Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

bardzo często wszystkich sędziów danego sądu wymienionych z imienia i nazwiska. Wymaga to za
pierwszym razem rozpoznania wniosku przez skład trzech sędziów zawodowych (w tym celu sąd
przełożony musi rozpoznać wniosek o wyłączenie - art. 52 § 1 kpc), a następnie rozpoznania
zażalenia (w międzyczasie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych) przez sąd II instancji.
Orzeczenie sądu odwoławczego, mimo że prawomocne, niejednokrotnie też jest skarżone przez
zainteresowanego, co powoduje długoterminowe krążenie akt pomiędzy sądami obu instancji. Gdy
sprawa ponownie trafia wreszcie do I instancji, zainteresowany występuje z ponownym wnioskiem
o wyłączenie sędziego lub wszystkich sędziów, który podlega już odrzuceniu ale przez skład trzech
sędziów zawodowych (patrz orzeczenie SN z dnia 18 III 2011r.). Jeżeli wniosek ponownie dotyczy
wszystkich sędziów danego sądu, akta należy przedstawić sądowi przełożonemu, a ten będzie mógł
odrzucić wniosek. Jego orzeczenie nie kończy jednak procedury, bo aczkolwiek jest ono
prawomocne to w przypadku wniesienia na nie zażalenia, które będzie należało odrzucić, może być
zablokowane zażaleniem na odrzucenie zażalenia, które jest już dopuszczalne. Istniejąca procedura
daje możliwość stronie nie zainteresowanej wydaniem wyroku blokowania sprawy w
nieskończoność. Przykładowo, pozwany jest w stanie sparaliżować tok procesu, a sąd nie będzie w
stanie nic na to poradzić. Takie uregulowanie jest w istocie pozbawieniem drugiej strony procesu
prawa do sądu i grozi odpowiedzialnością Państwa z tego tytułu. Trybunał w Strasburgu rzadko
bowiem przyjmuje argumentację, iż taka jest procedura krajowa. Obowiązkiem ustawodawcy jest
bowiem stworzenie takich przepisów, które pozwalałyby sądowi rozstrzygnąć sprawę. Proponowana
zmiana idzie w dobrym kierunku. Pozwala np. przesłuchać świadków, którzy stawili się na rozprawę
i zostali zaskoczeni złożonym w tym samym dniu przez jedną ze stron wnioskiem o wyłączenie
sędziego. Zdecydowanie korzystnie wpłynie to na ocenę sądów przez tych świadków, którzy nie
będą musieli drugi raz przychodzić do sądu (brać urlopów, ponosić kosztów i trudów ponownego
dojazdu), o ile wniosek o wyłączenie sędziego zostanie oddalony. Sędzia podejmuje też decyzję
oceniając rzecz na podstawie własnego doświadczenia. Jeśli argumenty podane we wniosku będą na
tyle silne, że mogą doprowadzić do jego wyłączenia, nie przystąpi do czynności procesowych. Jeśli
natomiast nie mogą uzasadniać wyłączenia ma możliwość zaniechać słuchania świadków. Jest to
postęp do regulacji aktualnej, zgodnie z którą, sędzia może wykonać jedynie czynności nie cierpiące
zwłoki. Proponowana regulacja nie zapewnia jednak sposobu na przełamanie destrukcyjnej postawy
jednej ze stron, która będzie ponawiać w nieskończoność wnioski o wyłączenie sędziego lub
wszystkich sędziów danego sądu. Zgodnie z proponowaną regulacją nie będzie można wydać
wyroku. Z tego względu proponuje się uzupełnić projektowany zapis art. 50 § 3 kpc o jeszcze jedno
zdanie, dzięki czemu przybierze on następującą postać: "§ 3. Do rozstrzygnięcia sprawy o
wyłączenie sędzia, którego dotyczy wniosek, może podejmować dalsze czynności, z wyjątkiem
wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Wskazany w zdaniu pierwszym wyjątek
nie dotyczy ponownego wniosku, który podlegałby odrzuceniu.".
Proponowana wyżej regulacja idzie tropem przyjętej przez autorów projektu zmiany. Stwarza
bowiem sądowi zasypywanemu ponownymi wnioskami tej samej treści możliwość wydania wyroku.
Ponowne wnioski mogą następczo być rozpoznane przez sąd przełożony. Dodatkowo mogą
22

