Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw

33

– w zakresie możliwości powierzenia referendarzom sądowym funkcji przewodniczącego wydziału
ksiąg wieczystych oraz wydziału do spraw rejestrowych

Nie ma podstaw do przyjęcia, że referendarze sądowi, wykonujący obecnie znaczącą większość
obowiązków w tych wydziałach, nie sprostają funkcji przewodniczącego wydziału, na którą składają się
obowiązki w zakresie organizacji pracy oraz nadzoru administracyjnego nad pracą wydziałów. Celem
projektowanego zapisu jest – podobnie jak zapisu przewidującego kierowanie do orzekania w tych
wydziałach tylko referendarzy sądowych (także kwestionowanego w uwagach) – przesunięcie sędziów do
wykonywania obowiązków z zakresu wymiaru sprawiedliwości. Kierowanie sędziów do wydziałów,
w których wykonuje się inne niż wymiar sprawiedliwości zadania z zakresu ochrony prawnej, także na
stanowiskach przewodniczących tych wydziałów, musi być określone jako wyjątek od reguły, nie zaś –
jak postuluje się w uwagach – zasada.
– w zakresie uprawnień Ministra Sprawiedliwości przy powoływaniu prezesów sądów
Interpretacja projektowanych przepisów prowadząca do zarzutu, że Minister Sprawiedliwości
będzie uprawniony do nieograniczonego żądania przedstawienia kandydatów na prezesów sądów
okręgowych i apelacyjnych w przypadku niezaakceptowania uprzednio przedstawionych, pomija fakt, że
Minister Sprawiedliwości, jako organ odpowiedzialny za funkcjonowanie systemu wymiaru
sprawiedliwości, nie jest zainteresowany przedłużaniem „w nieskończoność” procedury powołania
prezesa sądu. Zgodnie z założeniami projektu, wybór prezesa sądu apelacyjnego lub okręgowego
powinien być dokonany w ramach pierwszej albo drugiej przedstawionej temu organowi dwójki
kandydatów. Należy też podkreślić, że uprawnienia Ministra Sprawiedliwości w
odniesieniu do
powoływania prezesów sądów przyjęte w projekcie z pewnością nie idą dalej niż w przepisach
obowiązujących, przeciwnie, podlegają istotnemu ograniczeniu, w szczególności z uwagi na fakt oddania
kompetencji powołania prezesa sądu rejonowego prezesowi sądu apelacyjnego (projektowany art. 25).
– w zakresie przeniesienia kompetencji wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa spośród
sędziów sądów powszechnych na zgromadzenia sędziów apelacji, co – jak w uwagach –
doprowadzi do wyłonienia kandydatów będących przede wszystkim przedstawicielami swoich
apelacji, a nie całego środowiska, a jednocześnie doprowadzi do rażącego braku proporcjonalności
w procesie wyborów członków Rady, związanego z
dysproporcjami w liczbie sędziów
w poszczególnych apelacjach.
Należy wyjaśnić, że założeniem projektu było zapewnienie w Krajowej Radzie Sądownictwa
reprezentacji każdej apelacji, co jest rozwiązaniem klarownym, nawiązującym do systemu organizacji
sądownictwa. Nie można się zgodzić, że dotychczasowe rozwiązania realizowały zasadę pełnej


34

reprezentacji środowiska sędziowskiego; ponadto powiązanie systemu reprezentacji z czynnikiem
ilościowym, co postuluje w szczególności Krajowa Rada Sądownictwa, nakazywałoby zapewnienie
przedstawicielstwa w Radzie przede wszystkim sędziom sądów rejonowych, których liczba jest
najwyższa.
– w zakresie likwidacji zebrań przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów apelacji i zebrań
przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów, które – jak wskazuje się w uwagach –
stanowią jedyną reprezentację władzy sądowniczej na szczeblu centralnym, co miałoby
powodować, że władza sądownicza będzie jedyną władzą pozbawioną reprezentacji na szczeblu
centralnym, stanowiąc niedopuszczalne naruszenie równowagi między władzą ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą określonej w art. 10 Konstytucji
Podnieść należy, że zasada trójpodziału władz nie wymaga identycznego ukształtowania organów
poszczególnych władz i nie realizuje go w obecnym stanie prawnym: byłby to zabieg niewykonalny,
zważywszy na różnice w zadaniach poszczególnych władz, jak i wynikającej z odmiennych zadań
specyfice ich funkcjonowania. Należy także podkreślić, że władza sądownicza, w istocie jako jedyna,
dysponuje organami samorządu osób sprawujących tę władzę. Dysponuje również specjalnym centralnym
organem, jakim jest Krajowa Rada Sądownictwa. Wobec przyjęcia nowego systemu wyboru członków
Rady uznano, że utrzymywanie zebrań przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów apelacji i zebrań
przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów nie jest niezbędne.
– w zakresie zmiany przewidującej ograniczenie reprezentacji sędziów Sądu Najwyższego z dwóch
do jednego (wybieranego) członka w składzie Rady
Należy podnieść, że takie ograniczenie jest wynikiem konieczności powiększenia liczby
reprezentantów sądów powszechnych do jedenastu, aby zrealizować założenie zapewnienia w składzie
Rady reprezentacji każdej apelacji.
– w zakresie objęcia nowelizacją także ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, która – jak
wskazuje się w uwagach – nie powinna następować z inicjatywy Ministra Sprawiedliwości, lecz –
zgodnie z ustalonym zwyczajem – z inicjatywy Prezydenta RP
Należy wskazać, że Minister Sprawiedliwości jest organem, któremu przysługuje inicjatywa
ustawodawcza, a dokonanie zmian w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa jest niezbędne, aby
zapewnić spójność projektowanych rozwiązań. Trudno też przyjąć argument, że Minister Sprawiedliwości
pozostaje często w opozycji do Rady (i stąd nie powinien proponować zmian ani co do składu, ani co do
jej zadań, ani funkcjonowania), skoro jest on konstytucyjnym członkiem Rady.

