Poselski projekt ustawy o związkach partnerskich

Nie przewiduje się, aby projektowana regulacja miała wpływ na konkurencyjność
gospodarki i przedsiębiorczość, w tym funkcjonowanie przedsiębiorstw
d) sytuację i rozwój regionalny
Nie przewiduje się, aby projektowana regulacja miała wpływ na sytuację i rozwój
regionalny

14.
Opinia o zgodności z prawem Unii Europejskiej


Materia regulowana w projekcie ustawy nie jest objęta zakresem prawa Unii
Europejskiej, z wyjątkiem zakazu dyskryminacji z powodu orientacji seksualnej,
wynikającego zarówno z zasady ogólnej prawa Unii Europejskiej, jak i z potwierdzającej ją
Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, która wiąże także Rzeczpospolitą Polską31.

31 Zob. szerzej na ten temat w wyrokach Trybunału Sprawiedliwości: z dn. 22 listopada 2005 r. w sprawie C-
144/04 Werner Mangold przeciwko Rüdiger Helm (co do zasady niedyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn
jako zasady ogólnej prawa UE – zob. §§ 74-76), z dn. 19 stycznia 2010 r. w sprawie C-555/07 Seda Kücükdeveci
przeciwko Swedex GmbH & Co. KG (co do zasady niedyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn jako zasady
ogólnej prawa UE – zob. § 50) oraz z dn. 21 grudnia 2011 r. w sprawach połączonych C-411/10 i C-493/10 N.S.
przeciwko Secretary of State for the Home Department i M.E., A.S.M., M.T., K.P. oraz E.H. przeciwko Refugee
Applications Commissioners, Minister for Justice, Equality and Law Reform (co do zastosowania Karty Praw
Podstawowych UE do Polski – zob. § 119).
36

Warszawa, 1 marca 2012 r.
BAS-WAPEiM-469/12



Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej



Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o związkach partnerskich oraz poselskiego projektu ustawy –
Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich
(przedstawiciel wnioskodawców: poseł Robert Biedroń)



Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r. Nr 5, poz.
47, ze zmianami) sporządza się następującą opinię:




1. Przedmiot projektu ustawy


Wnioskodawcy
przedkładają dwa projekty ustaw:
1) o związkach partnerskich
2) Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich.

Pierwszy projekt ustawy określa zasady zawierania i ustania związku
partnerskiego oraz prawa i obowiązki partnerów w związku partnerskim. Projekt
zakłada uregulowanie praw i obowiązków wynikających z zawarcia związku
partnerskiego. W art. 3 uregulowano ogólnie postanowienia dotyczące sposobu
zawarcia związku partnerskiego. W art. 5 określono okoliczności, w przypadku
których osoba nie będzie mogła zawrzeć związku partnerskiego. W art. 10 i 11
wskazano przesłanki, w których nastąpi ustanie związku partnerskiego.
Pozostałe przepisy dotyczą innych obowiązków i praw partnerów, np. równych
praw i obowiązków w zakresie udzielania sobie pomocy i wsparcia (art. 6),
obowiązku alimentacyjnego (art. 12), prawa do zachowania majątku nabytego
przed zawarciem związku partnerskiego (art. 9) i in.

Projektowi ustawy o związkach partnerskich towarzyszy projekt ustawy –
Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich. W projekcie tym
przewidziano nowelizację 153 ustaw, wymienionych w art. 2-154 projektu
ustawy, w tym m.in.
 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (t.
j. Dz. U. z 2011 r. Nr 118, poz. 687 ze zm.) – w zakresie prawa do
pochowania zwłok ludzkich przez partnera,
 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania
administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) – w zakresie
przyznania partnerowi prawa odmowy zeznań w charakterze świadka,
 ustawy z dnia 12 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz.
93 ze zm.) – w zakresie dziedziczenia ustawowego,
 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) – w zakresie przyznania partnerowi prawa
odmowy zeznań w charakterze świadka,
 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z
2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.) – w zakresie m.in. zaliczenia partnera do I
grupy podatkowej, a jego zstępnych i in. do grupy II,
 ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.
U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 ze zm.) – w zakresie zasad rejestracji
związku partnerskiego,
 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553
ze zm.) – w zakresie objęcia pojęciem „osoba najbliższa” również
partnerów, o których mowa w projekcie,
 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U.
Nr 89, poz. 555 ze zm.) – w zakresie prawa odmowy zeznań po
rozwiązaniu umowy związku partnerskiego.


Proponowane ustawy miałyby wejść w życie z dniem 1 stycznia 2013 r.
(art. 13 ustawy o związkach partnerskich w zw. z art. 1 projektu ustawy –
Przepisy wprowadzające w życie ustawę o związkach partnerskich).


2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem

Kwestia zawierania umów dotyczących związku partnerskiego leży poza
zakresem prawa Unii Europejskiej.
Należy jednak podkreślić, że w prawie Unii Europejskiej jedną z
podstawowych zasad ogólnych jest zasada niedyskryminacji, wyrażona w
odniesieniu do przynależności państwowej w art. 18 Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej (TfUE). W art. 19 TfUE przyznano kompetencje Radzie (za
zgodą Parlamentu Europejskiego) do ustanawiania środków niezbędnych w celu
zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie
etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację
seksualną. Na podstawie tego przepisu przyjmowane są szczegółowe akty
prawne, takie jak np. dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r.

