Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy - Prawo bankowe

Regulacją byłyby objęte także osoby, które do dnia 31 marca 2001 r., nie posiadając
wpisu do ewidencji, były wspólnikami spółek cywilnych podlegającymi
ubezpieczeniu. Proponowana regulacja nie dotyczy osób, które opłaciły składki
z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności i następnie w związku z tym
korzystały ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

We wskazanej regulacji zaproponowano także rozwiązania dla osób ubezpieczonych,
które w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia wejścia w życie ustawy nie opłacały
obowiązkowych składek z tytułu pozarolniczej działalności w okresie korzystania
z urlopu wychowawczego. Osobom takim ZUS miałby wyznaczyć nowy termin na
opłacenie tych należności, a opłacenie ich we wskazanym terminie spowodowałoby
nienaliczanie odsetek za zwłokę. Osoba, która ze względu na sytuację materialną nie
byłaby w stanie uregulować tych należności w terminie, miałaby prawo
do wystąpienia o układ ratalny.
Proponowane regulacje dotyczące zbiegów tytułów do ubezpieczeń w okresie od dnia
1 stycznia 1999 r. do dnia wejścia w życie ustawy korespondują z rozwiązaniami
proponowanymi na przyszłość, tj. do sytuacji występujących od dnia wejścia w życie
ustawy.
Po wejściu w życie ustawy ulegnie zmianie sytuacja prawna w zakresie ubezpieczeń
społecznych osób pobierających zasiłki macierzyńskie i prowadzących w tym czasie
pozarolniczą działalność lub inną działalność zarobkową. Osoby takie będą
ubezpieczone z tytułu pobierania zasiłku i nie będą musiały opłacać składek na
ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.
Odpowiednio osobom będącym w takiej sytuacji w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r.
do dnia wejścia w życie ustawy należności składkowe z tytułu prowadzenia
pozarolniczej działalności zostaną umorzone, a jeżeli zostały zapłacone, nastąpi zwrot
składek. Na ich kontach w ZUS zastaną zaś zewidencjonowane składki: emerytalna
i rentowe z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Projektowana ustawa nie zmienia sytuacji prawnej w zakresie ubezpieczeń
społecznych osób przebywających na urlopach wychowawczych i prowadzących
w tym czasie pozarolniczą działalność lub inną działalność zarobkową. Osoby takie
– jak dotychczas – będą podlegały ubezpieczeniom i obowiązkowym składkom na
ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia działalności. Stąd – osobom będącym
w takiej sytuacji w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia wejścia w życie ustawy
4


zostaną umorzone tylko odsetki od zaległych składek, natomiast należność główna
(składka z tytułu prowadzonej działalności) powinna być zapłacona.

Proponowane zróżnicowanie sytuacji prawnej w zakresie ubezpieczenia społecznego
osób prowadzących pozarolniczą działalność lub inną działalność zarobkową
w
okresie
pobierania
zasiłku
macierzyńskiego
(przebywania
na
urlopie
macierzyńskim) i w okresie przebywania na urlopie wychowawczym wynika
z zasadniczych różnic między tymi urlopami.
Prawo do urlopu macierzyńskiego przysługuje z mocy prawa każdej kobiecie, która
urodziła dziecko w czasie trwania stosunku pracy, niezależnie od stażu pracy,
wymiaru wykonywanej pracy lub rodzaju zakładu pracy, w którym jest zatrudniona,
i jest on urlopem obowiązkowym (pracownica nie może zrzec się prawa do tego
urlopu). Okres urlopu macierzyńskiego jest czasem pozostawania w zatrudnieniu
(pracownik
jest
jednak
zwolniony
z
obowiązków
wykonywania
pracy)
i otrzymywania zasiłku macierzyńskiego – będącego pochodną wynagrodzenia,
bo stanowiącego 100 % przeciętnego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy.
Funkcją urlopu macierzyńskiego jest ochrona zdrowia pracownicy i dziecka,
w związku z tym pewna część tego urlopu musi być przeznaczona na regenerację
fizycznych i psychicznych sił kobiety, jak również na zapewnienie dziecku opieki
w pierwszym okresie życia.
Należy również zauważyć, że urlop macierzyński trwa ściśle określony czas; obecnie
przysługuje w wymiarze od 20 tygodni – w przypadku urodzenia 1 dziecka, do
37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie
(w latach 1999 – 2008 okres ten był zmienny i wynosił od 14 do 39 tygodni).

Natomiast,
odnosząc
się
do
urlopu
wychowawczego,
należy
wskazać,
iż w przeciwieństwie do urlopu macierzyńskiego, nie przysługuje on z mocy prawa,
udziela się go na pisemny wniosek pracownika i jest udzielany w wymiarze do 3 lat na
dziecko, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4 roku życia (a pracownikowi
opiekującemu się dzieckiem niepełnosprawnym przysługuje jeszcze dodatkowy urlop
wychowawczy w wymiarze do 3 lat, z którego może skorzystać do ukończenia przez
dziecko 18 roku życia).
Celem urlopu wychowawczego jest stworzenie pracownikowi korzystnych warunków
do sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem w sytuacji trudności z połączeniem
5


obowiązków opiekuńczych z obowiązkami zawodowymi. Urlop ten powoduje
czasowe zawieszenie obowiązku świadczenia pracy po stronie pracownika,
zaś po stronie pracodawcy obowiązku zatrudniania go i świadczenia wynagrodzenia
(czyli jest w istocie urlopem niepłatnym).
Korzystanie z urlopu wychowawczego nie pozbawia pracownika możliwości podjęcia
pracy u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo rozpoczęcia innej działalności
zarobkowej, a także nauki lub szkolenia. Jednak żadna z tych aktywności nie może
wyłączać możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

2. Zmiana dotycząca obowiązku składania dokumentacji ZUS w czasie zawieszenia
prowadzenia działalności na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
Nowelizacja art. 36a ust. 3 ustawy o s.u.s. (art. 1 pkt 4 projektu) precyzuje, który
przedsiębiorca jest zwolniony z obowiązku składania deklaracji i opłacania składek na
ubezpieczenia społeczne w okresie zawieszenia działalności. Zwolnienie może
dotyczyć tylko tych przedsiębiorców, którzy nie są zobowiązani do rozliczania,
opłacania składek za inne osoby ubezpieczane, np. za zleceniobiorców.

