Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych

nastąpić nawet bez jego zgody, na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy.
Delegowanie asystenta sędziego bez jego zgody może być powtórzone
nie wcześniej niż po upływie trzech lat.
§ 3. W okresie delegowania asystenta sędziego ma prawo do
wynagrodzenia, przysługującego na jego stanowisku, oraz dodatek za
wieloletnią pracę. Przepisy art. 77 § 4 i 6 oraz art. 78 § 3 stosuje się
odpowiednio. W razie delegowania asystenta sędziego do innego sądu
bez jego zgody lub na okres dłuższy niż sześć miesięcy, asystentowi
sędziego przysługuje dodatek w wysokości 10 % wynagrodzenia
zasadniczego.
§ 4. Minister Sprawiedliwości może delegować asystenta sędziego, za
jego zgodą, do pełnienia obowiązków lub pełnienia obowiązków
określonej funkcji poza granicami państwa w ramach działań
podejmowanych przez organizacje międzynarodowe lub ponadnarodowe
oraz zespoły międzynarodowe, działające na podstawie umów
międzynarodowych, w tym umów konstytuujących organizacje
międzynarodowe, ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, zgodnie z
kwalifikacjami asystenta sędziego, na czas określony, nie dłuższy niż
cztery lata, z możliwością ponownego delegowania na kolejny okres,
nieprzekraczający czterech lat. Przepisy art. 78a stosuje się.
§ 5. Niedopuszczalne jest delegowanie, bez zgody zainteresowanego, do
sądu, prokuratury lub Ministra Sprawiedliwości, mającego siedzibę w innej
miejscowości, kobiety w ciąży lub asystenta sędziego sprawującego opiekę
nad dzieckiem w wieku do czternastu lat, a także w wypadkach, gdy stoją
temu na przeszkodzie ważne względy osobiste lub rodzinne asystenta
sędziego.”
„§6. Asystent sędziego może zostać przeniesiony na inne miejsce
służbowe tylko na swój wniosek. Przeniesienia na inne miejsce służbowe na
obszarze danej apelacji dokonuje prezes sądu apelacyjnego, a poza obszar
apelacji – Minister Sprawiedliwości. Przepisów o konkursie na stanowisko
asystenta sędziego nie stosuje się.”

Art.2
Z dniem wejścia w życie ustawy dotychczasowe stosunki pracy asystentów
sędziów przekształcają się w stosunki pracy na podstawie mianowania.

Art.3
Ustawa w chodzi w życie po upływie 3 miesięcy od daty ogłoszenia.





