Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych

oraz stworzenie asystentom sędziów perspektywy awansu zawodowego (art.
1 pkt 5 d, e i f projektu).
Pierwsza z proponowanych zmian w sposób zasadniczy wzmocni status
asystentów sędziów zwiększając stabilność zatrudnienia, przy jednoczesnym
założeniu wzrostu ich obowiązków i odpowiedzialności.
Należy zwrócić uwagę, że ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych
nie przewiduje dla asystentów sędziów praktycznie żadnych możliwości
awansu zawodowego. Ten stan winien zatem skłonić ustawodawcę do
zrewidowania obowiązujących reguł w zakresie wynagradzania asystentów
sędziów i premiowania długoletniej, nienagannej pracy na tym stanowisku.
Wobec wprowadzanych ułatwień w dostępie do innych zawodów prawniczych
(adwokata i radcy prawnego) i coraz szerszych (zwłaszcza w większych
miastach) możliwości zatrudnienia dla osób posiadających kwalifikacje
asystenckie poza wymiarem sprawiedliwości, zasadnym wydaje się
wprowadzenie regulacji, które uczyniłyby zatrudnienie na stanowisku
asystenta sędziego bardziej atrakcyjnym.
Wobec powyższego proponowany pakiet nowelizacji obejmuje także
wprowadzenie stanowiska starszego asystenta sędziego, na które mógłby
być mianowany asystent sędziego, który zajmował stanowisko asystenta
sędziego, przez co najmniej pięć lat i spełnił pozostałe określone
zmienionymi przepisami wymogi z tym, że do okresu, o jakim mowa w
zdaniu pierwszym wliczany byłby okres aplikacji sądowej lub prokuratorskiej
odbytej na zasadach obowiązujących do dnia wejścia w życie ustawy z dnia
23 stycznia 2009r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz.U. Nr
26, poz. 157 ze zm.), aplikacji ogólnej, aplikacji radcowskiej, aplikacji
adwokackiej, aplikacji notarialnej.
W ten sposób, proponowane rozwiązanie byłoby istotnym czynnikiem
zachęcającym doświadczonych asystentów do pozostania na tym stanowisku
zwłaszcza, że wiązałoby się z uzyskiwaniem wyższego wynagrodzenia niż na
stanowisku asystenta sędziego. Dodać przy tym trzeba, że podobne
rozwiązania funkcjonują z powodzeniem w stosunku do referendarzy
sądowych oraz na mocy ustawy z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy -
Prawo o ustroju sądów administracyjnych oraz ustawy - Prawo o
postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 36, poz.196)
zostały wprowadzone w stosunku do asystentów sędziów zatrudnionych w
sądach administracyjnych.
Projektowane zmiany zakładają również skrócenie do pięciu lat okresu
zatrudnienia na stanowisku asystenta sędziego, po upływie którego, ten kto
spełnia wymagania określone w art. 61 § 1 pkt 1-6 u.s.p., ukończył aplikację
ogólną prowadzoną przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury,
aplikację notarialną, adwokacką lub radcowską i złożył odpowiedni egzamin,
może zostać powołany na stanowisko sędziego sądu rejonowego (art. 61 §4

10
u.s.p.), oraz skracają do lat trzech okres zatrudniania asystenta będący
przesłanką do przystąpienia przez asystenta do egzaminu sędziowskiego.
Dodatkowo projekt umożliwia dostęp do stanowiska referendarza sądowego
po upływie, co najmniej dwóch lat, pod warunkiem niekaralności za
przewinienia dyscyplinarne, a także uzyskania pozytywnych okresowych ocen
kwalifikacyjnych (art. 1 pkt 4 projektu). Powyższe zmiany są konsekwencją
zamierzonego zbliżenia statusu asystentów sędziów do pozycji referendarzy
sądowych i poszerzenia przydzielonych im kompetencji. Stąd też zasadnym
jest zrównanie przedziałów czasowych zatrudnienia w charakterze asystenta
sędziego i referendarza sądowego przed przystąpieniem do egzaminu
sędziowskiego oraz ubieganiem się o urząd sędziego, a także możliwość
przejścia asystenta na stanowisko referendarza po spełnieniu ustawowych
warunków. Należy nadto zauważyć, że utrzymanie dotychczasowego
zróżnicowania wskazanych wyżej okresów dostępu do zawodu sędziego w
praktyce może spowodować trudności interpretacyjne oraz nieuzasadnioną
nierówność kandydatów przy obliczaniu okresów pracy warunkujących
pretendowanie do zawodu sędziego. Jako przykład można przytoczyć art.
