Poselski projekt ustawy o związkach partnerskich

Mokotowa27 oddalił powództwo o wstąpienie w stosunek najmu mieszkania po zmarłym
partnerze uznając, że jest to możliwe tylko przy konkubinacie będącym związkiem osób
różnej płci. Zarówno w przypadku ze Złotowa jak i z Warszawy podstawą orzekania był ten
sam przepis - art. 691 § 1 kc. Sytuacja, w której różne sądy orzekają różnie odnośnie tego
samego zagadnienia prawnego na tle identycznego lub mocno zbliżonego stanu faktycznego
powoduje stan prawnej niepewności. Jest to stan niemożliwy do pogodzenia z zasadą rządów
prawa.

8.
Krajowe akty prawne

Projektowana ustawa wychodzi naprzeciw założeniom przygotowanej przez rząd
Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju w perspektywie do 2030 roku. Jednym z jej celów
operacyjnych jest wprowadzenie zmian w systemie świadczeń społecznych - tak aby wsparcie
trafiało do grup realnie ich potrzebujących. Może się stać to tylko wtedy, kiedy świadczenia
adresowane do gospodarstw domowych (świadczenia rodzinne z tytułu ubóstwa, dodatki
mieszkaniowe oraz transfery indywidualne) będą pozwalać na wydobywanie potencjałów
wszystkich należących do niego osób - poprzez minimalizowanie kosztu dostępu do usług
opiekuńczych czy edukacyjnych. Cytując założenia Strategii: „Do gospodarstw domowych
powinny być również adresowane rozwiązania zwiększające dochody z pracy, poprzez m.in.
odpowiednio zaprojektowany system podatkowy. W przypadku gospodarstw domowych
konieczne będzie w perspektywie 2015 roku wprowadzenie zmian odnoszących się do
przemian w zakresie modelu rodziny. W perspektywie kolejnych pięciu lat konieczne będzie
zrównanie w prawach osób, które funkcjonują w nieformalnych ale stałych związkach”.
Bezdyskusyjnym jest, iż Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju odnosi się do
związków tworzonych zarówno przez pary jednopłciowe jak i przez pary różnopłciowe.
Założenie to odzwierciedlono w projektowanej ustawie.

9.
Związki nieformalne w prawie polskim

Należy podkreślić, że - co do zasady - osoby różnej płci żyjące razem i prowadzące
wspólne gospodarstwo domowe bez węzła małżeńskiego są dla siebie - w świetle prawa -
osobami obcymi. Pomimo tego szereg aktów prawnych przypisuje określone znaczenie

27 Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa IC 1447/10, (w chwili składania projektu ustawy o
związkach partnerskich, wyrok został zaskarżony do Sądu Okręgowego w Warszawie, sygn. akt V Ca 3094/11)
16

prawne pojęciu pozostawania we wspólnym pożyciu (konkubinatu). Ustawodawca używa
pojęcia „wspólnego pożycia” w:
 ustawie z 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny,
 ustawie z 20 maja 1971 roku – Kodek wykroczeń,
 ustawie z 26 maja 1982 roku – Prawo o adwokaturze,
 ustawie z 06 lipca 1982 roku o radcach prawnych,
 ustawie z 14 lutego 1991 roku – Prawo o notariacie,
 ustawie z 07 października 1992 roku o regionalnych izbach obrachunkowych,
 ustawie z 07 lipca 1994 roku o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach
eksportowych,
 ustawie z 29 września 1994 roku o rachunkowości,
 ustawie z 23 grudnia 1994 roku o Najwyższej Izbie Kontroli,
 ustawie z 22 czerwca 1995 roku o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej,
 ustawie z 06 czerwca 1997 roku – Kodeks karny,
 ustawie z 06 czerwca 1997 roku – Kodeks postępowania karnego,
 ustawie z 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami,
 ustawie z 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,
 ustawie z 29 sierpnia 1997 roku o komornikach sądowych i egzekucji,
 ustawie z 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa,
 ustawie z 04 września 1997 roku o dyscyplinie wojskowej,
 ustawie z 08 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji
przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”,
 ustawie z 16 listopada 2000 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu
terroryzmu,
 ustawie z 15 grudnia 2000 roku o spółdzielniach mieszkaniowych,
 ustawie z 11 maja 2001 roku – Prawo o miarach,
 ustawie z 24 kwietnia 2003 oku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,
 ustawie z 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej,
 ustawie z 22 maja 2003 roku o pośrednictwie ubezpieczeniowym,
 ustawie z 29 stycznia 2004 roku – Prawo zamówień publicznych,
 ustawie z 17 lutego 2005 roku o informatyzacji działalności podmiotów realizujących
zadania publiczne,
 ustawie z 04 marca 2005 roku o Krajowym Funduszu Kapitałowym,
17