5
UZASADNIENIE

Instytucja asystenta sędziego została wprowadzona do polskiego
systemu prawnego ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070). Zamiarem ustawodawcy było
stworzenie nowej kategorii wysoko wykwalifikowanych pracowników z
wykształceniem prawniczym, powołanych do czynności pomocniczych
w sprawowaniu przez sędziów wymiaru sprawiedliwości. Kolejne zmiany tej
ustawy m.in. ustanawiające wymóg ukończenia – przez przyszłych
asystentów sędziów - aplikacji ogólnej prowadzonej przez Krajową Szkołę
Sądownictwa i Prokuratury lub zdania egzaminu sędziowskiego lub
prokuratorskiego albo ukończenia aplikacji notarialnej, adwokackiej lub
radcowskiej i złożenia odpowiedniego egzaminu, podwyższyły kryteria, od
spełnienia których uzależnione jest ubieganie się o pracę na tym stanowisku.
Nie ulega wątpliwości, że przedmiotowe zmiany były konieczne, nie czynią
one jednak zadość potrzebie kompleksowego unormowania pozycji
ustrojowej tej grupy pracowników sądów, co przemawia za dokonaniem
nowelizacji ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych zgodnie z
przedłożonym projektem.
Podstawowymi celami projektowanych zmian są: ugruntowanie statusu
prawnego asystentów sędziów poprzez wzmocnienie trwałości ich stosunków
pracy, umożliwienie płynnego przepływu w ramach struktur sądownictwa, jak
również w drodze delegacji do pełnienia czynności administracyjnych w
Ministerstwie Sprawiedliwości oraz stworzenie - w ramach tej grupy
zawodowej – pracowniczych struktur organizacyjnych. Założeniem
nowelizacji ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych w zaproponowanym
kształcie jest także poszerzenie zakresu dotychczasowych czynności
asystentów sędziów oraz odstąpienie od obowiązujących obecnie zasad ich
wynagradzania w drodze wprowadzenia w tym zakresie regulacji prawnych w
rzeczywisty sposób uwzględniających: kwalifikacje zawodowe asystentów
sędziów, wykonywane przez nich obowiązki oraz przy uwzględnieniu pozycji
asystentów w hierarchii kadr sądów, poziom wynagrodzenia uzyskiwanego
przez sędziów i referendarzy sądowych, a także urzędników i innych
pracowników sądów, które to kryteria mimo obecnie obowiązujących zapisów
ustawy nie są brane pod uwagę przy kształtowaniu uposażeń asystentów
sędziów.
Na dzień 31 grudnia 2008 r. na stanowiskach asystentów sędziów
zatrudnionych było 2.723 pracowników. Liczba ta gwałtowanie spada i już na
dzień 30 czerwca 2009 r. w zatrudnieniu pozostawało 2.614 asystentów przy
planie zakładającym obsadzenie w 2009 r. 3.222 etatów. Na rok 2010
przewidziano utworzenie dodatkowych 189 etatów asystentów sędziów co
łącznie daje 3411 etatów. Z uwagi jednak na brak zainteresowania ze strony

6
potencjalnych kandydatów na te stanowiska oraz przez wzgląd na dokonanie
wypowiedzeń stosunków pracy przez część z dotychczas zatrudnionych
asystentów sędziów, liczba wakatów na tych stanowiskach stale wzrasta .
Doświadczenia ostatnich lat wskazują, że asystenci sędziów w znaczący
sposób wpływają na sprawność wymiaru sprawiedliwości. Jednocześnie nie
dość precyzyjne uregulowanie przez ustawodawcę statusu tej grupy
pracowników w konsekwencji prowadzi do stosowania niejednolitych praktyk
w zakresie powierzanych im obowiązków oraz sposobu wynagradzania.
W pierwszym rzędzie projekt zakłada wyraźne rozgraniczenie
przepisów dotyczących asystentów sędziów poprzez expressis verbis
wyszczególnienie ich w systematyce ustawy, jako grupy zawodowej odrębnej
od referendarzy sądowych, kuratorów, urzędników i innych pracowników
sądów i w obrębie tych regulacji kompleksowe unormowanie zagadnień
związanych z ich zatrudnieniem (modyfikacja treści intytulacji działu IV,
nowelizacja art. 2 u.s.p.- art. 1 pkt.3 i 1 projektu). Zmiany te wydają się
konieczne. Brak wyczerpujących unormowań w tym przedmiocie powoduje
bowiem, że stanowisko asystenta sędziego w większości przypadków
traktowane jest jako przejściowy etap pomiędzy innymi zawodami
prawniczymi. Zaliczając stanowisko asystenta sędziego do jednej z dróg
dochodzenia do zawodu sędziego, ustawa o ustroju sądów powszechnych w
dotychczasowym brzmieniu realizuje, zatem jedynie założenie swobody
przepływu kadr w obrębie zawodów prawniczych, w granicach określonych
przez zawarte w niej przepisy. Nadto, zauważalna dysproporcja między
wymogami kwalifikacyjnymi, jakimi winien legitymować się asystent
sędziego, a cząstkowym charakterem przepisów dotyczących tej grupy
zawodowej i niekonsekwencją ustawodawcy w kształtowaniu przedmiotowych
regulacji prawnych czyni ów zawód nieatrakcyjnym dla szerokiej rzeszy
młodych prawników. Wymownym przykładem jest niewielkie zainteresowanie
osób spełniających przesłanki do wykonywania pracy na tym stanowisku,
widoczne w ilości składanych podań, która jest znacząco mniejsza niż
zaplanowana liczba etatów.
Aktualnie, asystenci sędziów stanowią korpus pracowników sądów,
którego z uwagi na specyfikę uregulowania przez ustawodawcę nie sposób
zakwalifikować na równi z innymi pracownikami sądów, a jednocześnie nie
stanowią na tyle wyodrębnionej grupy zawodowej aby zlikwidować
wątpliwości interpretacyjne przepisów w tym zakresie. Mimo, iż jak podkreśla
Krajowa Rada Sądownictwa instytucja asystenta sędziego posiada, co do
zasady, utrwalony ustrojowy status winna stanowić wyodrębniony szczebel w
hierarchii stanowisk pomiędzy stanem urzędniczym, a urzędem sędziowskim.
Uwzględniając kwalifikacje zawodowe osób zajmujących to stanowisko,
zwłaszcza wymóg uprzedniego odbycia aplikacji sądowej, a w przypadku
asystentów bez aplikacji doświadczenie zawodowe na zajmowanym

