Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks karny skarbowy, ustawy - Kodeks postępowania karnego, oraz ustawy - Kodeks karny wykonawczy

wyroku i niekoniecznie stanowiącego korzyść uzyskaną z przestępstwa).
Proste zastosowanie w takim przypadku domniemania z art. 45 § 5 K.k. lub
odpowiedzialności solidarnej z art. 45 § 6 K.k. mogłoby prowadzić do
zakwestionowania
wszystkich
umów
cywilnoprawnych
zawartych
kiedykolwiek przez sprawcę, jak również do solidarnej odpowiedzialności
wszystkich jego kontrahentów. Byłoby to rażąco sprzeczne z wymogami
bezpieczeństwa obrotu. Z tego względu projektodawca zdecydował się na
wprowadzenie omawianego ograniczenia.
(Art. 45 § 10 K.k.)
Art. 45 § 10 K.k. rozstrzyga normatywnie istniejące w doktrynie wątpliwości
co do tego, czy w skład korzyści majątkowej z przestępstwa zalicza się
również pożytki i inne przychody uzyskane w drodze legalnej z tej
korzyści. Choć przychody te zostały końcowo uzyskane legalnie, to jednak
nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której nie podlegają one zwrotowi
na równi z uzyskaną pierwotnie korzyścią. Przeciwne rozwiązanie
prowadzi bowiem do tego, że sprawca może legalnie zachować część
korzyści pośrednio pochodzących z przestępstwa, a mianowicie pożytki
czy przychody z rzeczy lub praw. Przepisy prawa cywilnego o
bezpodstawnym wzbogaceniu, które upoważniałyby poszkodowanego do
dochodzenia zwrotu pożytków z zabranej rzeczy, znajdują zaś tylko
częściowe zastosowanie. Projektowany przepis zmienia tę niepożądaną
sytuację.
(Art. 45 § 11 K.k.)
Art. 45 § 11 K.k. modyfikuje aktualny przepis art. 45 § 5 K.k.. Zgodnie z
obecnie obowiązującym rozwiązaniem w razie współwłasności małżeńskiej
„orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek
równowartości tego udziału”. Z regulacji tej wynika, że orzekając
przepadek mienia lub korzyści z przestępstwa, sąd może sięgnąć jedynie
do części ułamkowej, należącej do sprawcy, nie zaś do udziału jego
małżonka w tej korzyści lub mieniu. Utrzymanie tego przepisu
umożliwiałoby w rzeczywistości pozostawienie w faktycznym władaniu
sprawcy znacznej części mienia wyłączonej z przepadku. Uzupełnieniem
tego przepisu jest art. 45 § 4 K.k., przewidujący zastosowanie
domniemania przestępczego pochodzenia mienia z art. 45 § 2 K.k. oraz
rozszerzonego przepadku mienia z art. 45 § 3 K.k. także wobec mienia,
które weszło w skład małżeńskiej wspólności majątkowej.
Projektowany przepis wprowadza rozróżnienie między przepadkiem mienia
stanowiącym przedmiot współwłasności a mienia włączonego do majątku
wspólnego małżonków. O ile w drugiej sytuacji przepadkowi ulega mienie
w całości, o tyle w pierwszej przepadkowi podlega jedynie udział sprawcy
we współwłasności. Jest to uzasadnione odmiennym charakterem tych
dwu instytucji prawa cywilnego. Tylko bowiem w odniesieniu do mienia
włączonego do majątku wspólnego małżonków sprawca zachowuje
faktyczne władztwo nad całością owego mienia, co z kolei uzasadnia jego
przepadek w całości. Uprawnienia władcze sprawcy wobec mienia
będącego przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych
ograniczone są natomiast wysokością przysługującego mu udziału w tym
prawie. Przyczyną rozróżnienia przewidzianego w art. 45 § 11 K.k. jest
zatem różnica co do faktycznej możliwości dysponowania mieniem przez
sprawcę, wynikająca z odmienności omawianych reżimów prawnych.
(Art. 45 § 12 K.k.)
Art. 45 § 12 K.k. stanowi odpowiednik aktualnego art. 45 § 4 K.k.
i przewiduje stosowanie domniemań określonych w § 2, 5 i 8
w postępowaniu zabezpieczającym z art. 291, a także przy zabez-
pieczeniu mienia określonym w projektowanym art. 291a K.p.k. Zmiana
dotyczy dostosowania numeracji paragrafów, które zawierają odpowiednie
domniemania.
(Art. 45 § 13 K.k.)
Art. 45 § 13 K.k. stanowi odpowiednik zdania drugiego obecnego art. 45 §
4 K.k. Połączenie w jednym paragrafie przepisu dotyczącego stosowania
domniemań w postępowaniu zabezpieczającym z przepisem regulującym
ewentualne powództwo o obalenie tych domniemań nie znajduje żadnego
uzasadnienia.
Stąd
też
zdecydowano
o przeniesieniu
treści
projektowanego art. 45 § 13 K.k. do odrębnej jednostki redakcyjnej.
Projektowany przepis przewiduje możliwość wystąpienia z powództwem
przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie domniemań przewidzianych w art.