 ustawie z 07 lipca 2005 roku o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom
niektórych przestępstw,
 ustawie z 29 lipca 2005 roku o nadzorze nad rynkiem kapitałowym,
 ustawie z 09 czerwca 2006 roku o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym,
 ustawie z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów,
 ustawie z 23 stycznia 2009 roku o wojewodzie i administracji rządowej w województwie,
 ustawie z 23 stycznia 2009 roku o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury,
 ustawie z 07 maja 2009 roku o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach
uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym,
 ustawie z 09 października 2009 roku o dyscyplinie wojskowej,
 ustawie z 02 grudnia 2009 roku o izbach lekarskich,
 ustawie z 09 kwietnia 2010 roku o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie
danych gospodarczych.
Ponadto pojęcie „pozostawania we wspólnym pożyciu” pojawia się szereg razy w
aktach podustawowych, w tym w:
 rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 03 września 2008 roku w sprawie
przeprowadzania konkursów na stanowisko asystenta sędziego,
 rozporządzeniu Ministra Finansów z 03 grudnia 2009 roku w sprawie obowiązkowego
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotów uprawnionych do badania
sprawozdań finansowych,
 rozporządzeniu Ministra Finansów z 28 grudnia 2009 roku w sprawie szczególnych zasad
rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji,
 rozporządzeniu Ministra Finansów z 28 grudnia 2009 roku w sprawie szczególnych zasad
rachunkowości domów maklerskich,
 rozporządzeniu Ministra Finansów z 28 grudnia 2009 roku w sprawie obowiązkowego
ubezpieczenia
odpowiedzialności
cywilnej
osoby
sporządzającej
świadectwa
charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego lub części budynku
stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową,
 rozporządzeniu Ministra Finansów z 11 marca 2010 roku w sprawie obowiązkowego
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej organizatorów imprez masowych,
 rozporządzeniu Ministra Finansów z 15 kwietnia 2010 roku w sprawie określenia wzoru
oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby
fizycznej ubiegającej się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego.
18