podlegać ocenie przez sąd II instancji przy okazji rozpoznania apelacji. Co prawda, sędzia dotknięty
tym wnioskiem ponosi ryzyko wydania wyroku w warunkach nieważności i uchylenia sprawy do
ponownego rozpoznania, ale za to ma w ogóle możliwość skończyć sprawę, czego obecna i
proponowana regulacja nic zapewnia. Proces cywilny to dwie strony (czasem wielopodmiotowe) o
sprzecznym interesie. W trosce o prawa i interesy jednej z nich zapomniano o prawie drugiej do
rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie.
Trybunał Konstytucyjny uznał za sprzeczną z konstytucją regulację zawartą w art. 53 kpc, która
dawała podstawy do ukarania grzywną strony, która złożyła wniosek w złej wierze (wyrok z 11
grudnia 2002r.). Regulacja stworzona w art. 53 kpc, dająca możliwość odrzucenia
ponownego wniosku opartego na tych samych okolicznościach, na skutek interpretacji dokonanej w
uchwale Sądu Najwyższego z 18 marca 201 lr, stworzyła konieczność rozpoznania ponownego
wniosku w składzie trzech sędziów. W uchwale tej stwierdzono, że o odrzuceniu ponownego
wniosku o wyłączenie sędziego opartego na tych samych okolicznościach orzeka sąd w składzie
trzech sędziów zawodowych, bez udziału sędziego, którego wniosek dotyczy (OSNC 2011/11/121).
Jeżeli ponowny wniosek dotyczy wszystkich sędziów danego sądu, jak wskazywano wyżej, akta
należy przesłać do sądu przełożonego i cała procedura zaczyna się od nowa. W chwili obecnej sąd
nie ma w praktyce żadnych środków aby przeciwdziałać chęci sparaliżowania jego działalności
przez stronę negatywnie zorientowaną do merytorycznego zakończenia sprawy. Należy pamiętać, że
proces cywilny bardzo często musi rozsądzić sprzeczne interesy skonfliktowanych stron, a treść
rozstrzygnięcia może niejednokrotnie prowadzić do ruiny finansowej jednej z nich. W tej sytuacji
strona taka ma niewiele do stracenia, a posiada obecnie instrument aby proces na wiele lat
zablokować. Nie zawsze postawa stron jest konstruktywna. Często gdyby nie zła wola jednej z nich
w ogóle do procesu by nie doszło. Organ państwowy nie może być bezradny wobec tak
destrukcyjnych działań, bo źle świadczy to o całym Państwie.
17.
Art. 51
Konsekwencją przyjętych założeń jest również proponowana zmiana art. 51 k.p.c. Obecnie sędzia
Uwaga
nie może być
Iustitia
powinien zawiadomić sąd o zachodzącej podstawie swojego wyłączenia i wstrzymać się do
uwzględniona, gdyż jest
udziału w sprawie. Nowelizacja zakłada, że sędzia tylko zawiadomi sąd o zachodzącej podstawie
niezgodna z założeniami.
wyłączenia. Zakłada się zatem, że sędzia będzie dalej podejmował czynności w sprawie. Trudno

jednak zaakceptować te rozwiązanie jeśli się przyjmie, że np. sędzia będzie podejmował
We wskazanym przykładzie
czynności w sprawie swego małżonka, krewnych lub gdy sam deklaruje, że nie będzie bezstronny
nie pojawia się potrzeba
itp. Nie można też pomijać, że niezawisłość sędziowska może być również rozpatrywana w
podejmowania przez tego
stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych. W wymiarze zewnętrznym oznacza ona niezależność
sędziego dalszych czynności
od władzy wykonawczej, parlamentu, partii politycznych, innych sędziów, opinii publicznej oraz
w sprawie, gdyż sędzia ten
stron postępowania. Niezawisłość wewnętrzna zaś polega na rzeczywistym przekonaniu sędziego,
zostanie
niezwłocznie
że może on w pełni niezawiśle rozstrzygać powierzone mu sprawy, kierując się jedynie ustawą i
wyłączony.
głosem sumienia. Niezawisłość wewnętrzna rozciąga się na delikatną sferę sumienia
sędziowskiego i jego wewnętrznych przeżyć. Jeśli sędzia w swoim sumieniu stwierdza, że nie
23

