Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

pozbawienia wolności
92 496
50 904
41 592
ograniczenia wolności
442
354
88
grzywny
334
293
41
2013
Ogółem spraw
94 019
48 927
45 092
w tym



Zarządzenia dotyczące kary:



pozbawienia wolności
93 098
48 287
44 811
ograniczenia wolności
698
467
231
grzywny
223
173
50



Liczba orzeczeń w przedmiocie zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej
w sądach okręgowych w latach 2010–2013
Wnioski w przedmiocie zarządzenia wykonania kary
Wyszczególnienie
w tym
razem
uwzględnione
nieuwzględnione
2010
Ogółem spraw
190
77
113
w tym



Zarządzenia dotyczące kary:



pozbawienia wolności
190
77
113
ograniczenia wolności
–
–
–
grzywny
–
–
–

128
2011
Ogółem spraw
280
107
173
w tym



Zarządzenia dotyczące kary:



pozbawienia wolności
280
107
173
ograniczenia wolności
–
–
–
grzywny
–
–
–
2012
Ogółem spraw
606
302
304
w tym



Zarządzenia dotyczące kary:



pozbawienia wolności
604
300
304
ograniczenia wolności
–
–
–
grzywny
2
2
2013
Ogółem spraw
913
396
517
w tym



Zarządzenia dotyczące kary:



pozbawienia wolności
912
395
517
ograniczenia wolności
–
–
–
grzywny
1
1
–


Przytoczone dane statystyczne pozwalają dostrzec niebudzącą wątpliwości prawidłowość, na
którą już wcześniej zwrócono uwagę, że powszechne orzekanie (nadużywanie) kary
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania, przy zachwianiu proporcji
statystycznych w stosunku do innych kar nieizolacyjnch, pozostaje w ścisłym związku
z kreowaniem zjawiska bardzo wysokiego poziomu populacji więziennej, okresowo
przybierającego postać przeludnienia jednostek penitencjarnych.
129
Wydawać by się mogło, że odnotowywana w praktyce orzeczniczej przewaga kary
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania, przy założeniu efektywnej
probacji, powinna pozostawać w ścisłym związku z redukcją zjawiska wysokiej populacji
więziennej. Informacje statystyczne jednak obrazują tendencję odwrotną, a mianowicie dają
podstawy przypuszczać, że kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem
wykonania, orzekana w sytuacji braku pozytywnej prognozy kryminologicznej, w liczbie
uniemożliwiającej poddanie skazanych – przy wykorzystaniu dostępnych narzędzi, instytucji
i zasobów kadrowych – skutecznym oddziaływaniom w okresie próby pozostaje karą
nieskuteczną, a to w efekcie prowadzi do zarządzenia jej wykonania i umieszczenia sprawcy
w warunkach izolacji.
W 2012 roku zarządzono wykonanie kary uprzednio warunkowo zawieszonej wobec
54 226 osób, głównie z powodu popełniania kolejnych przestępstw w okresie próby,
odwołano warunkowe przedterminowe zwolnienie wobec 8248 osób i zarządzono zastępczą
karę pozbawienia wolności z powodu uchylania się od wykonywania kary ograniczenia
wolności wobec 13 650 osób. Odnotowana w 2012 r. liczba zarządzeń jest najwyższa od
dekady, a dokładne w tym zakresie dane przedstawia poniższe zestawienie:

Zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej
kary pozbawienia wolności w sądach rejonowych
54226
55 000
48476
49848
46 822
50 000
45 000
40 000
34 983
35 000
28 017
30 000
21 582
25 000
17 430
20 000
15 000
10 000
2002
2003
2004
2005
2008
2009
2011
2012
Dane Wydziału Statystyki Ministerstwa Sprawiedliwości – MS-S10r



