Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw

18


Projekt wprowadza także pewne modyfikacje w zakresie zasad powierzania sędziom funkcji
prezesa i wiceprezesa sądu, a także funkcji przewodniczącego wydziału.
Przewiduje się przede wszystkim odejście od dotychczasowej zasady, że prezesa sądu okręgowego
i rejonowego powołuje się w pierwszej kolejności spośród sędziów sądu wyższego rzędu. Regulacja,
zgodnie z którą prezesa sądu powołuje się w pierwszej kolejności spośród sędziów sądów tego samego
szczebla, co sąd, w którym funkcja ma być sprawowana, podyktowana jest koniecznością powierzania
funkcji kierowania sądem przede wszystkim osobom znającym najlepiej specyfikę danego typu jednostek.
Równocześnie wiceprezesi sądów rekrutowani byliby wyłącznie spośród sędziów sądu, w którym funkcja
miałaby być sprawowana, w celu zapewnienia kierownictwu sądu niezbędnego powiązania z kierowaną
jednostką i jej wewnętrzną specyfiką.
Projekt wprowadza mechanizm, który ogranicza możliwość pełnienia przez te same osoby, przez
wiele lat, wymiennie funkcji prezesa i wiceprezesa tego samego sądu, co poza długotrwałym odsunięciem
tych osób od obowiązków orzeczniczych, hamuje wymianę kadry zarządzającej. Zgodnie z projektem
zasadą jest, że po upływie przewidzianych prawem okresów osoby, które pełniły wyżej wskazane funkcje,
powracają do pracy orzeczniczej. Równocześnie od zasady tej wprowadzane są wyjątki w tym celu, aby
nie dochodziło do automatycznego wyłączenia od sprawowania funkcji osób dysponujących odpowiednim
doświadczeniem. Z tego względu nie jest wyłączona możliwość sprawowania przez wiceprezesa sądu, po
zakończeniu kadencji, funkcji prezesa tego samego sądu.
Projekt dokonuje zmiany zasad powoływania prezesów i wiceprezesów sądów: po pierwsze,
przewiduje się, że prezesa i wiceprezesa sądu apelacyjnego i okręgowego powołuje nadal Minister
Sprawiedliwości, zaś prezesa i wiceprezesa sądu rejonowego – prezes przełożonego sądu apelacyjnego, co
istotnie wzmacnia pozycję prezesa sądu apelacyjnego, odpowiedzialnego za działalność sądów na
obszarze powierzonej apelacji; po drugie: kandydatów na prezesa sądu (w sądach wszystkich szczebli)
wyłaniać będą zebrania sędziów danego sądu, co wzmacnia rolę organów samorządu sędziowskiego
(zebrań sędziów danego sądu), które zyskują w ten sposób istotny wpływ na wybór prezesa sądu.
Przewiduje
się wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą Minister Sprawiedliwości dokonuje
ustalenia liczby wiceprezesów w sądach wszystkich szczebli, uwzględniając liczbę stanowisk
sędziowskich i referendarskich w danym sądzie oraz, w przypadku sądów apelacyjnych i okręgowych,
dodatkowo liczbę i wielkość nadzorowanych sądów. Takie rozwiązanie ma na celu ograniczenie liczby
sędziów pełniących funkcje wiceprezesów sądów, co
spowoduje oszczędności wynikające ze
zmniejszenia liczby stanowisk związanych z wypłacaniem dodatków funkcyjnych i wzmocni kadrę
orzeczniczą.

19


Projekt wprowadza zasadę, że powierzenie funkcji przewodniczącego wydziału następuje na czas
określony, nie dłuższy niż trzy lata, przy czym nie wyłącza jej ponownego powierzenia po upływie tego
okresu. W rezultacie, funkcja przewodniczącego wydziału może być pełniona przez wiele lat przez tę
samą osobę, jakkolwiek – w myśl założenia projektu – rozwiązanie to zmotywuje organy sądów do
regularnej oceny prawidłowości pełnienia tej funkcji oraz, w razie niezadowalających wyników pracy
przewodniczącego, poszukiwania innej osoby, posiadającej odpowiednie predyspozycje. Ponadto,
powierzanie funkcji przewodniczącego wydziału na czas określony sprzyjać będzie rotacji na tym
stanowisku, a tym samym zapobiegać długotrwałemu odsunięciu poszczególnych sędziów, bądź
referendarzy sądowych, od obowiązków orzeczniczych.

