Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

w odniesieniu do sądów i prokuratur, tj. rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości
z dnia 24 marca 2010 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych
jednostek organizacyjnych prokuratury5) w odniesieniu do zasad urzędowania
prokuratury oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia
2002 r. w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu
międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach
międzynarodowych6) w odniesieniu do zasad urzędowania sądów powszechnych.
Projektowany art. 592c k.p.k. określa mechanizm konsultacji między polskim
sądem lub prokuratorem a właściwym organem państwa członkowskiego UE.
Stanowi on odzwierciedlenie regulacji zawartych w art. 10, 11 i art. 14 ust. 2
decyzji ramowej 2009/948/WSiSW. Do konsultacji dochodzi, w wypadku gdy
z ustaleń polskiego organu lub właściwego organu innego państwa członkowskiego
UE wynika, że toczą się równolegle postępowania karne co do tego samego czynu
tej samej osoby. W wypadku ustalenia, iż sytuacja taka ma miejsce, istnieje
obowiązek podjęcia konsultacji. Nie muszą one jednak doprowadzić do
rozwiązania konfliktu jurysdykcyjnego, bowiem żadne państwo członkowskie UE
nie jest zobligowane do odstąpienia od jurysdykcji, jak również jej wykonywania
wbrew obowiązującym zasadom ścigania przestępstw (motyw 11 decyzji ramowej
2009/948/WSiSW). Tym niemniej na właściwych organach spoczywa obowiązek
podjęcia próby rozwiązania konfliktu jurysdykcyjnego.
Projektowany art. 592c k.p.k. nie przewiduje trybu ani przebiegu konsultacji,
pozostawiając w tym zakresie polskim organom margines swobody. Dotyczy to
zarówno możliwości wyboru języka, w jakim odbędą się konsultacje (art. 14 ust. 2
decyzji ramowej 2009/948/WSiSW), jak również środków, za pomocą których
będą one prowadzone (pisemnie czy ustnie). Minimalne wymogi dotyczą jednak
wzajemnego przekazywania informacji o zastosowanych środkach
zapobiegawczych w ramach postępowania karnego, a także na wniosek
właściwego organu przekazania innych istotnych informacji (projektowany art. 592
§ 3 k.p.k.). W wypadku gdyby żądane informacje mogły naruszyć bezpieczeństwo
Rzeczypospolitej Polskiej lub narazić uczestnika postępowania na

5) Dz. U. z 2010 r. Nr 49, poz. 296.
6) Dz. U. z 2002 r. Nr 17, poz. 164, z późn. zm.
4

niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia (np. pokrzywdzonego lub świadka),
sąd lub prokurator będzie mógł odmówić udzielenia żądanej informacji.
Decyzja ramowa 2009/948/WSiSW w części operatywnej nie określa kryteriów,
jakimi powinny kierować się właściwe organy w trakcie konsultacji w celu
ustalenia państwa właściwego do wykonywania jurysdykcji. Przykładowo
wymienia je natomiast motyw 9 decyzji ramowej 2009/948/WSiSW, wskazując na
takie czynniki, jak miejsce popełnienia przestępstwa, miejsce spowodowania
szkody, miejsce zamieszkania podejrzanego lub oskarżonego, posiadane
obywatelstwo, istotne interesy uczestników postępowania (podejrzanego lub
oskarżonego, pokrzywdzonego, świadków), dostęp do źródeł dowodowych.
Z powodu braku wiążących kryteriów dotyczących określenia państwa
właściwego, ustawa pozostawia także sądom i prokuratorom margines swobody.
Decydując się jednak na zawarcie porozumienia, polski sąd lub prokurator kieruje
się interesem wymiaru sprawiedliwości.
Efektem porozumienia będzie wskazanie państwa członkowskiego UE, które
wykonywać będzie jurysdykcję odnośnie tego samego czynu tej samej osoby.
Decyzja ramowa 2009/948/WSiSW nie reguluje jednak zasad przejęcia
i przekazania ścigania. Z tego względu w razie osiągnięcia porozumienia, do
dalszego postępowania znajdą odpowiednie zastosowanie art. 590 – 592 k.p.k.
Polska bowiem nie jest stroną Europejskiej konwencji o przekazywaniu ścigania
w sprawach karnych, podpisanej dnia 15 maja 1972 r.7) Przekazanie ścigania
skutkować będzie umorzeniem postępowania karnego (art. 591 § 6 k.p.k.).
W wypadku przejęcia ścigania konieczne będzie wszczęcie postępowania karnego
oraz powiadomienie właściwego organu innego państwa członkowskiego UE
o sposobie jego prawomocnego zakończenia (projektowany art. 592e k.p.k.).
W wypadku gdyby konsultacje nie doprowadziły do porozumienia, istnieje
możliwość zawiadomienia Eurojust. W tym celu każdy z organów biorących udział
w konsultacjach upoważniony jest do wystąpienia do Eurojust z wnioskiem
o podjęcie działań w ramach swych kompetencji (tj. wyłącznie w odniesieniu do
przestępstw określonych w art. 4 ust. 1 decyzji Rady 2009/426/WSiSW z dnia
16 grudnia 2008 r. w sprawie wzmocnienia Eurojustu i w sprawie zmiany decyzji