7
stanowisku, a nadto specyfika przydzielonych im dotychczas zadań, zmiany
winny następować w kierunku zbliżenia uregulowań dotyczących asystentów
sędziów do unormowań określających status prawny referendarzy sądowych.
Mając na uwadze postulaty środowiska sędziowskiego dotyczące konieczności
zwiększenia kompetencji asystentów z uwagi na obecne nadmierne
obciążenie sędziów znaczną ilością wpływających spraw (Uchwała nr 10/2009
XIII Nadzwyczajnego Zebrania Delegatów Stowarzyszenia Sędziów Polskich
„Iustitia” z dnia 23 maja 2009 r. w sprawie ustroju sądów i statusu
sędziów), projekt nowelizacji ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych
zakłada, poszerzenie kompetencji asystentów sędziów o czynności z zakresu
ochrony prawnej niebędące sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości (art. 1
pkt 1 i 5a projektu).
Duża liczba podejmowanych przez sędziów, w toku rozstrzygania, decyzji
o charakterze incydentalnym, powoduje konieczność poświęcania im
znacznej ilości cennego czasu pracy sędziego. Kierunek zmian
zaproponowany w projekcie umożliwi zaś sędziom koncentrowanie swej
uwagi na orzekaniu w ścisłym słowa tego znaczeniu. W szczególności dotyczy
to wydziałów karnych sądów powszechnych, w których sędziowie w
wykonywaniu zadań nie są wsparci działaniem referendarzy sądowych, w
związku z czym obciążenie pracą sędziów w tych wydziałach jest większe niż
w pozostałych wydziałach. Ta ostatnia okoliczność wpływa z kolei na
szybkość i sprawność podejmowanych decyzji procesowych.
Przedstawiony podział obowiązków, podobnie jak w przypadku
referendarzy sądowych, nie kłóci się z żadną z zasad ustrojowych. Tym
bardziej, iż w myśl projektowanych zapisów asystenci będą mogli wykonywać
te czynności wyłącznie z upoważnienia przewodniczącego lub sędziego przez
niego upoważnionego. Nie ulega też wątpliwości, że katalog przedmiotowych
zadań, do realizacji których asystenci będą mogli być upoważnieni będzie
wynikać z regulacji zawartych w poszczególnych kodeksach, po uprzednim
dokonaniu stosownych zmian w procedurze cywilnej i karnej. Należy też
podkreślić, że w kwestii możliwości wykonywania przez urzędników sądowych
czynności z zakresu ochrony prawnej wypowiedział się Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 1 grudnia 2008 r., sygn. akt: P 54/07,
171/10/A/2008, dotyczącym wydawania przez referendarzy sądowych
postanowień w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych. W
uzasadnieniu odpowiedzi na pytanie prawne, czy art. 39823 § 1 i 2 Kodeksu
postępowania cywilnego jest zgodny z art. 176 ust. 1, art. 78 i art. 32 ust. 1
Konstytucji RP Trybunał stwierdził, że wymiar sprawiedliwości stanowi
działalność państwa polegającą na sądzeniu, czyli wiążącym rozstrzyganiu
sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest jednostka lub
inny podmiot podobny. Zdaniem Trybunału powyższe nie oznacza jednak, że
wszystkie sprawy i spory dotyczące sytuacji prawnej jednostki muszą być
rozstrzygane wyłącznie przez sądy. Wystarczy, by sądom została

