Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

Również intensywność karania grzywną mierzoną wysokością orzekanych kar można określić
jako zdecydowanie niską. Orzekanych grzywien nie można z pewnością uznać za nadmiernie
represyjne i dolegliwe ekonomicznie w relacji do średniego krajowego wynagrodzenia.
Zauważyć należy, że w 2012 r. na 85 035 orzeczone grzywny samoistne w 76 157
przypadkach wysokość stawki dziennej mieściła się w przedziale od 10 do 20 zł. Zważywszy
iż sąd miarkuje wysokość stawki na podstawie dochodów sprawcy, jego warunków
osobistych, rodzinnych, stosunków majątkowych i możliwości zarobkowych (art. 33 § 3 k.k.)
zastanawiać może okoliczność, że aż w 90% przypadków ocena statusu materialnego sprawcy
skutkowała uznaniem, że wysokość stawki dziennej powinna mieć praktycznie minimalną
dopuszczalną prawem wartość. Jednocześnie aż 73 138 grzywien, w których wysokość stawki
została ustalona na 20 zł, to były grzywny do 150 stawek dziennych, a zatem nie przekraczały
kwoty 3000 zł. W badaniach naukowych podkreśla się, że zaledwie 3–4% wymierzanych
corocznie grzywien przewyższa wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia,
a wzrost wysokości przeciętnej grzywny w żadnej mierze nie jest adekwatny do wzrostu
zamożności społeczeństwa.
Jednocześnie zwrócić należy szczególną uwagę na wysoką skuteczność ściągania przez sądy
grzywien i należności sądowych, co obrazują poniższe tabele:

138



139

140
Za zasadnicze źródło problemów i patologii związanych z orzekaniem kary grzywny należy
uznać dyrektywę zawartą w art. 58 § 2 k.k., zakazującą orzekania grzywny w sytuacji, gdy
dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe wskazują, że grzywny
on nie uiści i nie będzie można jej ściągnąć w drodze egzekucji. W założeniu przepis ten miał
być zaporą w częstej zamianie grzywny na zastępczą karę pozbawienia wolności, jak również
miał zapobiegać obciążaniem płatnością grzywny osób najbliższych dla skazanego.
W rzeczywistości jednak przyczynił się do znaczącego ograniczenia roli grzywny samoistnej
w polityce karnej państwa, a w szczególności do sytuacji, w której grzywna samoistna jest
zastępowana pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania, z wszelkimi
tego konsekwencjami. Uwzględnienie przesłanek z art. 58 § 2 k.k. i z art. 58 § 2a powoduje
bowiem, że sądowi niejednokrotnie pozostaje do wyboru tylko taka sankcja, choć
w rzeczywistości jest ona znacznie surowsza niż grzywna lub kara ograniczenia wolności.
Wprowadzając rozwiązanie przewidziane w art. 58 § 2 k.k., motywowane poprawieniem
skuteczności wykonywania kary grzywny poprzez ograniczenie jej orzekania, mimowolnie
naruszono racjonalność zasad decydujących o wymierzaniu tej kary przez sądy.
W konsekwencji często, zamiast orzekania kary grzywny orzeka się karę pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, która po zarządzeniu wykonania jest
bardziej dolegliwa niż zastępcza kara pozbawienia wolności, którą ewentualnie musiałby
odbyć skazany na skutek nieuiszczenia grzywny i bezskutecznej egzekucji. Tym samym
wydaje się konieczne uchylenie w art. 58 § 2 k.k., by dochody sprawcy, jego stosunki
majątkowe i możliwości zarobkowe nie uzależniały orzekania kary grzywny w sytuacji, gdy
przesłanki z art. 58 § 1 k.k. wskazują, że taka kara byłaby w danym przypadku adekwatna.
Jedną z podstawowych przyczyn niskiego odsetka grzywien samoistnych oraz niskiego jej
wymiaru jest również brak odpowiedniej praktyki organów wymiaru sprawiedliwości
w rzetelnym dokonywaniu ustaleń osobopoznawczych podejrzanych i oskarżonych w zakresie
ich stosunków majątkowych i źródeł dochodu. W praktyce realizacja art. 213 k.p.k jest tutaj
ograniczona wyłącznie do odbierania, według anachronicznych druków policyjnych,
powierzchownych oświadczeń podejrzanych, którzy nie są zainteresowani w ujawnianiu
prawdziwych danych, które mogą skutkować orzekaniem wobec nich dolegliwych sankcji
finansowych i obciążaniem kosztami postępowania. Przekonanie o niemożności traktowania
grzywny samoistnej jako kary o charakterze podstawowym wynika z powielanej
bezrefleksyjnie tezy o braku zamożności polskiego społeczeństwa. Teza ta jest wątpliwa
w świetle faktu, iż w okręgach mniej „zamożnych” (zamojskie, kieleckie) udział grzywny
samoistnej jest kilkakrotnie wyższy niż w okręgach np. śląskich.
141
Skutki społeczne oraz podmioty, na które oddziałuje regulacja

Projektowane przepisy będą miały wpływ na osoby będące sprawcami przestępstw, jak
również na osoby pokrzywdzone przestępstwem.
Jednym z podstawowych celów projektu jest odwrócenie struktury orzekanych kar tak, aby
karą najczęściej orzekaną była kara grzywny, a następnie kara ograniczenia wolności.
Docelowo należy oczekiwać, że kara grzywny będzie stanowić 60%, kara ograniczenia
wolności 20%, a pozostałą część kara pozbawienia wolności – w większości w zawieszeniu.
Samo zredukowanie możliwości orzekania w zawieszeniu kary pozbawienia wolności
powyżej 1 roku spowoduje, że ok 40 000 osób w stosunku do stanu obecnego nie będzie
mogło skorzystać z takiej możliwości (bazując na danych z 2012 r.). Pozostanie ponad
100 000 osób, które mogą otrzymać wyrok kary pozbawienia wolności jednego roku lub
poniżej. Ta pula ulegnie jednak dalszemu zredukowaniu ze względu na wymóg uprzedniej
niekaralności za przestępstwa umyślne. Możliwość zawieszenia kary pozbawienia wolności
powinna więc się utrzymywać w stosunku do kilkudziesięciu tysięcy osób – grupy
stanowiącej odpowiednik dzisiejszej grupy osób skazanych na bezwzględną karę pozbawienia
wolności. Ta ostania grupa może wzrosnąć, jednakże po wyeliminowaniu obecnych trudności
formalnych w orzekaniu grzywny i poszerzeniu elastyczności kary ograniczenia wolności. Te
sposoby oddziaływania karnego powinny być stosowane do większości sprawców
przestępstw.
Zmiany te powinny doprowadzić do zmniejszenia przestępczości poprzez:
–
zmniejszenie powrotności do przestępstwa ze względu na realną dotkliwość kary i jej
nieuchronność,
–
zmniejszenie liczby osadzonych w zakładach karnych, którzy znajdują się tam
w związku z popełnieniem drobnych czynów, ale ze względu na wykonanie kary
uprzednio zawieszonej lub kary zastępczej, co zmniejszy przenikanie negatywnych
wzorców do środowisk mających niewielki związek z przestępczością, a także pozwoli
na usprawnienie oddziaływań resocjalizacyjnych wobec grupy sprawców
poważniejszych przestępstw.
Zmiany te spowodują również zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i społecznego odczucia
sprawiedliwości.



142