7) CETS 073.
5

2002/187/WSiSW ustanawiającej Eurojust w celu zintensyfikowania walki
z poważną przestępczością, zwaną dalej decyzją Rady 2009/426/WSiSW8).
Projektowany art. 592d k.p.k. przewiduje taką możliwość w odniesieniu do sądu
lub prokuratora wobec przestępstw znajdujących się w zakresie kompetencji tej
instytucji określonych w art. 4 decyzji Rady 2002/187/WSiSW z dnia 28 lutego
2002 r. ustanawiającej Eurojust w celu zintensyfikowania walki z poważną
przestępczością9) .
Opinia Eurojust co do tego, które państwo powinno wykonywać jurysdykcje, nie
ma charakteru wiążącego (art. 8 decyzji Rady 2009/426/WSiSW). Polski sąd lub
prokurator korzystać będzie z marginesu swobody, bowiem w wypadku uznania
zasadności opinii Eurojust o przejęciu lub przekazaniu ścigania będzie mógł
wystąpić z takim wnioskiem, po rozważeniu, czy wymaga tego interes wymiaru
sprawiedliwości. Decyzja o przejęciu ścigania, podobnie jak w przypadku podjęcia
analogicznej decyzji w następstwie przeprowadzonych konsultacji, skutkować
będzie obowiązkiem powiadomienia właściwego organu innego państwa
członkowskiego UE o sposobie prawomocnego zakończenia postępowania karnego
(projektowany art. 592e k.p.k.).
W wypadku gdy konsultacje z udziałem Eurojust nie doprowadziły do osiągnięcia
porozumienia, skutkiem tego będzie prowadzenie postępowań karnych co do tego
samego czynu tej samej osoby w dalszym ciągu przez właściwe organy dwóch lub
więcej państw członkowskich UE (art. 8 decyzji Rady 2009/426/WSiSW).
Zgodnie z projektowanym art. 592f k.p.k. wystąpienie o informację, jak również
podjęcie konsultacji przez prokuratora lub sąd, nie wstrzymuje czynności
postępowania karnego.
Wprowadzenie mechanizmu bezpośrednich konsultacji między polskimi sądami
i prokuratorami oraz właściwymi organami innego państwa członkowskiego UE
skutkować będzie koniecznością zmiany art. 613 k.p.k. poprzez dodanie
projektowanych art. 592a – 592f. W konsekwencji polskie organy procesowe
komunikować się będą ze swoimi odpowiednikami w innych państwach
członkowskich UE z wyłączeniem Ministra Sprawiedliwości.

