Rządowy projekt ustawy - Prawo restrukturyzacyjne

Niewypłacalnym nie będzie więc ten, kto chwilowo i przejściowo nie jest w stanie regulować swoich
długów. Z tej przyczyny ciężar dowodu przeniesiony zostaje na dłużnika, w przypadku gdy
opóźnienie trwa dłużej niż 3 miesiące. Przyjmuje się, że trzymiesięczne opóźnienie w zapłacie
pozwala uznać, że sytuacja dłużnika jest na tyle zła, że w braku dowodu przeciwnego powinno dojść
do ogłoszenia upadłości. Dłużnik może bronić się, twierdząc, że mimo braku spłaty, jest on w stanie
uregulować istniejące wymagalne zobowiązania. Może to uczynić przez faktyczną spłatę
(niekoniecznie od razu ani w całości) albo przez wykazanie, że spłata ta jest możliwa.
Jednocześnie utrzymano ustawową przesłankę zadłużeniową jako dodatkowe kryterium
niewypłacalności dłużnika. Przesłanka ta ma znaczenie pomocnicze wobec przesłanki płynnościowej.
Co do zasady, nie jest korzystne dla podmiotu oraz jego otoczenia gospodarczego długotrwałe
utrzymywanie się stanu, w którym suma zobowiązań przewyższa łączną wartość zbywczą majątku
dłużnika. Uznano przy tym, że okres dwudziestoczteromiesięczny jest okresem adekwatnym. Jeżeli
w czasie 2 pełnych lat majątek dłużnika ma mniejszą wartość niż jego zobowiązania, to oznacza to, że
powinien on być poddany rygorom ustawy upadłościowej.
Trzeba przy tym pamiętać, że wartość majątku nie powinna być oceniana na podstawie
wartości bilansowej, lecz na podstawie wartości rzeczywistej (zbywczej) przy założeniu kontynuacji
prowadzenia działalności. Dla wierzycieli istotne jest to, że ewentualne zbycie składników
majątkowych wystarczy na zaspokojenie wszystkich zobowiązań dłużnika. Konieczne jest przy tym
wprowadzenie okoliczności, które łagodzą nadmierny rygoryzm oceny niewypłacalności dłużnika
zgodnie z kryterium zadłużeniowym.
Również w zakresie przesłanki zadłużeniowej ułatwiono wierzycielom ocenę sytuacji poprzez
odwołanie się do dokumentacji finansowej dłużnika. Trzeba bowiem zauważyć, że część
przedsiębiorców ma ustawowy obowiązek składania sprawozdań finansowych do jawnego rejestru
przedsiębiorców prowadzonego przez Krajowy Rejestr Sądowy. Ponieważ bilans zgodnie z ustawą
o rachunkowości stanowi część składową sprawozdania finansowego, to wierzyciele będą mieli
możliwość weryfikacji, czy zachodzi domniemanie istnienia przesłanki zadłużeniowej dłużnika.
Domniemanie bilansowe zostało przy tym dostosowane w maksymalnie możliwym stopniu do treści
rzeczywistej przesłanki. Pełne dostosowanie nie jest przy tym możliwe wobec aktualnego brzmienia
ustawy o rachunkowości.
Należało także wprowadzić ogólną klauzulę pozwalającą sądowi na oddalenie wniosku
o ogłoszenie upadłości. Przesłanka zadłużeniowa ma charakter subsydiarny wobec przesłanki
płynnościowej. Nadmierne zadłużenie stanowi istotny problem dla sytuacji rynkowej dopiero wtedy,
gdy prowadzi do zaburzenia zdolności płatniczej przedsiębiorcy. Dlatego też sąd upadłościowy
powinien być uprawniony do oddalenia wniosku, gdy na podstawie zebranego materiału dowodowego
dojdzie do wniosku, że zachodzą szczególne okoliczności, które polegają na braku zagrożenia, iż
dłużnik utraci zdolność do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych w niedługim
czasie.
Ponadto wprowadzono rozwiązanie, że przesłanka nadmiernego zadłużenia może być
przedmiotem oceny przy określaniu stanu niewypłacalności jedynie w przypadku jednostek
organizacyjnych, za których zobowiązania nie odpowiada subsydiarnie i całym swoim majątkiem
osoba fizyczna. Wiąże się to z faktem, że w przypadku osób fizycznych w ślad za likwidacją majątku
nie dochodzi do zakończenia bytu prawnego. Interes wierzycieli nie będzie naruszony, ponieważ
osoby fizyczne zachowują zdolność do dalszej pracy zarobkowej oraz do spłaty swoich zobowiązań
na dalszych etapach życia.
66