może bezstronnie prowadzić powierzonej mu sprawy to jego dalszy udział w postępowaniu
stanowi jawną ingerencję w intelektualną wewnętrzną niezawisłość sędziowską. Nie ulega
również wątpliwości, że dalsze prowadzenie postępowania przez sędziego, który zawiadomił o
podstawie swego wyłączenia do czasu rozpoznania sprawy o wyłączenie dla stron oznaczać może
pozbawienie ich prawa do bezstronnego sądu. Rzetelność takiego postępowania, choćby nawet
postępowanie zniesiono, musi budzić uzasadnione wątpliwości, a i jego efektywność nie jest
pewna
18.
Art. 52 § 3
Wydaje się jednak, że w art. 52 par. 3 zniesienie czynności przeprowadzonych przez sędziego, który Uwaga
nie
może
być
ZBP
został ostatecznie wyłączony, powinno obejmować wszystkie czynności z wyjątkiem tych, których uwzględniona,
gdyż
jest
ponowne przeprowadzenie jest niemożliwe a nie, jak przyjmuje projekt tych, które były niezgodna z założeniami
niecierpiącymi zwłoki. Jeśli sędzia przesłuchał świadka, który znajdował się w stanie zagrożenia
życia a więc przesłuchanie nie cierpiało zwłoki a później szczęśliwie wyzdrowiał to nie ma żadnych
przeszkód aby go ponownie przesłuchać przez sędziego nie podlegającego wyłączeniu. I odwrotnie
– niewłaściwym byłoby znoszenie przesłuchania świadka, który był w pełni zdrowia ale niestety
umarł a ponowne jego przesłuchanie jest już niemożliwe.
19.
Art. 52 § 3
Jako nietrafne sędziowie oceniają obligatoryjne zniesienie postępowania prowadzonego przez Uwaga
nie
może
być
Sąd Apelacyjny sędziego po złożeniu uwzględnionego co do niego wniosku o wyłączenie (art. 52 ust. 3 k.p.c). uwzględniona,
gdyż
jest
w Szczecinie
Regulacja ta może w ogólnym odbiorze podważać zaufanie do sądów, a nadto tworzy jak się wydaje niezgodna z założeniami.
daleko idące pole oceny jakie czynności pozostawić w mocy, a jakie objąć zniesieniem
postępowania (co może spowodować szkody dla zasady prawdy materialnej, do jakiej ustawodawca Nie da się pogodzić wyłączenia
wyraźnie powrócił ostatnio w regulacjach ustawy procesowej). Kategoria „czynności nie cierpiącej sędziego z pozostawieniem w
zwłoki" wydaje się być w tym przypadku zawodnym kryterium pozostawienia w mocy mocy czynności dokonanych z
przeprowadzonych czynności sądowych lub zniesienia postępowania (nadto dokonywanym przez jego udziałem (choćby z
Sąd tego samego rzędu).
przyczyn wskazanych w
uzasadnieniu uwagi SSP
IUSTITIA do art. 51 k.p.c.).
20.
Art. 53 1
Zaproponowane jako obecnie istniejące poprzez art. 53 1 kpc rozwiązanie, by niekonstruktywny Uwaga
nie może
być
Iustitia
wniosek o wyłączenie sędziego podlegał odrzuceniu, co oznacza uznanie jego niedopuszczalności uwzględniona, gdyż wykracza
bez wszczynania procedury zmierzającej do jego rozpoznania, jak w przypadku wniosku skutecznie poza granice założeń.
wniesionego - było krokiem w dobrym kierunku. Jednak redakcja przepisu wywołała spory
doktrynalne, co wpierw doprowadziło do ograniczenia stosowania tej podstawy do odrzucania
wniosków uznanych za oczywiście bezzasadne, a następnie właściwe ją unicestwiło poprzez
uchwałę Sądu Najwyższego z 18.03.2011 r. (III CZP 138/10), gdzie użyto bezdyskusyjnego
argumentu przez odwołanie się do zapisu przebiegu prac legislacyjnych. Istotność tej uchwały
24