Projekt przewiduje również zmianę przepisów dotyczących kolegiów sądów, ustalając stałą liczbę
ich członków oraz wydłużając kadencję z dwóch do trzech lat, co stanowi połowę okresu, na który
następuje powołanie do pełnienia funkcji prezesa sądu apelacyjnego i okręgowego. Proponowane zmiany
mają na celu zwiększenie sprawności pracy tych organów. Istotną zmianą w stosunku do obecnie
obowiązującego stanu prawnego jest przywrócenie sędziom sądów rejonowych prawa do zasiadania
w składzie kolegium sądu okręgowego. Sytuacja, w której sędziowie sądów rejonowych są wyłączeni od
uczestniczenia w pracy organu o istotnym wpływie na funkcjonowanie jednostek, w których pracują, nie
jest właściwa, nie tylko z punktu widzenia praw tych sędziów, ale także prawidłowego zarządzania
sądami, gdyż nie pozwala na należyte rozpoznanie problemów i potrzeb sądów rejonowych. Zmiana ta
jest również odpowiedzią na postulaty środowiska sędziowskiego (w tym postulaty wielu prezesów sądów
okręgowych), w którym wyeliminowanie ze składu kolegium sądu okręgowego sędziów sądów
rejonowych było krytykowane. Przewiduje się, że w składzie kolegium sądu okręgowego liczba sędziów
sądów rejonowych będzie równa liczbie, pochodzących z wyboru, sędziów sądu okręgowego.


Poza wymienionymi założeniami reformy sądownictwa powszechnego, projekt dostosowuje
przepisy ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych do ostatnich orzeczeń Trybunału
Konstytucyjnego:

Dokonuje się zmiany zasad wyrażonych w obecnie obowiązującym art. 22 § 6 u.s.p.,
w
odniesieniu do którego podnoszono m.in. zarzut, że przyznane Ministrowi Sprawiedliwości
kompetencje wyznaczania, w określonych wypadkach, wiceprezesa sądu bądź sędziego do kierowania
sądem, stwarzają możliwość zbyt głębokiej ingerencji w pracę organów sądu. Wprowadza się w tym

20


zakresie zasadę, w myśl której w wypadkach, gdy prezes sądu nie został powołany, jego funkcję
wykonuje, przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy, wiceprezes sądu (jeśli wiceprezesów jest kilku –
wiceprezes najstarszy służbą). Jeżeli nie został powołany ani prezes, ani wiceprezes sądu, funkcje prezesa
sądu, przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy, wykonuje najstarszy służbą przewodniczący wydziału
danego sądu. Przewidziany w powyższym przepisie 6-miesięczny okres ma na celu podkreślenie, że
sytuacja niepowołania prezesa i wiceprezesa sądu ma ze swej istoty charakter przejściowy i należy dążyć
do jej zgodnego z przepisami u.s.p. uregulowania.