Ubóstwo masy

Projekt utrzymuje dotychczasową zasadę, że postępowania upadłościowego nie prowadzi się,
gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie pozwala na zaspokojenie kosztów postępowania
(art. 13 p.u.n.). Negatywną przesłankę ogłoszenia upadłości przewidzianą w tym przepisie rozszerza
się jednak o przypadek, w którym majątek niewypłacalnego dłużnika wystarcza tylko na zaspokojenie
kosztów postępowania, nie pozwalając przy tym na zaspokojenie wierzycieli chociażby
w minimalnym stopniu (art. 13 ust. 1 p.u.n.). Prowadzenie postępowania upadłościowego w takiej
sytuacji byłoby ekonomicznie nieopłacalne i niespójne z celem postępowania przewidzianym w art. 2
ust. 1 p.u.n. Oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości w takim przypadku da przynajmniej niektórym
wierzycielom chociażby minimalną szansę uzyskania częściowego zaspokojenia z istniejącego
majątku dłużnika, który w razie ogłoszenia upadłości musiałby zostać przeznaczony na pokrycie
kosztów postępowania. Projekt doprecyzowuje także art. 13 ust. 3 p.u.n. – ogłoszenie upadłości
powinno mieć miejsce tylko wtedy, gdy można się spodziewać rzeczywistego uzyskania majątku
wystarczającego do pokrycia kosztów postępowania. Sąd rozpoznający wniosek o ogłoszenie
upadłości będzie zatem musiał ocenić nie tylko występowanie podstaw do stwierdzenia
bezskuteczności lub zaskarżenia czynności dłużnika, ale także szanse na rzeczywiste odzyskanie w ten
sposób składników majątkowych dla masy upadłości.
Właściwość sądu
Zmiany w zakresie właściwości miejscowej sądu wynikają z potrzeby dostosowania łącznika
właściwości miejscowej do przyjętego w ustawie łącznika jurysdykcyjnego oraz łącznika
jurysdykcyjnego przyjętego w rozporządzeniu nr 1346/2000. Zasadne jest, aby do rozpoznania sprawy
właściwy był ten sąd, w obszarze właściwości którego znajduje się główny ośrodek podstawowej
działalności dłużnika, co jednocześnie uzasadnia jurysdykcję krajową sądów polskich.
Wniosek o ogłoszenie upadłości

Projekt przewiduje zmianę art. 20 ust. 1 p.u.n. poprzez jednoznaczne określenie, że wniosek
o ogłoszenie upadłości dłużnika może zgłosić wyłącznie wierzyciel osobisty. Obecnie w praktyce
istnieje wątpliwość, czy legitymację do zgłoszenia wniosku posiada wierzyciel wyłącznie rzeczowy.
Wychodząc z założenia, że wierzyciel rzeczowy nie może domagać się od dłużnika spełnienia
świadczenia, proponuje się wyraźnie wyłączyć jego legitymację.

Dodatkowo projekt rozwiązuje sporny w praktyce problem wykazywania przez wierzyciela
legitymacji do złożenia wniosku. W samym wniosku o ogłoszenie upadłości wierzyciel będzie
zobowiązany uprawdopodobnić istnienie swojej wierzytelności (art. 24 p.u.n.). Będzie to jednak
wyłącznie wymóg formalny. W konsekwencji brak uprawdopodobnienia spowoduje zwrot wniosku,
ale jednocześnie uprawdopodobnienie nie będzie wystarczające do wykazania, że wierzycielowi
przysługuje legitymacja do złożenia wniosku. Tę okoliczność, na ogólnych zasadach, wierzyciel
będzie musiał udowodnić w dalszym toku postępowania o ogłoszenie upadłości. Praktyka większości
sądów upadłościowych jest obecnie taka, że w sytuacji gdy dłużnik zakwestionuje istnienie
wierzytelności wnioskodawcy, sądy oddalają wniosek o ogłoszenie upadłości z uzasadnieniem, że
postępowanie o ogłoszenie upadłości nie jest postępowaniem, którego celem jest rozstrzyganie sporu
pomiędzy stronami co do istnienia wierzytelności. Taka praktyka utrudnia wierzycielom skuteczne
składanie wniosków o ogłoszenie upadłości. Projekt przewiduje jednoznaczne rozwiązanie tej kwestii
przez wskazanie, że sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości złożony przez wierzyciela, jeżeli
dłużnik wykaże, że wierzytelność ma w całości charakter sporny, a spór zaistniał między stronami
przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 12a). Zmiana art. 20 ust. 2 pkt 2 p.u.n. ma na
67

celu jednoznaczne wyeliminowanie wątpliwości co do uprawnienia do składania wniosku przez
prokurentów. Co prawda, zgodnie z dominującym w literaturze poglądem, prokurent nie jest
legitymowany do złożenia wniosku, aczkolwiek problem ten nie jest postrzegany jednolicie. Pewność
prawa wymaga, aby eliminować z ustawy przepisy niejednoznaczne i budzące wątpliwości.
Odpowiednia zmiana została wprowadzona w art. 21 ust. 2 p.u.n.

