 135/11). Jednym z
zarzutów Sądu Najwyższego było to, że przy kształtowaniu treści umowy związku
partnerskiego co do zakresu organizacji wspólnego życia, nie przewidywano jakichkolwiek
wzajemnych obowiązków nałożonych na partnerów, które wynikałby z mocy prawa.
Uzasadniany projekt nie przewiduje zawarcia związku partnerskiego w formie umowy i -
wychodząc naprzeciw uwagom zgłoszonym przez Sąd Najwyższy - wprowadza odpowiednie
postanowienia (w tym o obowiązku alimentacyjnym, obowiązku dbałości o związek, zarówno
w sensie ekonomicznym jak i dbania o utrzymanie więzi pożycia), co czyni projekt
komplementarnym – uprawnieniom partnerów odpowiadają ich obowiązki.
Należy również podkreślić, że projekt zakłada, że zawarcie związku partnerskiego nie
powoduje nawiązania jakichkolwiek relacji prawnych pomiędzy partnerami i członkami
rodzin partnerów, w tym w szczególności nie rzutuje w żaden sposób na sytuację dziecka
bądź dzieci któregokolwiek z partnerów.
Zdecydowano również, że projektowany akt prawny - z uwagi na swój kompleksowy
charakter, a także wielość dziedzin życia, w których będzie obowiązywał - zostanie
wprowadzony poprzez ustawę o wprowadzeniu ustawy o związkach partnerskich oraz o
zmianie niektórych ustaw. Projekt ustawy wprowadzającej zawiera przepisy zmieniające
odpowiednio już obowiązujące ustawy, które swoimi regulacjami obejmują różne aspekty
życia par jednopłciowych.

13.
Ocena skutków regulacji

1) Podmioty, na które oddziałuje akt normatywny
Projekt skierowany jest do osób, które zamierzają sformalizować związek jednopłciowy
albo dwupłciowy. Projekt zakłada, iż możliwość zawarcia związku partnerskiego będzie
przysługiwała obywatelom polskim, a także na określonych zasadach, cudzoziemcom.
Trudno oszacować również liczbę osób, które będą chciały skorzystać z proponowanych
rozwiązań zawarcia związku partnerskiego. Orientacyjna liczba osób, które mogą być
zainteresowane skorzystaniem z możliwości zarejestrowania związku, może być oparta o
doświadczenia Hiszpanii, gdzie od kilku lat istnieje możliwość zawierania
jednopłciowych małżeństw. Średnio, w Hiszpanii, z takiej formy instytucjonalizacji
pożycia korzysta około 4 tysięcy par. We Francji w 2011 roku zawartych zostało około
195 tys. umów PACS (forma ta otwarta jest dla par jednopłciowych i różnopłciowych),
przy czym zdecydowana większość takich umów zawierana jest prze pary różnopłciowe.
34


2) Konsultacje
Projekt ustawy był konsultowany z organizacjami pozarządowymi oraz grupami
nieformalnymi
działającymi
na
rzecz
przeciwdziałania
dyskryminacji
osób
nieheteroseksualnych. Wymienić należy:
 akcję społeczną „Miłość Nie Wyklucza”, zrzeszającą osoby prywatne oraz osoby
należące do Stowarzyszenia „Otwarte Forum” i Stowarzyszenia „Pracownia
Różnorodności”,
 tzw. grupę inicjatywną ds. związków partnerskich, zrzeszającą m.in. osoby należące
do Stowarzyszenia „Kampania Przeciw Homofobii” i Stowarzyszenia „Lambda-
Warszawa”.
 Fundację Trans-Fuzja
Merytoryczne rozwiązania projektu w znaczącej większości stanowiły postulaty osób
zainteresowanych uchwaleniem ustawy o związkach partnerskich (patrz przytoczone
wyżej wyniki badań ankietowych z 2010 roku i 2011/2012 roku).

3) Wpływ aktu prawnego na
a) sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu
terytorialnego
Projektowana ustawa wpłynie na poziom dochodów budżetu państwa m.in. z tytułu
podatku dochodowego od osób fizycznych poprzez umożliwienie partnerom
korzystanie z łącznego opodatkowania dochodów. Dla przykładu, w roku 2010
skorzystanie z możliwości łącznego opodatkowania małżonków obniżyło ich roczny
podatek o średnio 285 złotych, (tj. 570 złotych na małżeństwo). Poziom ogólnego
obniżenia wpływów do budżetu państwa zależał będzie od liczby zainteresowanych
ze skorzystania z możliwości rejestracji związku partnerskiego, która jest trudna do
oszacowania.
Ustawa wpłynie także na obniżenie poziomu dochodów budżetu państwa z tytułu
podatku od spadków i darowizn.
b) rynek pracy
Nie przewiduje się, aby projektowana regulacja miała wpływ na rynek pracy.
c) konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym funkcjonowanie
przedsiębiorstw
35