151 c u.s.p., w świetle którego referendarz sądowy może przystąpić do
egzaminu sędziowskiego po przepracowaniu 3 lat na stanowisku referendarza
lub asystenta sędziego. Z kolei art. 155 § 7 u.s.p. w dotychczasowym
brzmieniu stanowi, że asystent sędziego może przystąpić do egzaminu
sędziowskiego po przepracowaniu 4 lat na stanowisku asystenta sędziego lub
referendarza sądowego. Przepisy te dopuszczają zatem zaistnienie
hipotetycznej sytuacji, w której referendarz sądowy, zmieniający po
przepracowaniu niepełnych trzech lat, stanowisko na asystenckie zmuszony
będzie do przepracowania dodatkowego roku w celu ubiegania się o
przystąpienie do egzaminu sędziowskiego, mimo wykonywania przez
większość wymaganego okresu pracy na stanowisku referendarza. Z drugiej
strony asystent sędziego także po przepracowaniu niepełnych trzech lat na
stanowisku asystenta zostając referendarzem sądowym przystąpi do
przedmiotowego egzaminu jedynie po trzech latach, mimo że przez
większość wymaganego czasu pracy świadczył jako asystent – nie
referendarz sądowy. Trzeba także wspomnieć, że na gruncie przepisów
przejściowych ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (art. 65
ust. 3 pkt 1 i 2 oraz art. 65 ust. 4 pkt 1 i 2 ustawy) okresy zatrudnienia na
stanowisku referendarza sądowego oraz asystenta sędziego zostały zrównane
w odniesieniu do możliwości powołania osób spełniających wymagania
określone w art. 61 § 1 pkt 1-5 ustawy Prawo o ustroju sądów
powszechnych, w brzmieniu nadanym ustawą o Krajowej Szkole
Sądownictwa i Prokuratury, które nadto ukończyły aplikację sądową i złożyły
egzamin sędziowski na podstawie przepisów obowiązujących do dnia wejścia
w życie tej ustawy, a po złożeniu tego egzaminu były zatrudniona na
stanowisku asystenta sędziego bądź referendarza sądowego, a także w
stosunku do osób, które spełniają wymagania określone w art. 61 § 1 pkt 1-

11
6 tej, nie ukończyły żadnej z aplikacji ale były zatrudnione na jednym z
wymienionych wyżej stanowisk (art. 65 ust. 4 pkt 1 i 2 ustawy).
Istotnym czynnikiem mającym zapewnić trwałość przynależności
zatrudnianych osób do tej kategorii pracowników jest także zapewnienie im
prawa do samorządności umożliwiające jednocześnie asystentom sędziów
efektywny wpływ na kształtowanie treści ich stosunków pracy (art. 1 pkt 5 b
i c projektu).
W celu zapewnienia wysokiej jakości wykonywanych zadań, oprócz
przyznania szerszych niż dotychczasowe uprawnień przedłożona nowelizacja
zakłada jednocześnie dalej idące zaostrzenie kryteriów odpowiedzialności
zawodowej asystentów sędziów. W trakcie zatrudnienia przewidziana jest
ocena powierzonych im zadań oraz sankcja w postaci rozwiązania stosunku
pracy z asystentem sędziego w razie otrzymania przez niego ujemnych ocen
kwalifikacyjnych dokonanych przez sędziów, których obowiązki wykonuje,
potwierdzonych ponownymi ujemnymi ocenami, dokonanymi nie wcześniej
niż po upływie sześciu miesięcy oraz możliwość rozwiązania stosunku pracy
w razie skazania asystenta sędziego za umyślnie popełnione przestępstwo
ścigane z urzędu lub przestępstwo skarbowe oraz inne przestępstwo (art. 1
pkt 5 g i h projektu).
