Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

klauzuli wykonalności przez orzeczenia sądowe, ugody sądowe i dokumenty urzędowe
z pozostałych państw członkowskich, objęte systemem automatycznej wykonalności, na
rzecz traktowania tych orzeczeń, ugód i dokumentów urzędowych jako tytułów
wykonawczych w Polsce. Analiza obecnego stanu prawa unijnego pozwala na
stwierdzenie, że realizacja tego wymagania, co do którego zgłaszane były zresztą
wątpliwości co do jego zgodności z prawem UE, stanowi jedynie formalność i nie może
przyczyniać się do wzmocnienia poziomu ochrony dłużników w Polsce, który określany
jest wiążąco na poziomie unijnym. Idąc tym torem, nowe rozwiązanie obejmować musi,
co oczywiste, nie tylko orzeczenia i inne tytuły należące do zakresu zastosowania
rozporządzenia nr 1215/2012 i rozporządzenia nr 606/2013, lecz także orzeczenia i inne
tytuły, które przynależą do zakresu zastosowania rozporządzenia nr 805/2004,
rozporządzenia nr 1896/2006, rozporządzenia nr 861/2007 i rozporządzenia nr 4/2009.
3.
Przyjęte w projekcie założenie co do modyfikacji sposobu realizacji w Polsce
modelu automatycznej wykonalności orzeczeń sądowych, ugód sądowych, a także
dokumentów urzędowych z innych państw członkowskich, połączono ze zmianą
dotychczasowego sposobu regulacji w dwóch istotnych aspektach.
Po pierwsze, ze względu na podobieństwo rozwiązań zawartych w rozporządzeniach
przyjmujących system automatycznej wykonalności, istotną część uzupełniających je
regulacji krajowych starano się skumulować w jednym fragmencie kodeksu, tj. w części
czwartej poświęconej międzynarodowemu postępowaniu cywilnemu, w dodatkowej
wyodrębnionej w tym celu nowej księdze. Wiązało się to z uchyleniem niektórych
przepisów, umieszczonych niekiedy w innych miejscach w kodeksie, a odnoszących się
do wykonywania orzeczeń sądowych i innych tytułów należących do zakresu
zastosowania
rozporządzenia nr 805/2004, rozporządzenia nr 1896/2006,
rozporządzenia nr 861/2007 i rozporządzenia nr 4/2009.
Po drugie, mając świadomość, że projektowane przepisy mają jedynie uzupełniać
rozwiązania unijne i że konieczne będzie ich współstosowanie z przepisami unijnymi,
uznano, że dotychczasowa technika odsyłania do aktów prawa unijnego przez
określanie ich mianem „przepisów odrębnych” przestała być – wobec rosnącej liczby
rozporządzeń – czytelna. W związku z tym postanowiono technikę tę zastąpić –
z jednym wyjątkiem (zmodyfikowany art. 11442 k.p.c.) – wyraźnymi odesłaniami do
konkretnych aktów prawa unijnego. Pociągnęło to za sobą zmianę kilku przepisów
3
kodeksu, która nie ma jednak znaczenia merytorycznego.
II.
Zmiany Kodeksu postępowania cywilnego
1. Zmiany zawarte w treści art. 1 pkt 1−12 oraz 19 projektu są konsekwencją
zaproponowanej zmiany techniki odsyłania do rozporządzeń unijnych.
2. W art. 1 pkt 13 projektu proponuje się wprowadzenie nowych działów IId
(projektowane art. 79510−79512 k.p.c.), IIe (projektowane art. 79513−79515 k.p.c.) oraz
IIf (projektowane art. 79516−79519 k.p.c.), które zawierają regulacje odnoszące się do
wydawania w Polsce odpowiednich zaświadczeń dotyczących orzeczeń, ugód i innych
tytułów egzekucyjnych w sprawach cywilnych i handlowych (dla celów rozporządzenia
nr 1215/2012), wyciągów z orzeczeń, ugód lub innych tytułów egzekucyjnych
w sprawach alimentacyjnych (dla celów rozporządzenia nr 4/2009) i zaświadczeń
dotyczących orzeczeń obejmujących środki ochrony w sprawach cywilnych (dla celów
rozporządzenia nr 606/2013). Chodzi o zaświadczenia lub wyciągi wydawane na
potrzeby automatycznego uznania lub wykonania w innym państwie członkowskim
orzeczenia lub innego tytułu egzekucyjnego wydanego w Polsce (art. 37 ust. 1 lit. b,
art. 42 ust. 1 lit. b, art. 42 ust. 2 lit. b, art. 53 oraz art. 60 rozporządzenia nr 1215/2012;
dalej art. 20 ust. 1 lit. b, art. 40 ust. 2 i art. 48 ust. 3 rozporządzenia nr 4/2009, a także
art. 5−9 rozporządzenia nr 606/2013). Regulacja dotycząca zaświadczenia wydawanego
na podstawie rozporządzenia nr 1215/2012 oraz wyciągu wydawanego na podstawie