35

– w zakresie postulatu odpowiedniego sformułowania art. 55 § 1 u.s.p., aby nie było wątpliwości, że
Prezydent RP nie może odmówić mianowania na urząd sędziego kandydata przedstawionego przez
Krajową Radę Sądownictwa bez podania przyczyn:
Należy wskazać, że proponowane rozwiązanie – jako dotyczące uprawnień konstytucyjnych
prezydenta – wykracza poza zakres możliwy do uregulowania w niniejszym projekcie.
– w zakresie postulatu, aby organami samorządu sędziowskiego, poza zgromadzeniami ogólnymi
sędziów apelacji, zgromadzeniami ogólnymi sędziów okręgu i zebraniami sędziów danego sądu,
były także kolegia sądów (apelacyjnego i okręgowego) – skoro – jak podnoszono – są to organy
wybieralne w demokratycznych wyborach
Należy uznać, że proponowana zmiana naruszałaby przyjętą w ustawie, tradycyjną konstrukcję
organów sądów.
– w zakresie braku uregulowania w projekcie zagadnień dotyczących czasu pracy sędziego
Należy zaznaczyć, że problematyka czasu pracy sędziego, z założenia, nie była objęta
projektowaną nowelizacją, wobec czego uwzględnienie postulatów nie było możliwe jako wykraczające
poza zakres projektu.
– w zakresie proponowanego sposobu przeprowadzania oceny okresowej pracy prokuratorów,
w szczególności dokonywania jej przez prokuratora bezpośrednio przełożonego
Należy wyjaśnić, że projektowane uregulowanie podyktowane jest faktem, iż w strukturze
organizacyjnej prokuratury prokurator bezpośrednio przełożony ma pozycję szczególną, a przy tym
najlepszą znajomość wartości zawodowej i kultury urzędowania podległych mu prokuratorów; nie budzi
przy tym wątpliwości, wbrew obawom Stowarzyszenia Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej, kto
ostatecznie decyduje o ocenie. Proponowane rozwiązania są więc wyrazem zaufania do prokuratorów
bezpośrednio przełożonych, a włączenie wizytatorów do działań związanych z okresową oceną pracy
prokuratorów ma na celu nadanie tym ocenom spojrzenia bardziej zobiektywizowanego.
– w zakresie braku kompleksowego uregulowania statusu asystenta sędziego na wzór przepisów
dotyczących referendarzy sądowych
Należy wyjaśnić, że status urzędnika państwowego o szczególnym charakterze i randze nadały
referendarzom sądowym przepisy przyznające im samodzielne uprawnienia w zakresie wykonywania w
sądach zadań z zakresu ochrony prawnej. Asystent sędziego pozostaje natomiast nadal pracownikiem,
któremu powierza się wykonywanie czynności o charakterze pomocniczym i niesamodzielnym. Z tej
przyczyny, pod względem statusu, asystenci sędziego nie mogą zostać zrównani z grupą referendarzy
sądowych, choć niewątpliwie rodzaj wykonywanych czynności wyróżnia ich spośród pozostałych


36

pracowników sądów – czego wyrazem jest umieszczenie zasadniczej regulacji dotyczącej asystentów
w przepisach u.s.p. Niemniej jednak, w zakresie nieuregulowanym w ustawie – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, projekt przyjmuje w przypadku asystentów sędziów odesłania do ustawy o pracownikach
sądów i prokuratury.