polega na tym, iż potwierdziła ona, że postanowienie o odrzuceniu wniosku powinno być wydane w
składzie 3 sędziów, w tym nie może w nim znajdować się sędzia, którego wniosek dotyczy. Według
przeciwstawnego stanowiska – wniosek w warunkach art. 53 1 kpc mógł zostać odrzucony przez
sędziego orzekającego w tej sprawie, czyli tego którego wniosek dotyczy. Skoro nie może on tego
zrobić - sam wpływ wniosku oznacza wstrzymanie biegu sprawy i przystąpienie do procedowania w
przedmiocie wniosku, co oznacza niemal analogiczną sytuację, jak gdyby wniosek podlegał
rozpoznaniu merytorycznemu (a jeszcze byli entuzjaści maksymalizacji ochrony uważający, iż takie
postanowienie powinno być zaskarżalne, co już w ogóle utrzymanie odrębnej instytucji odrzucenia
wniosku czyniłoby zbędnym). Uznanie, by wniosek oparty na tych samych okolicznościach,
podlegał odrzuceniu przez sędziego orzekającego w danej sprawie, jest możliwym do obrony
procesowo rozwiązaniem. Na uwadze trzeba mieć, że pewne dogmaty procesowe nie dotyczą
wszystkich instytucji (np. nie każde postanowienie jest zaskarżalne zażaleniem, m.in. w
postępowaniu upominawczym dla realizacji założonych celów ogranicza się stronie gwarancje
procesowe itd.). Wspomnieć można zatem jeszcze krótko, iż zarządzenie o zwrocie wniosku o
wyłączenie sędziego, gdy nie odpowiada on warunkom formalnym wymaganym dla tego pisma
procesowego - wydaje sędzia orzekający w sprawie jednoosobowo i jest ono niezaskarżalne
zażaleniem. Odrzucenie jest także rozstrzygnięciem formalnym, acz innego rzędu. Podlega zaś
kontroli w trybie art. 380 kpc.
21
Art. 68
W nowo projektowanym art. 68 § 2 „System teleinformatyczny" definiuje się przez „System Uwaga
nie
może
być
NSA
teleinformatyczny obsługujący postępowanie sądowe" - co jest klasycznym przykładem konstrukcji uwzględniona.
idem per idem;
W tym przepisie nie definiuje
się tego pojęcia, wyjaśnia się
skrót używany w dalszych
przepisach k.p.c.
22.
Art. 68.
W art. 68 § 2 projektu k.p.c. proponuje się zniesienie obowiązku przedkładania przy pierwszej Uwaga
nie
może
być
ZBP
czynności procesowej dokumentów wykazujących umocowanie przedstawiciela ustawowego (np. uwzględniona,
gdyż
jest

KRS w przypadku reprezentowania strony przez jej organ), gdy czynności dokonuje się za niezgodna z założeniami
pośrednictwem systemu teleinformatycznego, ale jednocześnie utrzymuje się obowiązek wskazania Należy dodać, że czym innym
przez przedstawiciela ustawowego lub organ podstawy umocowania. Takie rozwiązanie wydaje się jest „wykazanie umocowania”
niespójne i wątpliwe w zakresie korzyści, czy usprawnienia postępowania. Niezależnie od tego, brak (czyli przedłożenie dokumentu),
jest uzasadnienia do zniesienia obowiązku tylko w postępowaniu elektronicznym, a nie w całym a czym innym jest „wskazanie
postępowaniu cywilnym.
podstawy umocowania” (czyli
oświadczenie).