Całkowitą nowością jest wprowadzenie odpowiedzialności dyscyplinarnej
asystentów wraz z wyodrębnieniem kar dyscyplinarnych, które mogą być
wymierzone asystentom za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i
uchybienie godności stanowiska. Zgodnie z projektem w sprawach
dyscyplinarnych mają orzekać komisje dyscyplinarne powoływane przez:
prezesów sądów apelacyjnych do rozpatrywania spraw w I instancji i Ministra
Sprawiedliwości do rozpatrywania spraw II instancji. W skład tych komisji
mają wchodzić m.in. asystenci (art. 1 pkt 6 projektu).
Projekt wprowadza także zmiany w zakresie zasad wynagradzania osób
zatrudnionych w sądach powszechnych na stanowiskach asystentów sędziów
(art. 1 pkt 5 i, j, k projektu) z uwzględnieniem Stanowiska Krajowej Rady
Sądownictwa z dnia 8 maja 2009 r. i potwierdzonego pismem z dnia 19
stycznia 2010 r. KRS 0510-130/3-09 w sprawie sposobu kształtowania i
wysokości wynagrodzenia asystentów sędziów sądów powszechnych,
stanowiska Ministerstwa Gospodarki z dnia 9 lutego 2010r. DRE-III-022-
18/10 oraz opinii Rządowego Centrum Legislacji z dnia 13 listopada 2009
roku w sprawie RCL 10-219/09 dotyczącej przygotowywanego przez
Ministerstwo Sprawiedliwości projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o
ustroju sądów powszechnych.
Dotychczasowe kształtowanie wysokości wynagrodzeń w drodze
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości na podstawie delegacji zawartej w
przepisie art. 155 § 6 u.s.p., jest czynnikiem niewątpliwie demotywującym
asystentów sędziów i negatywnie wpływa na prestiż tego stanowiska. Przepis

12
ten sankcjonuje niedopuszczalne na gruncie Konstytucji RP nierówne
traktowanie asystentów sędziów w zakresie wynagrodzeń, pomimo
wskazania m.in. przez konstytucyjne organy Państwa Polskiego tj. Krajową
Radę Sądownictwa i Rzecznika Praw Obywatelskich niedopuszczalności
przyjęcia takiego rozwiązania oraz określa niezgodne z art. 92 ust. 1
Konstytucji RP wytyczne dla Ministra Sprawiedliwości.
Ponadto obrany sposób wynagradzania nie spełnia określonego
przepisie art. 155 § 6 ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych wymogu
zgodnie, z którym poziom wynagrodzenia asystentów sędziego powinien
uwzględniać również poziom wynagrodzenia uzyskiwanego przez sędziów i
referendarzy sądowych. Analiza porównawcza wysokości wynagrodzenia
asystentów sędziów w ich maksymalnych stawkach, przeprowadzona
w odniesieniu do wynagrodzeń sędziów i referendarzy sądowych, przedstawia
się dla asystentów sędziów wysoce niekorzystnie. Wzrost wynagrodzeń tej
grupy zawodowej dokonywany w rzeczywistości jedynie w oparciu o wskaźnik
waloryzacji jest bowiem niewspółmiernie nieproporcjonalny zarówno do
otrzymywanych już wynagrodzeń sędziów i referendarzy sądowych jak i do
przewidzianych podwyżek tych wynagrodzeń, których wysokość znacząco
przekracza wskaźnik waloryzacji. Dotychczasowe stawki wynagrodzeń są
również nieadekwatne do poziomu wynagrodzeń, które mogą uzyskiwać
urzędnicy sądowi, albowiem wskazane w rozporządzeniu Ministra
Sprawiedliwości z dnia 30 czerwca 2008 r. w sprawie stanowisk i
szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników
sądów i prokuratury oraz odbywania staży urzędniczego (Dz. U. Nr 117, poz.
742) maksymalne stawki wynagrodzeń urzędników sądów i prokuratury
znacząco przekraczają stawki proponowane dla asystentów sędziów w
rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2009r. w sprawie
wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. z 2009r., nr 99, poz. 834). Nie
sposób również nie odpowiedzieć, w drodze stosownych zmian ustawy o
ustroju sądów powszechnych, na uwidaczniająca się, malejącą tendencję
wysokości zasadniczego wynagrodzenia brutto asystentów sędziów w
stosunku do przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego ogólnego
obejmującego kilkuletni okres.
