Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks karny skarbowy, ustawy - Kodeks postępowania karnego, oraz ustawy - Kodeks karny wykonawczy

poz. 676, z 2003 r. Nr 17, poz. 155, Nr 111, poz. 1061, Nr 130, poz. 1188, z 2004 r. Nr 51, poz. 514, Nr 69,
poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 240, poz. 2405 i Nr 264, poz. 2641, z 2005 r. Nr 10, poz. 70, Nr 48, poz. 461, Nr
77, poz. 680, Nr 96, poz. 821, Nr 141, poz. 1181, Nr 143, poz. 1203, Nr 163, poz. 1363, Nr 169, poz. 1416 i Nr
178, poz. 1479, z 2006 r. Nr 15, poz. 118, Nr 66, poz. 467, Nr 95, poz. 659, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 141, poz.
1009 i 1013, Nr 167, poz. 1192 i Nr 226, poz. 1647 i 1648 oraz z 2007 r. Nr 20, poz. 116, Nr 64, poz. 432, Nr
80, poz. 539, Nr 89, poz. 589, Nr 99, poz. 664 i Nr 112, poz. 766.

3) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 160, poz. 1083, z 1999 r. Nr 83, poz. 931,
z 2000 r. Nr 60, poz. 701 i Nr 120, poz. 1268, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071 i Nr 111, poz. 1194, z 2002 r. Nr 74,
poz. 676 i Nr 200, poz. 1679, z 2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr 142, poz. 1380 i Nr 179, poz. 1750, z 2004 r. Nr
93, poz. 889, Nr 210, poz. 2135, Nr 240, poz. 2405, Nr 243, poz. 2426 i Nr 273, poz. 2703, z 2005 r. Nr 163,
poz. 1363 i Nr 178, poz. 1479 oraz z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i Nr 226, poz. 1648.





