25


23.
Art. 68 i 89 W projekcie słusznie proponuje się stworzenie w k.p.c. ogólnych ram prawnych dla wprowadzanych Uwaga
nie
może
być
KRK
w przyszłości zinformatyzowanych postępowań. Nastąpić to ma poprzez przeniesienie niektórych uwzględniona.
regulacji obowiązujących aktualnie w elektronicznym postępowaniu upominawczym do przepisów Nie można wykluczyć, że
ogólnych o procesie. Z tego względu projektuje się zmiany w art. 68 k.p.c. i art. 89 k.p.c. polegające umocowanie zostanie wykazane
na uchyleniu obowiązku przedkładania dokumentów wykazujących umocowanie w postępowaniach przy pomocy dokumentu
wszczętych drogą elektroniczną. Zwolnienie to będzie dotyczyło przedstawicieli ustawowych, mającego postać elektroniczną,
organów, osób wymienionych w art. 67 k.p.c oraz pełnomocników procesowych. Należy jednak złożonego na pośrednictwem
zauważyć, że proponowany przepis art. 68 § 1 k.p.c. stanowi, że przedstawiciel ustawowy, organy systemu teleinformatycznego w
oraz osoby wymienione w art. 67 k.p.c, mają obowiązek wykazać swoje umocowanie dokumentem postępowaniu,
które
jest
przy pierwszej czynności procesowej. Należy jednak uwzględnić, że wobec zmiany przepisów k.c. wszczynane w sposób
dokumentem ma być „nośnik informacji umożliwiający jej odtworzenie". Wydaje się zaś, ze celem tradycyjny.
regulacji zawartej w art. 68 k.p.c. było nałożenie na strony obowiązku złożenia dokumentu w postaci
tradycyjnie rozumianej, z wyjątkiem sytuacji określonej w § 2 tego przepisu.
24.
Art. 89
W § 11 dodawanym w art. 89 Kodeksu postępowania cywilnego (art. 2 pkt 6 projektu) nie jest Uwaga
nie
może
być

uzasadnione pominięcie dotychczas występującej „daty" udzielenia pełnomocnictwa. Powstaje nadto uwzględniona, gdyż pominięcie
PGSP
wątpliwość - czy strona będzie mogła powołać się na nieważność postępowania w przypadku, gdy to jest celowe.
czynność procesowa dokonana za pośrednictwem systemu teleinformatycznego zostanie dokonana Projekt nie wprowadza żadnych
bez umocowania albo z jego przekroczeniem. Wydaje się, że tego rodzaju konsekwencje modyfikacji w przepisie art. 379
projektowanej regulacji powinny być opisane w uzasadnieniu projektu.
k.p.c.
25.
Art. 89
Zmiana art. 89 § 1 k.p.c. ostatnie zdanie zakłada, że po złożeniu pełnomocnictwa sąd może zażądać Uwaga
nie
może
być
LEWIATAN
urzędowego poświadczenia podpisu strony. W przypadku adwokata lub radcy prawnego będzie to w uwzględniona,
gdyż
jest
istocie oznaczało poświadczenie notarialne podpisu, czy jednak notariusz będzie mógł poświadczyć niezgodna z założeniami.
podpis już złożony, jeśli został on złożony nie w obecności notariusza?
Regulacja
dotycząca
poświadczenia
podpisu
obowiązuje od dawna i nie
rodziła dotychczas wątpliwości.
Również przepisy ustawy –
Prawo o notariacie są jasne w
tej kwestii.
26.
Art. 89
Skoro przepis ten ma być przedmiotem nowelizacji i skoro nowelizacja ta idzie w kierunku Uwaga
nie
może
być
ZBP
ułatwienia stronom działania w ramach prowadzonego postępowania sądowego w związku z jego uwzględniona, gdyż wykracza

informatyzacją, może warto byłoby:
poza granice założeń.
1. zwolnić, wskazanych w tym przepisie pełnomocników, z obowiązku przedkładania
26