Jak wskazano wyżej, polski stan prawny można określić jako model
niezarejestrowanego konkubinatu. Ponownego podkreślenia wymaga, że korzystać mogą z
niego wyłącznie pary różnopłciowe, a to za sprawą wspomnianego orzecznictwa Sądu
Najwyższego.
Pozostawanie we wspólnym pożyciu, choć jest stanem faktycznym i z założenia nie
ma cechy trwałości, powoduje dwa rodzaje skutków prawnych:
 uprawnienia – jak prawo odmowy składania zeznań, prawo do wstąpienia w stosunek
najmu w miejsce zmarłej osoby czy prawo do państwowej kompensaty za przestępstwo,
 ograniczenia udziału – jak obligatoryjne wyłączenie z udziału w czynnościach
kontrolnych różnych instytucji i służb, czynnościach oceniających w konkursach i
podczas egzaminów oraz w orzekaniu.
Nie sposób nie zauważyć, że w niektórych obszarach uprawnienia, z jakich korzystają
osoby pozostające we wspólnym pożyciu, w niczym nie ustępują uprawnieniom małżeństw.
Jedynie dla przykładu należy wskazać, że:
 na gruncie prawa karnego materialnego odwołania do pojęcia osoby najbliższej, a zatem
zarówno do osoby pozostającej w związku małżeńskim a także do osoby pozostającej we
wspólnym pożyciu, m.in.:
o
wprowadzają dodatkowy wymóg obligatoryjnego wniosku pokrzywdzonego dla
uruchomienia ścigania niektórych przestępstw, opisanych w art. 157 kk
(spowodowanie „innego uszczerbku na zdrowiu”), art. 278 kk (kradzież), art. 279 kk
(kradzież z włamaniem), art. 284 kk (przywłaszczenie), art. 285 kk (kradzież
impulsów telefonicznych), art. 286 kk (oszustwo), art. 287 kk (oszustwo
komputerowe), art. 288 kk (zniszczenie rzeczy cudzej) oraz art. 289 kk (krótkotrwały
zabór pojazdu mechanicznego);
o
rozszerzają zakres przedmiotu ochrony w przypadku niektórych przestępstw
(opisanych m.in. w art. 190 § 1 kk, art. 207 § 1 kk czy art. 209 § 1 kk);
o
formułują przesłankę uwolnienia od kary w przypadku niektórych przestępstw
(opisanych m.in. w art. 233 § 3 kk, art. 236 § 2 kk czy art. 239 § 2 kk);
o
formułują przesłankę nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 § 2 pkt 3 kk i
art. 239 § 3 kk) względnie odstąpienia od jej wymierzenia (art. 239 § 3 kk);
 na gruncie prawa karnego procesowego odwołania do pojęcia osoby najbliższej, a zatem
zarówno do osoby pozostającej w związku małżeńskim a także do osoby pozostającej we
wspólnym pożyciu, m.in.:
o
zapewniają ograniczenie ścigania z wniosku pokrzywdzonego (art. 12 § 2 kpk);
19

o
umożliwiają wykonywanie uprawnień pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego,
oskarżyciela prywatnego i powoda cywilnego nawet po jego śmierci (art. 52 § 1 kpk
oraz art. 63 § 1 kpk, a także art. 58 § 1 kpk, art. 61 § 1 kpk, art. 63 § 2 kpk);
o
wprowadzają ograniczenia dowodowe w postaci prawa do odmowy składania zeznań
(art. 182 § 1 kpk) oraz prawa do uchylenia się od odpowiedzi na pytanie (art. 183 § 1
kpk);
o
formułują przesłankę żądania przesłuchania z wyłączeniem jawności (art. 183
§ 1 kpk);
o
formułują przesłankę zastosowania dodatkowych form ochrony świadka
(art. 184 kpk oraz art. 191 § 3 kpk);
o
formułują przesłankę odstąpienia od stosowania tymczasowego aresztowania
(art. 259 § 1 pkt 2 kpk).
Jak z powyższego widać ustawodawca - mimo przyznanej małżeństwom
konstytucyjnej ochrony - nie zawahał się zrównać z nimi w prawach związków całkowicie
nieformalnych, pozbawionych jakichkolwiek cech trwałości. Uderza nie tylko to, że
uprawnienia te są dostępne wyłącznie dla osób pozostających w związkach różnopłciowych -
co jest bezzasadnym różnicowaniem (nierównym traktowaniem) przez prawo. Już na samym
powyższym przykładzie widać, że zmiany postulowane w projektowanej ustawie powinny
dać sformalizowanym związkom jednopłciowym wszystkie uprawnienia i obowiązki
(ograniczenia), które mają konkubinaty osób różnej płci - trwałość i stabilność związku
partnerskiego będzie bowiem większa, aniżeli niesformalizowanego pozostawania we
wspólnym pożyciu. Przykład powyższy można bez trudu rozwinąć i objąć nim m.in.
uprawnienia wynikające z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, dzięki
którym osoba pozostającej we wspólnym pożyciu z pacjentem lub pacjentką:
 może być ona obecna przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych pacjentce bądź pacjentowi,
 otrzymuje informację o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych
metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich
zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu w przypadku, gdy
pacjent lub pacjentka są osobami nieprzytomnymi względnie niezdolnymi do
zrozumienia znaczenia tej informacji.
Wyżej zasygnalizowano też kwestię wstąpienia w stosunek najmu po zmarłej osobie, obecnie
regulowaną przez art. 691 kc. Jak widać z powyższego zestawienia, lista aktów prawnych,
które przypisują pozostawaniu we wspólnym pożyciu określoną doniosłość prawną jest długa.
20