rozporządzenia nr 4/2009 wzorowana jest na regulacjach odnoszących się do
stwierdzenia wykonalności wydanego w Polsce europejskiego nakazu zapłaty (art. 7956
i 7957 k.p.c.) i zaświadczenia dotyczącego orzeczenia wydanego w Polsce
w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń (art. 7958 i 7959 k.p.c.) z tą
jednakże różnicą odnoszącą się do wyciągu z orzeczenia objętego zakresem
rozporządzenia nr 4/2009, że w tym przypadku zażalenie przysługiwałoby tylko
wnioskodawcy na postanowienie o odmowie wydania wyciągu. Takie rozwiązanie
uzasadnione jest koniecznością zapewnienia maksymalnej szybkości postępowania ze
względu na szczególny charakter roszczeń alimentacyjnych oraz specyfiką spraw
alimentacyjnych, w których przyznanie prawa do zażalenia na pozytywne
rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie wydania wyciągu mogłoby być wykorzystane
w sposób instrumentalny, w celu opóźnienia egzekucji wykonalnego orzeczenia
w innym państwie członkowskim UE. Z kolei w proponowanej regulacji odnoszącej się
4
do zaświadczenia wydawanego na podstawie rozporządzenia nr 606/2013 nawiązano do
rozwiązań przewidzianych dotąd w przypadku zaświadczenia europejskiego tytułu
egzekucyjnego (art. 7951−7955 k.p.c.). Zróżnicowanie to uzasadnione jest odmiennym
zakresem, przedmiotem i treścią regulacji odnośnych rozporządzeń.
Zaświadczenia i wyciągi, o których mowa powyżej, należy odróżnić od zaświadczeń
i wyciągów, których dotyczy art. 11441 k.p.c., poddany w projekcie jedynie drobnej
zmianie (art. 1 pkt 18 projektu). Przepis art. 11441 k.p.c. ma zastosowanie wtedy, gdy
orzeczenie, ugoda lub inny tytuł egzekucyjny, pochodzące z Polski, podlegać mają
uznaniu lub stwierdzeniu wykonalności za granicą, a więc nie podlegają
automatycznemu wykonaniu, a prawo Unii Europejskiej lub umowa międzynarodowa
przewiduje konieczność uzyskania do tego celu zaświadczenia lub wyciągu w państwie,
w którym wydano orzeczenie, zawarto ugodę lub sporządzono inny tytuł.
3. Zmiany zawarte w art. 1 pkt 14−17 projektu wynikają z przeniesienia do nowej księgi
czwartej części czwartej kodeksu regulacji związanych z realizacją systemu
automatycznej wykonalności. Zachowany art. 8202 k.p.c. odnosić się będzie tylko do
tych przypadków, w których chodzi o wykonanie w Polsce orzeczenia wydanego przez
sąd polski w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń.
4. Uchylenie tytułu III (art. 11531−11533 k.p.c.), tytułu IV (art. 11534−11536 k.p.c.),
tytułu V (art. 11537−11539 k.p.c.) oraz tytułu VI (art. 115310−115312 k.p.c.) w części
czwartej w księdze trzeciej (art. 1 pkt 20 projektu) jest konsekwencją wyjaśnionej wyżej
proponowanej zmiany sposobu wdrożenia systemu automatycznej wykonalności
orzeczeń sądowych, ugód i dokumentów urzędowych z innych państw członkowskich
Unii Europejskiej.
5.1.
Najważniejsza zmiana przewidziana została w art. 1 pkt 21 projektu. Przepis ten
wprowadza w części czwartej kodeksu nową księgę czwartą, w całości poświęconą
uznawaniu i wykonaniu w Polsce orzeczeń sądowych, ugód i dokumentów urzędowych
z innych państw członkowskich, objętych systemem automatycznej wykonalności
(projektowane art. 115313−115323 k.p.c.). Będzie to wspólna regulacja dla orzeczeń
sądowych, ugód i dokumentów urzędowych objętych działaniem systemu
automatycznej wykonalności, uwzględniająca jednak w odniesieniu do niektórych
z nich odrębności wynikające z przepisów poszczególnych rozporządzeń unijnych.
Mieszczą się w niej z jednej strony orzeczenia sądowe, ugody i dokumenty urzędowe,
5
objęte zakresami zastosowania rozporządzenia nr 805/2004, rozporządzenia
nr 1896/2006, rozporządzenia nr 861/2007, jak również rozporządzenia nr 4/2009,
i w tym fragmencie regulacja ta zastępuje przepisy kodeksowe uchylane projektem
(por. pkt 3 i 4 powyżej). Z drugiej strony projektowana księga czwarta obejmuje
orzeczenia sądowe, ugody i dokumenty urzędowe należące do zakresów zastosowania
rozporządzenia nr 1215/2012 i rozporządzenia nr 606/2013 i w tej części uzupełnia ona
regulacje znajdujące się w obu tych rozporządzeniach.
5.2.