Uregulowanie na poziomie ustawowym kryteriów dokonywania ocen kwalifikacji kandydatów na
stanowiska sędziowskie, jak i zasad selekcji tych kandydatów jest niezbędne w związku z orzeczeniem
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 listopada 2007 r. (sygn. akt SK 43/06), w którym Trybunał uznał,
że dotychczasowa regulacja naruszała konstytucyjny wymóg, aby sprawy o istotnym znaczeniu dla
realizacji wolności i praw konstytucyjnych były regulowane tylko ustawowo, a także naruszała prawo
dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach, powierzając Krajowej Radzie Sądownictwa
kompetencje do normowania w drodze uchwał spraw o podstawowym znaczeniu.
Przewidziana w projekcie ocena kwalifikacji kandydatów do objęcia urzędu sędziego nie jest
jednak elementem nowym, ani też nie skutkuje dodatkowym obciążeniem sędziów-wizytatorów. Oceny
takie są dokonywane na podstawie obecnie obowiązujących przepisów (art. 57 § 3 u.s.p.). Równocześnie,
wypracowane przez Krajową Radę Sądownictwa wytyczne w zakresie dokonywania oceny kwalifikacji
kandydatów na wolne stanowiska sędziowskie stały się podstawą proponowanej regulacji. Należy
zaznaczyć, że już dzisiaj zbierany przez sędziów-wizytatorów materiał niezbędny do sporządzenia oceny
jest, w przypadku oceniania kandydatów będących sędziami, równie obszerny jak w projektowanej
regulacji. Praktyka wskazuje natomiast, że (samodzielne) zebranie wystarczającego materiału do oceny
kandydatów z innych zawodów jest dla sędziów-wizytatorów znacznie utrudnione w sytuacji, gdy
kandydaci wypełniają jedynie kartę zgłoszenia i nie mają obowiązku przedstawienia swojego
zawodowego dorobku.
Projekt wprowadza zatem kryteria oceny kwalifikacji dla kandydatów pochodzących
z poszczególnych zawodów prawniczych, zachowując przy tym jednolitość w takim zakresie, w jakim jest
ona możliwa. Kryteria te zostały ukształtowane w taki sposób, aby pozwalały należycie zanalizować
wyniki dotychczasowej pracy zawodowej kandydata, a także predyspozycje do wykonywania zawodu
sędziego.


21


Kryteria oceny kwalifikacji kandydatów zajmujących stanowisko sędziego mają uwzględniać
przede wszystkim poziom merytoryczny jego orzecznictwa. W myśl przepisów projektu, sędziowie
podlegać będą bowiem okresowym ocenom pracy, gdzie badanie obejmie sprawność postępowania,
sposób wykonywania obowiązków (stosunek do stron, kulturę urzędowania) oraz realizowanie obowiązku
doskonalenia zawodowego. Ocena kwalifikacji będzie mieć szerszy zasięg – jej celem jest wyłonienie
sędziów wyróżniających się wysokim poziomem wiedzy prawniczej, zasługujących na awans na wyższe
stanowisko.
Równocześnie, przy dokonywaniu ocen kwalifikacji, podobnie jak przy ocenach okresowych,
należy uwzględniać szeroko pojęte warunki pracy sędziego. Oznacza to przede wszystkim konieczność
badania obciążenia pracą: sędzia pracujący w sądzie wielkomiejskim, w którym obciążenie z reguły jest
nieporównywalnie większe, niż w małych jednostkach, musi być oceniany z uwzględnieniem tego
obciążenia. Istotne jest tu zwłaszcza obciążenie dużą liczbą spraw zaległych, szczególnie tych, które
przydzielono w wyniku podziału referatów sędziów przechodzących do innych sądów lub wydziałów.
Inne okoliczności, które będą mieć tu znaczenie, to jednoczesne sprawowanie funkcji, orzekanie w więcej
niż jednym wydziale, dysponowanie pomocą asystenta i stałego protokolanta, a także wyposażenie
w urządzenia techniczne ułatwiające pracę.
Kandydatom, w tym także sędziom, referendarzom, asystentom sędziów i prokuratorom,
umożliwia się zaprezentowanie najlepszych wyników pracy i osiągnięć zawodowych także na podstawie
materiałów samodzielnie przez nich wybranych (rodzaj tych materiałów – akta spraw sądowych lub
prokuratorskich, akty notarialne, opinie prawne, publikacje itd. – uzależniony jest od zawodu, jaki
kandydat wykonuje). Nie ulega przy tym wątpliwości, że projektowane przepisy nie uchybiają
obowiązkowi zachowania tajemnicy zawodowej obowiązującej radców prawnych, czy adwokatów.