3. Wpływ regulacji na finanse publiczne, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu
terytorialnego
Projektowane zmiany organizacyjne systemu sądownictwa powszechnego nie spowodują skutków
finansowych w postaci zwiększenia wydatków z budżetu państwa.
Oczekuje się, że projektowana racjonalizacja organizacji sądownictwa powszechnego przyniesie
oszczędności i wpłynie przede wszystkim na podniesienie efektywności wykorzystywania nakładów na
funkcjonowanie sądownictwa powszechnego. Należy zaznaczyć, że spodziewane korzyści będą miały
charakter trwały.
Można zakładać, że w pierwszym roku obowiązywania projektu spodziewane oszczędności będą
wynikiem zmian dotyczących struktury organizacyjnej sądów (likwidacja sądów grodzkich, zmniejszenie
liczby wydziałów, utworzenie tzw. sądów funkcjonalnych, racjonalizacja zarządzania sądami i idąca za
tym racjonalizacja zatrudnienia urzędników i innych pracowników sądów). Rozmiar tych oszczędności
jest jednak trudny do wskazania na tym etapie prac legislacyjnych, bowiem projekt nie zakłada
automatycznych zmian w strukturze organizacyjnej poszczególnych sądów. Wprowadza jedynie
elastyczny mechanizm, który umożliwi prawidłowe kształtowanie struktury organizacyjnej sądownictwa.
Decyzje w tym zakresie będą podejmowane dopiero po wejściu w życie projektowanej ustawy, przy
uwzględnieniu bieżącej sytuacji danego sądu. Niemniej jednak, zakładając wariant najdalej idących
możliwych zmian, szacunkowo oszczędności te mogą wynieść do 13,6 mln zł.
Wprowadzenie okresowej oceny pracy sędziów, powiązane z funkcjonującym obecnie systemem
wizytacji wydziałów sądów (w cyklu czteroletnim), nie będzie powodowało zwiększenia wydatków
budżetowych, lecz kształtować się będzie na poziomie dotychczasowych kosztów przeprowadzania
wizytacji.
Zwiększenie wydatków w budżecie Krajowej Rady Sądownictwa spowodują koszty
funkcjonowania Komisji Konkursowej, związane ze świadczeniami przysługującymi jej członkom oraz
obsługą biurową posiedzeń Komisji. Koszty te, przyjmując jedno posiedzenie miesięcznie, w stosunku
rocznym, przedstawiają się następująco:
– diety członków Komisji: 26 x 23 x 3 dni x 12 = 21 528 zł;

37

– zwrot kosztów w przejazdu przy przyjęciu I klasy w pociągu Intercity (na trasie ok. 300 km)
w obie strony raz w miesiącu: 140 x 2 = 280; 280 x 26 x 12 = 87 360 zł (jest to koszt w zasadzie
maksymalny, w rzeczywistości będzie on niższy);
– zwrot kosztów zakwaterowania (przy przyjęciu ceny doby hotelowej 300 zł): 26 x 300 x 2 x 12 =
187 200 zł,
co daje łącznie kwotę 296 088 zł rocznie – jednak przyjęty ostatecznie podział Komisji na dwa
zespoły robocze obniży te koszty o połowę; zakłada się bowiem, że w toku normalnych prac zespoły te,
liczące po 13 członków, pracować będą wymiennie. Ostatecznie więc wymienione koszty rocznie zamkną
się kwotą 148 044 zł. Uwzględniając dodatkowo koszty obsługi biurowej posiedzeń Komisji w kwocie
35 000 zł – roczny koszt funkcjonowania Komisji Konkursowej wyniesie ok. 180 000 zł.
Wprowadzenie przepisów umożliwiających powrót sędziego ze stanu spoczynku potencjalnie
spowoduje zwiększenie wydatków w stosunku do ponoszonych z tytułu dotychczas wypłacanych im
świadczeń o 25 %, może się także łączyć w przyszłości z ewentualną wypłatą „wyrównania” odprawy
w razie ponownego przejścia w stan spoczynku. Koszty te jednak nie są możliwe do realnego
oszacowania, ponieważ nieznana i niemożliwa do przewidzenia jest liczba sędziów, którzy z tego prawa
skorzystają. Należy jednak zaznaczyć, że koszty związane z
wypłatą wynagrodzenia sędziemu
powracającemu ze stanu spoczynku będą mieścić się w ramach wydatków zaplanowanych na pokrycie
przyjętego dla sądownictwa powszechnego limitu etatów.
Wprowadzenie przepisów umożliwiających powrót ze stanu spoczynku służyć ma przede
wszystkim aktywizacji zawodowej osób, które – pomimo odzyskanej zdolności do pracy – zostały
z zawodu (i w zasadzie z rynku pracy) trwale wykluczone, a równocześnie korzystają ze świadczeń
przyznawanych osobom niezdolnym do pracy. Są to sędziowie, posiadający często wieloletnią praktykę
orzeczniczą, których doświadczenie i zdolność do dalszej pracy pozostaje jednak w chwili obecnej
niewykorzystana, choć opłacana uposażeniem, obciążającym budżet państwa. Z tego punktu widzenia jest
to również przepis służący racjonalizacji wydatków w systemie sądownictwa. Nie jest oczywiście
możliwe do ustalenia, jak wielu sędziów skorzysta z projektowanej możliwości powrotu do pracy, choć
nie wydaje się, by była to grupa bardzo liczna.
Przewidziana w projekcie możliwość przyznawania referendarzom dodatków funkcyjnych będzie
realizowana w ramach środków zaplanowanych w budżecie na wynagrodzenia tej grupy zawodowej.
Wprowadzenie tej regulacji nie spowoduje zatem skutków finansowych dla budżetu państwa w postaci
wzrostu wydatków.