Przytoczone liczby łącznie obrazują, jak wielu skazanych, którzy poddani zostali próbie na
wolności, odbędzie ostatecznie karę w zakładzie karnym. Nie budzi w związku z tym
wątpliwości fakt, który praktycy obserwują od lat, iż zdecydowana większość osób
osadzonych w więzieniach to byli klienci nieskutecznej probacji. Dopiero ten wniosek może
wytłumaczyć paradoks polegający na tym, że pomimo stosunkowo niewielkiego odsetka osób
skazanych na bezwzględną karę pozbawienia wolności (od lat utrzymującego się na poziomie
130
9–10%, a w liczbach bezwzględnych – ok. 40 000), placówki penitencjarne stale pozostają na
granicy przeludnienia, a polski wskaźnik prizonizacji jest jednym z najwyższych w Europie.
Dodatkowo należy wskazać, że wysoki poziom i charakterystyczna struktura populacji
więziennej to niejedyny efekt nadużywania kary pozbawienia w zawieszeniu. Pamiętać
bowiem należy, że istnieje jeszcze powiązane z tym zjawisko tzw. kolejki skazanych
oczekujących na wykonanie kary pozbawienia wolności, czyli osób z różnych przyczyn
nieosadzonych w zakładzie karnym. Tak jak sama populacja więzienna również owa
„kolejka” generowana jest w głównej mierze przez zarządzenia wykonania kary warunkowo
zawieszonej, co tłumaczy, dlaczego mimo spadku liczby skazań nie udaje się jej znacząco
zredukować Od pięciu lat liczba nieosadzonych oscyluje w granicach 70 000 i jako taka
stanowi swoistą zaległość w wykonywaniu kary pozbawienia wolności. Szczegółowe dane
w tym zakresie prezentuje poniższe zestawienie:

SKAZANI NIEOSADZENI W ZAKŁADZIE KARNYM
Stan w dniu 31 grudnia
80 000
71 949
69 714
70 077 71 488
67358
70 000
58 031
60 000
46 620
50 000
40 000
31 040
30 000
22 676
20 000
10 000
0
2000
2002
2004
2006
2007
2009
2010
2011
2012
Osoby prawomocnie skazane na karę pozbawienia wolności nieosadzone w zakładzie karnym mimo upływu 14 dni od
uprawomocnienia się wyroku (z wyłączeniem kar zastępczych) – dane Wydziału Statystyki Ministerstwa Sprawiedliwości
- stan w dniu 31 grudnia.



Brak reakcji wymiaru organów wykonawczych na rosnącą kolejkę jest w pełni
wytłumaczalny brakiem faktycznej fizycznej możliwości wykonania kar pozbawienia
wolności. Ta swoista niemoc jest oznaką niedopasowania polityki karnej do rzeczywistego
zagrożenia przestępczością i oczekiwań społecznych. Powoduje ona również, że o tym kto
zostanie osadzony w zakładzie karnym decyduje w dużej mierze pozaustawowy czynnik
losowy. Podobne niedopasowanie będące wynikiem nadmiernie restrykcyjnego prawa
131
możliwe było do zaobserwowania w okresie PRL, gdy również liczba miejsc w zakładach
karnych była niewystarczająca dla ciągle przyrastającej populacji osób skazanych. W tamtym
okresie dokonywanie korekt następowało poprzez liczne akty amnestii. Miały one charakter
regularny ze względu na to, że nie redukowały problemu systemowego, ale go pogłębiały
poprzez pomniejszenie prewencyjnego charakteru kary.
Jak wielokrotnie już wyżej wskazano, przyczyn niskiej skuteczności probacji należy
poszukiwać w niespotykanej skali orzecznictwa bezrefleksyjnie szafującego środkami
probacji, zwłaszcza warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności,
w stopniu, który wywołuje efekt przeciążenia aparatu wykonawczego. Wystarczy wskazać, że
ogromny zakres orzekania probacji w stosunku do niewielkiego udziału samoistnej kary
grzywny, będący ewenementem na skalę europejską, powoduje, że na koniec 2012 r. mamy
w kraju 693 073 wykonywanych orzeczeń sądów rejonowych skazujących na karę
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Dynamikę tego zjawiska
na przestrzeni ostatnich kilku lat obrazuje poniższe zestawienie:

Liczba wykonywanych warunkowo zawieszonych
kar pozbawienia wolności w sądach rejonowych
750 000
711825
682219
693073
700 000
657204
650 000
598 406
570 290
600 000
550 000
500 000
450 000
400 000
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Dane Wydziału Statystyki Ministerstwa Sprawiedliwości – MS-S10r

Ponownie należy podkreślić, że odzwierciedlony na wykresie lawinowy wzrost
wykonywanych kar warunkowo zawieszonych miał miejsce mimo jednoczesnego spadku
liczby skazań. Jest to o tyle zrozumiałe, że wykonywanie tego rodzaju kar, z uwagi na
długość okresów próby, trwa z reguły co najmniej kilka lat i ich ogólna liczba jest efektem
nawarstwienia się skazań również z lat poprzednich.
132