Przyjęta przez ustawodawcę metoda wynagradzania tej części korpusu
kadry sądowniczej nie uwzględnia również w sposób dostateczny zakresu
obowiązków nałożonych na asystentów sędziów na podstawie obecnie
obowiązujących przepisów tj.: art. 155 § 1 u.s.p. i wydanego na podstawie
art. 155 § 5 u.s.p. Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5
listopada 2002r., w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu wykonywania
czynności przez asystentów sędziów (Dz.U. Nr 192, poz. 1613 ze zm.).
Rozpiętość merytoryczna zadań w szczególności, zapis zgodnie z którym
asystent wykonuje inne czynności niż wymienione w ust. 2, mające wpływ na
sprawność i racjonalność postępowania, na polecenie sędziego powoduje, że

13
otrzymywanego w tytułu świadczonej pracy wynagrodzenia nie można uznać
za godziwe. Dysproporcja ta uległaby pogłębieniu w przypadku przyjęcia
proponowanych zmian ustawy jedynie w części dotyczącej poszerzenia
kompetencji asystentów sędziów bez zmian w zakresie ich wynagrodzeń.
Ponadto, projekt zakłada likwidację zasady zróżnicowania
wynagrodzenia asystentów sędziów w zależności od tego, czy zatrudnieni są
w sądzie rejonowym, okręgowym czy apelacyjnym, odejście od zasad
kształtowania wysokości wynagrodzeń asystentów sędziów w oparciu o
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości, ukształtowanie wynagrodzeń
asystentów sędziego w sposób analogiczny do rozwiązań przyjętych dla
referendarzy sądowych.
Zakres obowiązków asystentów świadczących pracę w sądzie
rejonowym, okręgowym czy apelacyjnym pozostaje taki sam, tożsame są
również warunki spełnienia, których oczekuje się od kandydatów na
stanowiska asystentów sędziów. Skoro, zatem nie zostały wprowadzone
wyższe wymogi od objęcia stanowiska asystenta sędziego w sądach
okręgowych czy apelacyjnych w postaci np.: doświadczenia zawodowego na
tym stanowisku, zaś podjęcie zatrudnienia w danym sądzie jest wynikiem
autonomicznego wyboru dokonanego przez osoby starające się o pracę w
tym charakterze oraz obiektywnych czynników w postaci istnienia wolnych
etatów, nie ma podstaw do dalszego utrzymywania zróżnicowania
wynagrodzeń. Nie sposób także przyjąć, że fakt zatrudnienia asystentów
sędziów w sądzie wyższej instancji sam w sobie powoduje zmianę wartości
świadczonej przez nich pracy. Potrzebę gruntownych przeobrażeń w tym
zakresie dostrzegła również Krajowa Rada Sądownictwa, która wyraziła
zaniepokojenie zarówno pogłębiającą się dysproporcją wynagrodzeń
asystentów sędziów w odniesieniu do innych grup zawodowych
funkcjonujących w sądownictwie powszechnym jak i nie mającym
racjonalnych podstaw różnicowaniu wynagrodzeń wewnątrz tej grupy
zawodowej oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.
Projektowane przepisy zakładają ustalenie wynagrodzeń asystentów
sędziów w wysokości stanowiącej 75 % wysokości wynagrodzeń sędziów, a
dla starszych asystentów sędziów 85 % wysokości wynagrodzeń sędziów.
Jest to rozwiązanie analogiczne jak już funkcjonujące w przypadku
referendarzy sądowych. Proponowana zmiana w rzeczywisty sposób
uwzględni zarówno wysokie kwalifikacje osób zatrudnionych w charakterze
asystentów sędziów, ich wkład w usprawnienie i zracjonalizowanie
postępowania. Proponowane unormowania zapobiegną także powstaniu
kuriozalnej sytuacji wynikającej z uregulowań zawartych w przepisach
ustawy z dnia 23 stycznia 2009r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i
Prokuratury (Dz. U. Nr 26, poz. 157 ze zm.), a polegającej na otrzymywaniu
przez aplikantów sędziowskich zatrudnionych w ramach stażu na stanowisku
asystenta sędziego stypendium w wysokości wynagrodzenia zasadniczego w

14