U Z A S A D N I E N I E
1. Koncepcja rozszerzonego przepadku mienia
Podstawową trudnością, na którą napotyka wymiar sprawiedliwości przy
orzekaniu przepadku korzyści majątkowej, jest dowiedzenie, że wskazany
składnik majątkowy pochodzi z określonego przestępstwa, za które oskarżony
ponosi odpowiedzialność karną. Problem ten ujawnia się w sposób szczególnie
dotkliwy w przypadku członków zorganizowanych grup przestępczych. W
praktyce procesowej niejednokrotnie zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że
oprócz czynów przypisanych skazanym w konkretnym wyroku skazującym,
dopuścili się oni wielu innych przestępstw, które pozostały nieujawnione lub
których sprawstwa im nie dowiedziono. Narzucone ograniczenia prawne co do
zakresu orzekanego przepadku stają się wówczas istotnym mankamentem
utrudniającym możliwość likwidacji podstaw finansowych funkcjonowania
zorganizowanych struktur przestępczych.
Podobne trudności mogą dotyczyć dostępnych narzędzi zwalczania terroryzmu.
Wzrost zagrożenia ze strony tego typu przestępczości w połączeniu z
dotkliwością jej następstw każą podjąć nowe środki pozwalające skutecznie
pozbawić ich sprawców zaplecza finansowego.
Konieczność intensyfikacji działań służących zwalczaniu tak przestępczości
zorganizowanej, jak i terroryzmu spowodowała zainteresowanie instytucją
przepadku korzyści pochodzących z przestępstwa jako środkiem o charakterze
nie tylko represyjnym, ale również prewencyjnym. Pozbawienie sprawców tych
przestępstw środków finansowych, stanowiących bazę ekonomiczną dla ich
dalszej aktywności kryminalnej, stanowić może znacznie bardziej efektywne
narzędzie ich zwalczania niż nawet długoletnia kara pozbawienia wolności. Stąd
nieodzowna okazała się zmiana tradycyjnego podejścia do niektórych instytucji
prawa karnego. Wyrazem nowego podejścia jest wypracowanie konstrukcji tzw.
„konfiskaty rozszerzonej” czy też „rozszerzonego przepadku mienia”.
Podstawą powyższej instytucji jest zastosowanie zespołu domniemań prawnych,
których skutkiem jest przerzucenie ciężaru dowodu. Przesłanką zastosowania
domniemań jest np. udowodnienie sprawcy popełnienia czynów zabronionych w
ramach zorganizowanej grupy przestępczej. Wnioskiem domniemania jest
najczęściej przestępne pochodzenie całego lub części mienia znajdującego się
we władaniu sprawcy. Dodatkowo konstrukcja ta często jest uzupełniona o
rozwiązania pozwalające orzec przepadek mienia w stosunku do osób trzecich,
którym sprawca zbył mienie.
Mimo zwyczajowo używanej, zwłaszcza w literaturze anglosaskiej, nazwy
„konfiskata rozszerzona”, instytucja ta ma niewiele wspólnego z karą dodatkową
konfiskaty mienia, przewidzianą w polskim Kodeksie karnym z 1969 r. Karze tej
podlegało bowiem mienie ze wszelkich, legalnych lub nielegalnych, źródeł.
Rozszerzonemu przepadkowi mienia podlega zaś mienie, co do którego
domniemywa się jego pochodzenie z przestępstwa. Skutkiem zastosowania
konstrukcji domniemania prawnego jest możliwość jego obalenia. Konfiskata w
rozumieniu poprzedniej ustawy karnej miała natomiast charakter bezwzględny.
Zakres podmiotowy stosowania rozszerzonego przepadku mienia jest znacznie
węższy niż zakres podmiotowy stosowania przepisów o konfiskacie z 1969 r. W
zasadzie ogranicza się on do przestępstw o charakterze terrorystycznym oraz
poważniejszych przestępstw popełnionych w zorganizowanych grupach. Mimo
pozornych podobieństw, zwłaszcza w sferze nazewnictwa, mamy zatem do
czynienia z dwiema zupełnie różnymi instytucjami.
W ocenie projektodawcy realizacja koncepcji rozszerzonego przepadku
mienia nie narusza zasady proporcjonalności, wyrażonej w art. 31 ust. 3
Konstytucji RP. Ocena regulacji z punktu widzenia tej zasady – jak zostało to
już ukształtowane w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego – polega na
udzieleniu odpowiedzi na trzy zasadnicze pytania dotyczące analizowanych
norm: czy są one w stanie doprowadzić do zamierzonego przez ustawodawcę
skutku (test przydatności normy), czy są one niezbędne do ochrony interesu
publicznego, z którym została powiązana reakcja ustawodawcy (test
niezbędności) oraz czy jej efekty pozostają w proporcji do nałożonych
obowiązków, skutków czy sankcji (test proporcjonalności sensu stricto).
Wszystkie powyższe testy badawcze prowadzą do pozytywnej
odpowiedzi.
Celem proponowanych rozwiązań jest przede wszystkim pozbawienie
sprawców określonej kategorii przestępstw środków finansowych, stanowiących
bazę ekonomiczną dla ich działalności kryminalnej. Działanie takie zmierza do
potwierdzenia wobec sprawcy tezy o „nieopłacalności” przestępstwa. Tym
samym proponowana regulacja stanowi wzmocnienie prewencji ogólnej i
indywidualnej w przypadku wskazanej kategorii sprawców.
Dotychczasowe środki karne służące temu celowi okazały się
nieskuteczne. Proponowane rozwiązania z pewnością prowadzą do osiągnięcia
założonego celu, a więc pozytywnie weryfikują się w teście przydatności.
Niewątpliwie też w interesie społecznym leży, aby odpowiedzialność
sprawców określonego rodzaju groźnych przestępstw nie ograniczała się do
odbycia kary, ale aby nie mogli oni również korzystać z majątku zdobytego w
drodze przestępczej, a tym samym, aby pozbawieni byli podstaw finansowych do
kontynuowania działalności przestępczej. Tak sformułowany interes społeczny
wymaga zdecydowanej reakcji ustawodawczej, co także pozytywnie weryfikuje
proponowane rozwiązania według testu niezbędności. Nie ma wątpliwości, że
ścisłe
wykazanie
w procesie
karnym
związków
między
popełnionymi
przestępstwami a stanem majątkowym sprawcy i jego najbliższych oraz
kontrahentów w obrocie mieniem pochodzącym z przestępstwa nie jest w pełni
możliwe. Stąd adekwatnym dla tego, wskazanego celu, jest posłużenie się
proponowanym instrumentarium dowodowym, które wszak nie pozbawia ani
sprawcy przestępstwa ani osób, co do których zachodzi domniemanie, że
uczestniczą w korzystaniu z owoców przestępstw, wystarczających środków
obrony, polegających na wykazaniu legalności nabytego mienia, powodując
wyłączenie ze skutków orzekanego środka karnego tych składników
majątkowych, które zostały nabyte w legalny sposób, niemający związku z
przypisaną sprawcy działalnością przestępczą. Takie ułożenie domniemań i
przeciwstawnych im środków obrony nie tworzy dla osób nimi dotkniętych
nadmiernych
trudności
dowodowych,
a
zatem
nie godzą
w zasadę
proporcjonalności sensu stricto. Tak więc testy zgodności z art. 31 ust. 3
Konstytucji RP prowadzą do wniosku, że proponowane w projekcie rozwiązania
nie naruszają zasady proporcjonalności we wszystkich jej aspektach.
2. Międzynarodowe
standardy
zwalczania
przestępczości
zorganizowanej
i przestępstw terrorystycznych – rozwiązania przyjęte w poszczególnych
państwach
Rozszerzony przepadek mienia nie jest instytucją nową w systemach prawnych
państw demokratycznych. Wprost przeciwnie, założenia projektowanej ustawy
zostały zaczerpnięte z ugruntowanych wzorców stosowanych w szeregu państw
członkowskich Unii Europejskiej. Przeprowadzona analiza prawnoporównawcza
pozwoliła zidentyfikować instytucję rozszerzonego przepadku, w co najmniej 13
państwach – Wielkiej Brytanii, Irlandii, Włoszech, Finlandii, Portugalii, Holandii,
Francji, Niemczech, Belgii, Luksemburgu, na Węgrzech, jak również m.in.
w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii. Prace nad nowelizacją prawa karnego
zmierzające do wprowadzenia instytucji rozszerzonego przepadku są
prowadzone również w innych państwach, m.in. Hiszpanii. Na tym tle należy
stwierdzić, że Polska dąży dopiero do ustanowienia coraz bardziej
powszechnych standardów zwalczania najpoważniejszej przestępczości w tej
sferze.
Choć
przyjmowane
w
poszczególnych
państwach
rozwiązania
mają,
w zależności od miejscowych tradycji prawnych, niejednolity charakter,
wszystkie opierają się na rozszerzeniu klasycznego modelu przepadku. Polega
to w szczególności na zastosowaniu wymienionego powyżej domniemania
prawnego nielegalnego pochodzenia mienia. Konstrukcje domniemań przyjętych
w analizowanych systemach prawnych są, zazwyczaj, bardziej rozbudowane niż
te przewidziane w art. 45 polskiego Kodeksu karnego w brzmieniu ustawy z dnia
13 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 111 poz. 1061). Dotyczy to zarówno podstawy domniemania,
jak i jego części wnioskowej. Analiza ta prowadzi do wniosku, że jest konieczna
reforma dotychczasowych polskich rozwiązań.
Najbardziej rozbudowany system przepisów umożliwiających stosowanie