Projekt modyfikuje nadto postępowanie przy dokonywaniu oceny kwalifikacji kandydatów na
wolne stanowisko sędziowskie, w szczególności wprowadzając możliwość zgłoszenia przez kandydata
uwag do oceny kwalifikacji sporządzonej przez sędziego wizytatora. Uwagi podlegają rozpatrzeniu przez
trzech sędziów wizytatorów, którzy mogą ocenę podtrzymać bądź dokonać oceny odmiennej. Regulacja ta
ma na celu zapewnienie osobom ocenianym prawa do podważenia ocen arbitralnych bądź niewłaściwie
sporządzonych.
Niewątpliwie istotną zmianą w stosunku do obowiązującego stanu prawnego w zakresie sposobu
oceny i selekcji kandydatów na stanowiska sędziowskie, jest powołanie przy Krajowej Radzie
Sądownictwa Komisji Konkursowej, której zadanie polega na dokonaniu wstępnego uszeregowania

22

kandydatów, w oparciu o sporządzoną w poszczególnych sądach ocenę ich kwalifikacji, a także inne –
szczegółowo wskazane w projektowanych przepisach – kryteria. Komisja Konkursowa będzie sporządzać
listę kandydatów, stanowiącą dla Krajowej Rady Sądownictwa materiał pomocniczy przy dokonywaniu
selekcji kandydatów na stanowiska sędziowskie i udostępnianą w Biuletynie Informacji Publicznej.
W myśl założeń projektu, Krajowa Rada Sądownictwa, jakkolwiek nie będzie związana kolejnością
miejsc wskazanych na liście, będzie brać ją pod uwagę, co oznacza, że motywy uchwały Rady,
pozostającej w sprzeczności z porządkiem kandydatów ustalonych na liście, powinny zostać wskazane
w jej uzasadnieniu.
Przyjęty przez Radę Ministrów nowy model dochodzenia do urzędu sędziego, stanowiący główne
założenie w pracach nad ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury
(Dz. U. nr 26, poz. 157 ze zm.), zakłada rozszerzenie dopływu kandydatów z innych zawodów
prawniczych. Projektowane wprowadzenie do procedury oceniania kandydatów na wolne stanowiska
sędziowskie działającej przy Krajowej Radzie Sądownictwa Komisji Konkursowej, składającej się
z przedstawicieli wszystkich prawniczych grup zawodowych, staje się więc obecnie rozwiązaniem
koniecznym i w pełni pożądanym, zapewniając równy dostęp do służby publicznej i wybór najlepszych
kandydatów.
W skład Komisji Konkursowej, poza sędziami sądów powszechnych, administracyjnych
i wojskowych oraz Sądu Najwyższego, będą wchodzić przedstawiciele innych zawodów prawniczych
oraz przedstawiciele nauki.
Należy zaznaczyć, że w
związku z
wprowadzeniem Komisji Konkursowej Minister
Sprawiedliwości pozbawiony zostaje swojego obecnego uprawnienia do opiniowania kandydatów na
stanowiska sędziowskie (zgodnie z art. 58 § 4 u.s.p. w obecnym brzmieniu Minister Sprawiedliwości
wyraża o każdym z kandydatów opinię wraz z uzasadnieniem). Wprowadzenie oceny kandydatów przez
Komisję Konkursową, niejako w miejsce opinii Ministra Sprawiedliwości, nie powinno wpłynąć na
przedłużenie procedury obsadzania stanowisk sędziowskich w stosunku do stanu obecnego.
Uchyla się również art. 59 u.s.p., na podstawie którego Minister Sprawiedliwości mógł zgłosić
własnego kandydata na każde wolne stanowisko sędziowskie, nie zasięgając opinii właściwych organów
sądów i samorządu sędziowskiego.

Projekt wprowadza również zmiany w art. 40 u.s.p., dostosowujące treść tego przepisu do
wymogów konstytucyjnych. Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 stycznia
2009 r., sygn. akt K 45/07, przepis ten pozostawał w sprzeczności z art. 2 Konstytucji w zakresie,
w jakim nie zapewniał członkowi składu orzekającego prawa do złożenia wyjaśnień do wytknięcia