W projektowanym art. 115313 § 1 k.p.c., zawartym w tytule I nowej księgi
czwartej, wyrażono zasadę, że orzeczenia sądowe, ugody i dokumenty urzędowe,
należące do zakresów zastosowania, odpowiednio, rozporządzenia nr 1215/2012,
rozporządzenia nr 805/2004, rozporządzenia nr 1896/2006, rozporządzenia nr 861/2007,
rozporządzenia nr 4/2009 i rozporządzenia nr 606/2013, są w Polsce tytułami
wykonawczymi, co oznacza, że stanowią one podstawę egzekucji sądowej (art. 776
zd. 1 k.p.c.). Projektowane unormowanie wpisuje się jednocześnie w treść art. 776
zd. 2 k.p.c., przewidującego odstępstwa od reguły, zgodnie z którą tytułem
wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.
5.3.
W tytule II projektowanej księgi czwartej zawarto przepisy dotyczące
wykonywania tytułów wykonawczych, o których mowa w projektowanym art. 115313
§ 1 k.p.c. Regulacje te w ujęciu systemowym przynależą do postępowania
egzekucyjnego. Zamieszczono je jednak w projektowanej księdze czwartej części
czwartej w celu skupienia ich w jednej jednostce systematyzacyjnej ustawy i ułatwienia
ich stosowania. Z założenia modyfikują one przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w
zakresie, w jakim konieczność taka wynika z poszczególnych aktów prawa unijnego.
Regulacje te obejmują postanowienia odnoszące się do następujących zagadnień:
a)
instytucji dostosowania tytułów wykonawczych, przewidzianej w art. 54
rozporządzenia nr 1215/2012 i art. 11 rozporządzenia nr 606/2013. Przyjęto, że
dostosowania dokonywał będzie organ egzekucyjny przez wydanie stosownego
postanowienia. Gdy organem egzekucyjnym będzie komornik, będzie mógł on –
zamiast samodzielnego dokonania dostosowania – zwrócić się o to do sądu
(projektowany art. 115314 k.p.c.). Na postanowienie sądu co do dostosowania
przysługiwać będzie zażalenie (na postanowienie wydane przez komornika – na
ogólnych zasadach – skarga na czynności komornika),
6
b)
doręczenia zaświadczenia towarzyszącego tytułowi wykonawczemu, objętemu
zakresem zastosowania rozporządzenia nr 1215/2012, i tłumaczenia tego tytułu, zgodnie
z art. 43 rozporządzenia nr 1215/2012. Przewidziano, że zaświadczenie ma być
doręczane łącznie z zawiadomieniem o wszczęciu egzekucji obok dokumentów
doręczanych dłużnikowi w myśl art. 805 k.p.c. Stosownie do wymagań rozporządzenia
nr 1215/2012 postanowiono również, że jeżeli dłużnik zażąda doręczenia tłumaczenia
tytułu wykonawczego, organ egzekucyjny powinien ograniczyć egzekucję do środków
zabezpieczających, stosując w tym zakresie odpowiednio przepisy o sposobach
zabezpieczenia roszczeń w postępowaniu zabezpieczającym (na postanowienie sądu co
do ograniczenia egzekucji do środków dostosowania przysługiwać będzie zażalenie).
Dalsze czynności egzekucyjne będą mogły być podejmowane po doręczeniu dłużnikowi
tłumaczenia (projektowany art. 115315 k.p.c.),
c)
materii regulowanej dotychczas w uchylanym art. 8201 k.p.c. (projektowany
art. 115316 k.p.c.), przy czym materia ta została uzupełniona (projektowany art. 115316
§ 3 k.p.c.) o przypadek obligatoryjnego zawieszenia postępowania egzekucyjnego
prowadzonego na podstawie tytułu wykonawczego, objętego zakresem zastosowania
rozporządzenia nr 1215/2012 (art. 44 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012),
d)
obligatoryjnego zawieszenia albo umorzenia postępowania egzekucyjnego
prowadzonego na podstawie tytułu wykonawczego wchodzącego w zakres
zastosowania rozporządzenia nr 606/2013 w razie przedłożenia przez stronę
zaświadczenia wskazanego w art. 14 tego rozporządzenia (projektowany art. 115317
k.p.c.),
e)
materii regulowanej dotychczas w zmienianym art. 8202 (por. art. 1 pkt 15
projektu i projektowany art. 115318 k.p.c.), przy czym materia ta została uzupełniona
o przypadek fakultatywnego zawieszenia postępowania egzekucyjnego względnie
ograniczenia egzekucji do środków zabezpieczających lub uzależnienia egzekucji od
zabezpieczenia określony w art. 44 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012, w razie gdy
podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy objęty zakresem zastosowania tego
rozporządzenia,
f)
obligatoryjnego umorzenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego na
podstawie tytułu wykonawczego przynależnego do zakresu zastosowania
rozporządzenia nr 805/2004 w razie przedstawienia określonego w przepisach tego
7