Wydłużenie terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 21 ust. 1 p.u.n.) z dwóch
tygodni do jednego miesiąca ma na celu urealnienie obowiązku dłużnika złożenia wniosku. Obecny
termin dwóch tygodni jest zdecydowanie za krótki i to tak bardzo, że w praktyce w ogóle nie zdarzają
się wnioski złożone w terminie. W średniej wielkości przedsiębiorstwie, z rozbudowanymi służbami
księgowymi, nie jest możliwe ustalenie, praktycznie z dnia na dzień, że zachodzi stan
niewypłacalności określony w art. 11 p.u.n. Dodatkowo wskutek wprowadzenia ustawy p.r.
przedsiębiorca niewypłacalny będzie mógł wnioskować o otwarcie postępowania
restrukturyzacyjnego. Na podjęcie decyzji – restrukturyzacja czy upadłość – i na przygotowanie
wniosku musi mieć odpowiedni czas.

Skutkiem niezłożenia przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie
jest m.in. odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika lub osób, które na podstawie ustawy, umowy
spółki lub statutu mają prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentacji, samodzielnie lub
łącznie z innymi osobami. W tym zakresie projekt przewiduje zmianę art. 21 ust. 3 p.u.n. przez
wyraźne wskazanie, że osoby te ponoszą odpowiedzialność, chyba że nie ponoszą winy. Takie
sformułowanie spowoduje, że ciężar braku winy będzie spoczywał na pozwanej osobie, która nie
złożyła w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. W związku z wprowadzeniem nowych
postępowań restrukturyzacyjnych przewiduje się również, że osoba ta będzie mogła się uwolnić od
odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że w terminie określonym w art. 21 ust. 1 p.u.n. otwarto
postępowanie restrukturyzacyjne bądź zatwierdzono układ w postępowaniu w przedmiocie
zatwierdzenia układu. Zmiana art. 21 p.u.n. przewiduje również dodanie ust. 3a, zgodnie z którym
w przypadku dochodzenia odszkodowania przez wierzyciela niewypłacalnego dłużnika domniemywa
się, że szkoda, o której mowa w ust. 3, obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności tego
wierzyciela wobec dłużnika. Wynika to z faktu, że wierzycielowi trudno jest udowodnić wysokość
rzeczywistej szkody, która w istocie jest różnicą między wartością niezaspokojonej wierzytelności
a kwotą, którą wierzyciel otrzymałby w postępowaniu upadłościowym, gdyby wniosek o ogłoszenie
upadłości był złożony w terminie. Ustalenie wysokości szkody wymaga więc przeprowadzenia
symulacji postępowania upadłościowego, co trudno byłoby zrobić wierzycielowi, który nie ma
pełnych informacji na temat majątku dłużnika. Stąd też, w celu ochrony praw wierzyciela, zostało
wprowadzone omawiane domniemanie, które jest domniemaniem wzruszalnym i nie ogranicza prawa
dłużnika do wykazania, że szkoda wierzyciela jest w istocie mniejsza. Uchylenie ust. 4 w art. 21 p.u.n.
jest wynikiem uchylenia przepisów o postępowaniu naprawczym. Dodanie ust. 4a wyłączającego
odpowiedzialność za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w trakcie egzekucji przez zarząd
przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa wynika z faktu, że ten sposób egzekucji ogranicza
dłużnika w bieżącym zarządzaniu przedsiębiorstwem i ogranicza mu możliwości pozyskiwania
informacji na temat sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Zmiany dotyczące elementów składowych wniosku o ogłoszenie upadłości mają charakter
precyzujący (art. 21 ust. 1 pkt 1 p.u.n.) oraz dostosowujący wniosek do projektowanych zmian
w innych przepisach (art. 21 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 19 p.u.n.). Wskazanie we wniosku miejsca,
w którym znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika, jest niezbędne dla
ustalenia, czy sądom polskim przysługuje jurysdykcja do rozpoznania sprawy oraz czy sąd, do którego
złożono wniosek, jest właściwy miejscowo do jego rozpoznania. Jednocześnie nie jest konieczne
68