45 § 2, 5 lub 8 K.k. albo z powództwem o ustalenie pochodzenia mienia i
środków służących do jego nabycia w związku z projektowanym przepisem
art. 45 § 3 K.k. Uprawnienie to służy zarówno sprawcy, jak i osobom
trzecim, niezależnie od ich formy prawnej czy organizacyjnej. Możliwość
wniesienia powództwa nie jest przy tym uwarunkowana udziałem w
postępowaniu karnym. Dotyczy ona zarówno tych osób, które biorą udział
w postępowaniu karnym, podejmując w jego trakcie obrony swoich
uprawnień, chociażby przez próby obalenia domniemań, o których mowa,
jak też i tych, które w procesie karnym nie występują. Można zatem
przyjąć, że projekt ustanawia podwójne gwarancje interesu sprawcy i innej
osoby zainteresowanej – karnoprawne i cywilnoprawne. Zarazem przepis
odchodzi od konstrukcji obligatoryjnego zawieszenia postępowania
egzekucyjnego w każdym przypadku wytoczenia powództwa o obalenie
domniemania. Zawieszenie egzekucji stanowi formę zabezpieczenia
wytoczonego powództwa cywilnego, w szczególności powództwa
przeciwegzekucyjnego. Tym samym powinno być ono stosowane w
postępowaniu cywilnym, zgodnie z ogólnymi zasadami postępowania
zabezpieczającego (art. 730 i n. K.p.c.).
(Art. 45 § 14 K.k.)
Art. 45 § 14 stanowi odpowiednik obowiązującego art. 45 § 6, z tym że
pojęcie „korzyści” zastąpiono określeniem „mienie”, a to ze względu na
wprowadzenie w art. 45 § 3 pojęcia przepadku mienia. Przepadek mienia
będzie oczywiście obejmować również przepadek określonego jego
składnika. Ponadto przepis ten przewiduje możliwość wytoczenia
powództwa, o którym mowa w § 13, zarówno przed uprawomocnieniem się
wyroku orzekającego przepadek (powództwo o ustalenie), jak i po tym
terminie (powództwo przeciwegzekucyjne).
6. 2. Zmiana Kodeksu postępowania karnego
(Art. 291 § 3 K.p.k.)
Art. 291 § 3 K.p.k. umożliwia zabezpieczenie w trybie postępowania
karnego roszczenia o zwrot korzyści majątkowej lub jej równowartości, o
którym mowa w art. 45 § 6 K.k. Intencją projektodawcy jest
uniemożliwienie ukrycia mienia przez osoby ponoszące odpowiedzialność
na podstawie powołanego przepisu, co byłoby możliwe, gdyby
odpowiedzialność tych osób mogła zostać zabezpieczona dopiero po
wydaniu
prawomocnego
wyroku
skazującego.
Tylko
dokonanie
zabezpieczenia w trakcie procesu karnego umożliwi skuteczną realizację
roszczeń, o których mowa.
(Art. 291a K.p.k.)
Art. 291a K.p.k. przewiduje możliwość zabezpieczania i zajmowania
mienia, podlegającego przepadkowi w myśl proponowanych regulacji
prawa materialnego (art. 45 § 3 K.k.). Rozwiązanie to nawiązuje do znanej
z Kodeksu postępowania karnego instytucji zabezpieczenia wykonania
orzeczenia na mieniu oskarżonego (art. 291 K.p.k.).
Stosowanie tego zabezpieczenia jest ograniczone do postępowań
dotyczących przestępstw wymienionych w art. 45 § 3 K.k. Ograniczenie to
stanowi kolejną gwarancję praw osób, których zabezpieczenie to może
dotknąć. Przedmiotowe zawężenie zakresu zabezpieczenia w żaden
sposób nie odnosi się do źródeł mienia podlegającego zajęciu.
Dla dokonania zabezpieczenia konieczne jest uprawdopodobnienie,
że mienie podlegające zajęciu może zostać objęte przepadkiem.


(Art. 294 § 1 K.p.k.)
Art. 294 § 1 K.p.k. wprowadza trzymiesięczny termin zawity do
wniesienia powództwa o zwrot korzyści, o którym mowa w art. 45 § 6 K.k.
Jeżeli prokurator lub inny podmiot uprawniony nie wniesie pozwu w tym
terminie, skutkować to będzie upadkiem zabezpieczenia.
(Art. 294 § 3 K.p.k.)
Projektowany przepis określa wyjątki od zasady przewidującej
upadek zabezpieczenia.
Naturalną konsekwencją zabezpieczenia jest rozstrzygnięcie o za-
jętym mieniu w wyroku skazującym bądź jego upadek w wyniku
uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania z powodu
niepopełnienia czynu zabronionego, braku znamion czynu zabronionego,
jego znikomej szkodliwości społecznej lub wystąpienia innych ujemnych
przesłanek procesowych, w szczególności przewidzianych w art. 17 § 1
K.p.k. Niemniej jednak nie można wykluczyć umorzenia postępowania z
innych powodów, które ze względów słusznościowych nie powinny
stanowić przesłanek do upadku zabezpieczenia, a w konsekwencji do
zwrotu mienia podlegającego zajęciu. Mowa tu o umorzeniu postępowania
z powodu niewykrycia sprawcy, jego śmierci, niepoczytalności w chwili
czynu albo z powodu przedawnienia karalności. W tych sytuacjach upadek
zabezpieczenia również nie powinien nastąpić. Także jednak i w tych
przypadkach zainteresowana osoba może wykazać – w ciągu trzech lat od
dnia prawomocnego umorzenia postępowania karnego – legalność
pochodzenia mienia i środków służących do jego nabycia, co skutkuje
upadkiem zabezpieczenia. Jeżeli jednak dowód taki nie zostanie
przeprowadzony, zabezpieczone mienie przechodzi na własność Skarbu
Państwa. W tej materii orzeka sąd w postępowaniu cywilnym, w trybie
przewidzianym dla likwidacji niepodjętych depozytów.
Na szczególną uwagę zasługuje rozwiązanie wyłączające upadek
zabezpieczenia w przypadku niewykrycia sprawcy. Dotychczasowe
przepisy Kodeksu postępowania karnego przewidywały możliwość
zabezpieczenia wyłącznie na mieniu oskarżonego (podejrzanego). Tym