2
ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie
zatrudnienia i pracy (Dz. Urz. UE L 303, 2.12.2000, s. 16 – 22), która wyznacza
ogólne ramy dla walki z dyskryminacją ze względu m.in. na orientację
seksualną.
Wskazać należy również na ugruntowane orzecznictwo Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako: Trybunał) dotyczące
niedyskryminacji, w tym na orzeczenia w sprawie C-147/08 Jürgen Römer
przeciwko Freie und Hansestadt Hamburg (niepubl.), C-267/06 Tadao Maruko
(Zb. Orz. 2008, s. I-1757), C-144/04 Werner Mangold (Zb. Orz. 2005, s. I-
9981), C-555/07 Seda Kücükdeveci (Zb. Orz. 2010, s. I-365).
Ponadto,
należy uwzględnić przepisy dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli
Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na
terytorium Państw Członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG)
nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG,
73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG
i 93/96/EWG (Dz. Urz. UE L 158, 30.4.2004; dalej jako: dyrektywa), dotyczące
przyznania partnerom pozostającym w zarejestrowanych związkach
partnerskich, prawa do wjazdu, pobytu i wyjazdu z terytorium państwa
członkowskiego.

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej



Projekt ustawy o związkach partnerskich zakłada określenie zasad
zawierania i ustania związku partnerskiego oraz określa prawa i obowiązki
partnerów w związku partnerskim. Sama instytucja związku partnerskiego nie
jest uregulowana w prawie Unii Europejskiej. Potwierdza to orzecznictwo
Trybunału – przykładowo w orzeczeniu w sprawie C-147/08 Römer Trybunał
wskazał, że na obecnym etapie rozwoju prawa Unii ustawodawstwo dotyczące
stanu cywilnego mieści się w kompetencjach państw członkowskich.
Należy podkreślić, że w projekcie ustawy nie przewidziano formalnie
zrównania instytucji małżeństwa i związku partnerskiego (nie ma odrębnego
przepisu o tym stanowiącego). Jednakże, biorąc pod uwagę, że
materialnoprawnie instytucja związku partnerskiego stanie się instytucją
zbliżoną do małżeństwa, to wprowadzenie do prawa polskiego takiej instytucji
będzie wymagać – w świetle prawa Unii Europejskiej – zagwarantowania
partnerom określonych praw, wynikających z wymienionych w punkcie 2 opinii
aktów prawnych UE. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału (por. wyrok w
sprawie C-147/08 Römer), porównywanie sytuacji powinno opierać się na
analizie skoncentrowanej na prawach i obowiązkach małżonków i
zarejestrowanych partnerów, jakie wynikają z obowiązujących przepisów
krajowych. Jak wynika z kolei z wyroku w sprawie C-267/06 Tadao Maruko,

3
dotyczącego odmowy przyznania renty rodzinnej zarejestrowanemu partnerowi
zmarłego członka zakładowego systemu emerytalnego Trybunał nie dokonał
porównania małżeństwa i zarejestrowanego związku partnerskiego prawa
niemieckiego, lecz opierając się na analizie prawa niemieckiego
przeprowadzonej przez sąd krajowy uznał, że w prawie niemieckim istniało
stopniowe zbliżenie reżimu prawnego utworzonego dla zarejestrowanego
związku partnerskiego z reżimem prawnym obowiązującym w przypadku
małżeństwa.
Analizując przepisy projektów ustaw w kontekście wskazanych wyżej
dyrektyw, należy wskazać, że zgodnie z art. 1 ww. dyrektywy 2000/78/WE, jej
celem jest walka z pewnymi rodzajami dyskryminacji w odniesieniu do
zatrudnienia i pracy, w tym dyskryminacji ze względu na orientację seksualną,
w celu realizacji w państwach członkowskich zasady równego traktowania.
Proponowane zmiany w ustawach, określone w projekcie – Przepisy
wprowadzające ustawę o związkach partnerskich, nie są sprzeczne z tą zasadą.

Ponadto proponowane zmiany (art. 126 projektu ustawy – Przepisy
wprowadzające w życie ustawę o związkach partnerskich) realizują również
postanowienia art. 2 dyrektywy 2004/38/WE, zgodnie z którym pojęcie
„członek rodziny” – na potrzeby tej dyrektywy – oznacza:
a) współmałżonka;
b) partnera, z którym obywatel Unii zawarł zarejestrowany związek
partnerski, na podstawie ustawodawstwa danego Państwa
Członkowskiego, jeżeli ustawodawstwo przyjmującego Państwa
Członkowskiego uznaje równoważność między zarejestrowanym
związkiem partnerskim a małżeństwem, oraz zgodnie z warunkami
ustanowionymi w odpowiednim ustawodawstwie przyjmującego
Państwa Członkowskiego;
c) bezpośrednich zstępnych, którzy nie ukończyli dwudziestego
pierwszego roku życia lub pozostają na utrzymaniu, oraz tych
współmałżonka lub partnera, jak zdefiniowano w lit. b);
d) bezpośrednich wstępnych pozostających na utrzymaniu oraz tych
współmałżonka lub partnera, jak zdefiniowano w lit. b);

Dyrektywa 2004/38/WE nie nakłada w żadnej mierze na państwa
członkowskie obowiązku przyjęcia przepisów dotyczących związków
partnerskich. Jednak państwo członkowskie – jeżeli uznaje równoważność
związków partnerskich i małżeństw (a tak prawdopodobnie stałoby się wraz z
wejściem w życie projektowanej ustawy) – ma obowiązek przyznać prawa
członka rodziny związane z wjazdem, pobytem i wyjazdem z terytorium UE
również parterom obywateli UE i innym wymienionym wyżej osobom
związanym z partnerem.

Dodatkowo, w art. 3 ust. 2 dyrektywa 2004/38/WE nakłada na państwa
członkowskie obowiązek ułatwienia wjazdu i pobytu m.in. partnera, z którym
obywatel UE pozostaje w stałym, należycie poświadczonym związku.

4