w każdej sprawie wskazywanie miejsca, w którym znajduje się majątek dłużnika, gdyż w razie
potrzeby sąd w każdej sprawie może z urzędu ustanowić tymczasowego nadzorcę sądowego, który
dokona odpowiednich ustaleń. Jednocześnie zniesienie obowiązku wskazywania we wniosku miejsca
położenia majątku lub przedsiębiorstwa dłużnika ułatwi składanie wniosku wierzycielom, którzy
często nie posiadają takich informacji (np. gdy już zaprzestali współpracy z dłużnikiem, który
jednocześnie zmienił miejsce prowadzenia działalności). Jedynie w sytuacji, w której dłużnik nie ma
w Polsce głównego ośrodka swojej podstawowej działalności, wskazanie miejsca, w którym znajduje
się majątek dłużnika, jest konieczne dla ustalenia, czy sądom polskim przysługuje jurysdykcja do
rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości oraz czy sąd, do którego skierowano wniosek, jest
właściwy miejscowo do jego rozpoznania.

W art. 22a p.u.n. wprowadzono obowiązek uiszczenia przez wnioskodawcę (zarówno
dłużnika, jak i wierzyciela) zaliczki na poczet wydatków w toku postępowania w przedmiocie
ogłoszenia upadłości. Niewątpliwie zwiększy to koszty, które będzie musiał ponieść w związku
z wnioskiem dłużnik lub wierzyciel. Z drugiej jednak strony znacznie przyspieszy to rozpoznanie
wniosku, zwłaszcza w sprawie, w której sąd zdecyduje się ustanowić tymczasowego nadzorcę
sądowego. Sąd będzie mógł również zażądać od dłużnika dodatkowej zaliczki (art. 32 ust. 5 p.u.n.)
pod rygorem odrzucenia wniosku. Jednocześnie, dążąc do przyspieszenia rozpoznania wniosku,
zastrzeżono, że żądanie dodatkowej zaliczki nie wstrzymuje rozpoznania wniosku o ogłoszenie
upadłości.

Projekt przewiduje dodanie art. 29a p.u.n., zgodnie z którym sąd może uznać cofnięcie
wniosku o ogłoszenie upadłości za niedopuszczalne, jeżeli prowadziłoby to do pokrzywdzenia
wierzycieli, a wykonanie przez dłużnika zobowiązań wobec wnioskodawcy po złożeniu wniosku
o ogłoszenie upadłości nie będzie miało wpływu na dalszy bieg postępowania. Zmiana ta rozwiązuje
doniosły problem składania przez wierzycieli wniosków o charakterze wyłącznie windykacyjnym,
mających na celu przymuszenie dłużnika do spełnienia zobowiązania, które na dodatek czasami jest
sporne. Po uzyskaniu zaspokojenia wierzyciel z reguły cofa wniosek, a nawet jeżeli tego nie zrobi, to
sąd wniosek oddala z uwagi na brak legitymacji wnioskodawcy do dalszego popierania wniosku. Taka
praktyka krzywdzi pozostałych wierzycieli. Projektowana zmiana ma na celu całkowite
wyeliminowanie tego zjawiska.
Postępowanie zabezpieczające

Główna zmiana w zakresie postępowania zabezpieczającego wiąże się z przyznaniem sądowi
uprawnienia do zabezpieczenia majątku dłużnika z urzędu w każdej sprawie (z wniosku dłużnika lub
z wniosku wierzyciela). Zmiana ta jest również wynikiem projektowanego przepisu dotyczącego
obowiązku złożenia zaliczki na koszty postępowania (art. 22a p.u.n.), z której w pierwszej kolejności
będą pokrywane koszty zabezpieczenia (art. 32 ust. 6 p.u.n.). Jest to szczególnie istotne dla spraw
z wniosku wierzyciela. To właśnie wtedy dłużnik zaskoczony złożonym wnioskiem najczęściej
próbuje usunąć lub ukryć swój majątek. Dopuszczenie do tego jest niekorzystne nie tylko dla
wnioskodawcy, ale również dla pozostałych wierzycieli dłużnika. W istocie rzeczy, w niektórych
sytuacjach brak zabezpieczenia majątku w sprawie z wniosku wierzyciela może być mniej korzystny
dla ogółu wierzycieli niż gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości w ogóle nie został złożony. Wniosek
wierzyciela może aktywizować dłużnika do podejmowania różnych działań ze szkodą dla wszystkich
wierzycieli. Stąd też możliwość zabezpieczenia majątku z urzędu w każdej sprawie jest konieczna.