8
zagwarantowana kompetencja do ostatecznej weryfikacji rozstrzygnięcia
organu niesądowego. Z uzasadnienia wyroku wynika, że niektóre
rozstrzygnięcia (takie jak będące przedmiotem pytania prawnego
postanowienie o zwolnieniu od kosztów sądowych) mimo, że stanowią
konieczny element rozpoznania sprawy przez sąd, nie są elementem
materialnym wyroku rozstrzygającego spór prawny i nie należą do aktów
(czynności) dokonywanych w ramach sprawowania funkcji wymiaru
sprawiedliwości przez sąd, lecz do czynności dodatkowych, konsekutywnych
wobec rozstrzygniętej sprawy. Trybunał uznał, że nie ma przeszkód, aby
ustawodawca, w ramach przysługującej mu swobody legislacyjnej, powierzył
orzekanie w tym zakresie organom, które nie sprawują wymiaru
sprawiedliwości. W cenie Stowarzyszenia w celu częściowego odciążenia
sędziów powierzanie asystentom zadań zakresu ochrony prawnej
niebędących sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości jest zatem nie tylko
możliwe ale wręcz wskazane. Tym bardziej, że zgodnie z zaleceniem
nr R (86) 12 Komitetu Rady Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich
z dnia 12 września 1986 r. dotyczącym środków zapobiegania nadmiernemu
obciążeniu sądów i jego zmniejszania należy stwarzać mechanizmy
usprawniające wymiar sprawiedliwości, co w polskim systemie prawnym
może zostać zrealizowane poprzez przekazanie części zadań nie tylko, jak ma
to miejsce dotychczas, referendarzom sądowym ale także asystentom
sędziów.
Proponowana nowelizacja ma, więc umożliwić stworzenie korpusu
odpowiadającego potrzebom merytorycznym sądów tak, aby w realny sposób
zwiększyć możliwości orzecznicze kadry sędziowskiej. Przeprowadzenie zmian
w tym kierunku jest uzasadnione chociażby przez wzgląd na to, że
stanowisko asystenta sędziego zostało przewidziane, jako jeden
z niezbędnych etapów nabycia praktyki koniecznej do sprawowania urzędu
sędziego. Ustawodawca dostrzegł, bowiem rolę jaką spełniają asystenci
sędziów w strukturze wymiaru sprawiedliwości. Proponowane poszerzenie
kompetencji asystentów sędziów skutkujące zwiększeniem ich
samodzielności pozwoli na stworzenie stanowiska umożliwiającego głębszy
niż dotychczas rozwój merytoryczny i tym samym wpłynie na jego
atrakcyjność.
Wykorzystanie asystentów sędziów do zadań z zakresu ochrony
prawnej pozwoli także na obiektywną ocenę ich pracy na etapie ubiegania się
o etat sędziego. W takim, bowiem przypadku asystenci podejmując
samodzielnie decyzje procesowe będą jednocześnie ponosić z tego tytułu
odpowiedzialność.
W celu zachęcenia osób do zajmowania stanowisk asystentów sędziów
koniecznym jest również wzmożenie trwałości stosunków pracy tej grupy
zawodowej. Zgodnie z założeniami projektowanych przepisów ma ona
polegać na zamianie podstawy zatrudnienia z umowy o pracę na mianowanie

9