8) Dz. Urz. UE L 138 z 2009 r., s. 14.
9) Dz. Urz. UE L 63 z 2002 r., s. 1.
6

3. Zmiany
wynikające z transpozycji decyzji ramowej 2009/829/WSiSW
Decyzja ramowa stanowi kolejny instrument współpracy sądowej w sprawach
karnych w UE, oparty o zasadę wzajemnego uznawania. Jej wdrożenie umożliwi
przekazanie nadzoru nad nieizolacyjnymi środkami zapobiegawczymi do państwa
stałego pobytu oskarżonego. W przypadku niestawiennictwa podejrzanego na
wezwanie organu prowadzącego postępowanie, można wydać wobec niego
europejski nakaz aresztowania.
Obecnie w wielu państwach UE, w tym w RP (art. 258 § 1 pkt 1 k.p.k.)
samodzielną przesłanką zastosowania najbardziej inwazyjnego środka
zapobiegawczego, czyli tymczasowego aresztowania, jest uzasadniona obawa
ucieczki lub ukrywania się podejrzanego lub oskarżonego, jeśli nie ma on miejsca
zamieszkania w państwie, w którym prowadzone jest postepowanie. Jest to
powodowane chęcią zabezpieczenia toku postępowania, w którym podejrzany lub
oskarżony może być trudno dostępny dla organów ścigania. W sytuacji, w której
brak jest mechanizmu pozwalającego na nadzorowanie środków nieizolacyjnych
przez inne państwo, stosowanie tymczasowego aresztowania może być
stosunkowo częstsze wobec cudzoziemców niż wobec własnych obywateli, co
rodzi obawę dyskryminacji. Zaproponowane rozwiązania pozwolą zapobiec
nadużywaniu kosztownego dla budżetu i inwazyjnego dla obywateli środka, jakim
jest tymczasowe aresztowanie, tylko z uwagi na obywatelstwo podejrzanego
(oskarżonego).
Projektodawca umiejscowił nowe przepisy w Kodeksie postępowania karnego,
a ściślej w dodatkowych rozdziałach 65c i 65d k.p.k., następujących po przepisach
o europejskim nakazie aresztowania. Takie usytuowanie jest analogiczne do reguły
występującej w polskim prawie wewnętrznym, zgodnie z którą przepisy
o nieizolacyjnych
środkach zapobiegawczych następują po przepisach
o tymczasowym aresztowaniu.
Ponadto projekt zmienia art. 613 § 1 k.p.k. w zakresie bezpośrednich kontaktów
właściwych organów sądowych.
Projektowane przepisy określają procedurę współpracy w zakresie uznawania
i
wykonywania nakazów pomiędzy państwem wydającym i wykonującym.
W szczególności oprócz przepisów wprowadzających normy kompetencyjne,
7

określone zostały: przesłanki odmowy, zagadnienie wpływu na decyzję o uznaniu
podwójnej karalności, kwestia dostosowania środków zagranicznych do krajowego
systemu prawnego.
Projekt określa również uprawnienia do monitorowania środków
zapobiegawczych, sposób postępowania w przypadku naruszenia warunków
związanych z tymi środkami, a także wskazuje, jakie decyzje mogą być
podejmowane przez polskie organy wobec osoby przekazanej do wykonania
nadzoru.
Projektowane przepisy zawierają także delegację ustawową do wydania aktów
wykonawczych określających wzory formularzy i zawiadomień używanych
w kontaktach między organami.
Projektowany rozdział 65c dotyczy wystąpienia do państwa członkowskiego Unii
Europejskiej o wykonanie środka zapobiegawczego.
Art.
607zca zawiera normę kompetencyjną upoważniającą polski sąd lub
prokuratora do wystąpienia o wykonanie środka zapobiegawczego określonego
w art. 275 i 275a k.p.k. do właściwego sądu lub innego organu państwa
członkowskiego Unii Europejskiej, w którym oskarżony posiada legalne stałe
miejsce pobytu, o ile przebywa on w tym państwie lub oświadczy, że zamierza tam
powrócić, jeżeli zapewni to prawidłowy tok postępowania. Tym samym
przekazaniu podlegać może dozór Policji lub przełożonego wojskowego albo
nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie
z pokrzywdzonym. Inne środki zapobiegawcze nie wchodzą bezpośrednio w zakres
instrumentu (por. art. 8 ust. 1 decyzji ramowej), albo ich przekazanie do wykonania
byłoby niecelowe (np. poręczenie majątkowe, które może i powinno zostać złożone
w państwie prowadzącym postępowanie karne, bez potrzeby przekazywania tego
środka do wykonania w jakimkolwiek innym państwie). Wystąpienie nie jest
uzależnione od uzyskania zgody oskarżonego.
Wystąpienie, o którym mowa w § 1, może być na wniosek oskarżonego
skierowane również do innego państwa członkowskiego niż państwo legalnego
stałego miejsca pobytu oskarżonego, za zgodą właściwego sądu lub innego organu
tego państwa.
8