Dodanie art. 38a p.u.n. jest wynikiem uchylenia (wskutek uchylenia przepisów
o postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu) art. 76 ust. 3, który miał
odpowiednie zastosowanie do tymczasowego nadzorcy sądowego.
69

Orzeczenie o ogłoszeniu upadłości

Projekt wprowadza następujące zmiany w art. 51 p.u.n. regulującym treść postanowienia
o ogłoszeniu upadłości:
1)
w ust. 1 pkt 1 wskazuje się, że w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości konieczne jest
podanie danych umożliwiających jednoznaczną identyfikację dłużnika;
2)
w ust. 4 i 5 wprowadza się zmiany związane z przyjęciem jako zasady zamieszczania
wszystkich postanowień, w tym również postanowienia o ogłoszeniu upadłości,
w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji i Upadłości (art. 53 ust. 1 p.u.n.);
3)
w ust. 6 wprowadza się zmianę wynikającą z powołania nowej instytucji zastępcy
sędziego-komisarza;
4)
dodaje się ust. 2a, zgodnie z którym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości sąd
wskazuje podstawę jurysdykcji sądów polskich. Jeżeli zastosowanie ma
rozporządzenie nr 1346/2000, w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości sąd określa
również, czy postępowanie upadłościowe ma charakter główny czy uboczny. Celem
projektowanej zmiany jest ułatwienie dokonania oceny, czy do wszczętego
postępowania upadłościowego ma zastosowanie rozporządzenie nr 1346/2000, oraz
jednoznaczne ustalenie, jaki charakter ma postępowanie wszczęte przez polski sąd.

Zmiana art. 53 ust. 1 p.u.n. wiąże się z przyjęciem jako zasady zamieszczania wszystkich
postanowień, w tym również postanowienia o ogłoszeniu upadłości, w Centralnym Rejestrze
Restrukturyzacji i Upadłości.

Projekt przewiduje zmianę art. 53 ust. 2 p.u.n. poprzez wprowadzenie obowiązku
zawiadamiania o ogłoszeniu upadłości w dniu jej ogłoszenia syndyka. Zgodnie z art. 173 p.u.n. syndyk
niezwłocznie obejmuje majątek upadłego. Realizacja tego obowiązku powinna nastąpić już w dniu
ogłoszenia upadłości lub w dniu kolejnym, co nie jest możliwe, jeżeli syndyk otrzyma postanowienie
o ogłoszeniu upadłości po kilku lub nawet kilkunastu dniach.

Projekt przewiduje również zmianę art. 53 ust. 5 p.u.n. poprzez wprowadzenie obowiązku
zawiadamiania o ogłoszeniu upadłości w dniu jej ogłoszenia znanych sądowi organów egzekucyjnych
prowadzących postępowania egzekucyjne przeciwko dłużnikowi. Ma to na celu umożliwienie
organom egzekucyjnym stosowania się do dyspozycji art. 146 p.u.n. i nie podejmowania dalszych
czynności egzekucyjnych w postępowaniach egzekucyjnych, które ulegają zawieszeniu z mocy prawa
w dniu ogłoszenia upadłości.

Projekt przewiduje dodanie art. 54a p.u.n., zgodnie z którym wierzycielom będzie
przysługiwało zażalenie co do jurysdykcji sądów polskich. Regulacja ta jest spójna z projektowanymi
zmianami rozporządzenia nr 1346/2000, które przewidują wprowadzenie zaskarżalności przez
wierzycieli orzeczenia o ogłoszeniu upadłości w zakresie dotyczącym jurysdykcji krajowej sądu, który
ogłosił upadłość. Biorąc pod uwagę, że orzeczenie o ogłoszeniu upadłości wydane przez sąd państwa
członkowskiego Unii Europejskiej jest automatycznie uznawane we wszystkich innych państwach
członkowskich Unii Europejskiej, a wierzyciele nie mogą podnosić zarzutu braku jurysdykcji przed
innymi sądami niż sąd państwa wszczęcia postępowania upadłościowego, brak możliwości
kwestionowania jurysdykcji w drodze zażalenia stanowił istotne ograniczenie praw wierzycieli.
Przygotowana likwidacja

W tytule II projekt przewiduje dodanie działu VIa, regulującego postępowanie dotyczące
przygotowanej likwidacji majątku upadłego. Przygotowana likwidacja polega na sprzedaży
przedsiębiorstwa upadłego lub jego zorganizowanej części lub składników majątkowych stanowiących
znaczną część przedsiębiorstwa na warunkach określonych we wniosku dołączonym do wniosku
70