3. Rozszerzenie obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego na zleceniobiorców
wykonujących zlecenie poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności
zleceniodawcy
W art. 1 pkt 2 lit. a i b projektu (zmieniany ust. 1 w art. 12 i uchylony ust. 3 ustawy
o s.u.s.) zakłada się objęcie obowiązkowym ubezpieczeniem z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych zleceniobiorców wykonujących pracę poza siedzibą
zleceniodawcy. W efekcie ubezpieczeniem wypadkowym objęci byliby wszyscy
zleceniobiorcy – tak jak są nim objęci wszyscy pracownicy niezależnie od miejsca
wykonywania
pracy.
Dotychczas
zleceniobiorcy
podlegają
ubezpieczeniu
wypadkowemu, jeżeli wykonują umowę w siedzibie lub miejscu prowadzenia
działalności zleceniodawcy. Z uwagi na to, że wykonywanie umowy zlecenia poza
siedzibą zleceniodawcy, w terenie, np. przez agenta ubezpieczeniowego, nie zmniejsza
ryzyka wypadku, wyłączenie takich osób z obowiązkowego ubezpieczenia
wypadkowego godzi w ubezpieczonych, pozbawiając ich koniecznej ochrony. Nie jest
więc uzasadnione.
6


Należy przy tym wspomnieć, że ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych stanowią od początku istnienia ubezpieczeń społecznych integralną
i priorytetową część tych systemów. Istotną cechą ubezpieczenia od wypadków przy
pracy i chorób zawodowych było i jest stopniowe obejmowanie ochroną
ubezpieczeniową wszystkich pracujących.
Ubezpieczenie społeczne osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej
lub umowy zlecenia przewidujące świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych od początku istnienia do dnia 31 grudnia 1998 r. nie wyłączało
z ubezpieczenia wypadkowego osób pracujących w terenie. Wzrost popularności
umów zlecenia, zawieranych w szczególności na rynku usług finansowych, nie może
powodować
zwiększania
się
liczby
osób
pozostających
poza
ochroną
ubezpieczeniową. Wzrost znaczenia takiej formy zatrudnienia powoduje, że prawo
musi reagować na to zjawisko.
Projektowana zmiana została negatywnie przyjęta przez Konfederację Pracodawców
Polskich i Polską Konfederację Pracodawców Prywatnych Lewiatan, które wskazują
na zwiększenie obciążeń składkowych dla pracodawców (zleceniodawców) w dobie
kryzysu gospodarczego. Powyższa uwaga nie została uwzględniona, ze względu na
wskazaną wyżej konieczność ochrony ubezpieczonych, którzy, wykonując zlecenia
poza siedzibą zleceniodawcy (w terenie), również są narażeni, niejednokrotnie
w większym stopniu niż pozostali, na ryzyko wypadku. Ponadto należy pamiętać, że
przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie rozróżniają w kontekście
podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu procentowo ilości pracy wykonywanej
w siedzibie zleceniobiorcy i poza nią. Nawet w przypadku poświęcenia jedynie części
czasu na wykonywanie zlecenia na pracę w siedzibie zleceniodawcy mamy do
czynienia ze zleceniem stwarzającym obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia
wypadkowego i opłacania składki. Zatem projektowana zmiana doprowadzi do
ujednolicenia zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym przez zleceniobiorców.
Nietrafne jest twierdzenie opiniujących, że objęcie ubezpieczeniem wypadkowym
wspomnianych osób nie jest zasadne m.in. dlatego, że nie jest możliwe precyzyjne
ustalenie, kiedy i w jakich okolicznościach miał miejsce wypadek, w sytuacji gdy
firmy rozliczają takie osoby jedynie z efektów ich pracy, nie sprawują zaś kontroli nad
kwestią czasu pracy oraz miejscem jej wykonywania.
7


Należy zwrócić uwagę, że z podobną sytuacją w tym zakresie spotykamy się
w przypadku zatrudnienia w formie telepracy, gdzie telepracownik dysponuje także
stosunkowo dużą swobodą przy realizacji zadań. Telepraca jest najczęściej
wykonywana w domu, ale może być również wykonywana w sposób mieszany,
tj. częściowo w domu, a częściowo w zakładzie pracy. Telepracownik może także
wykonywać zawodowe obowiązki nie w domu, a w innym miejscu uzgodnionym
z przełożonym.
W każdym przypadku ma on zapewnioną prawnie pełną ochroną ubezpieczeniową.
Poza siedzibą pracodawcy pracę wykonuje dość liczna grupa pracowników, których
prawa do objęcia ubezpieczeniem wypadkowym nie można kwestionować, a których
charakter pracy może nie różnić się zasadniczo od pracy zleceniobiorcy wykonywanej
poza siedzibą zleceniodawcy, np. jako listonosze, monterzy, instalatorzy, kierowcy,
przedstawiciele handlowi itd.
Poza osobami wykonującymi pracę nakładczą (z reguły we własnym mieszkaniu)
w odniesieniu do pozostałych grup ubezpieczonych, takich jak: pracownicy, osoby
prowadzące działalność gospodarczą, parlamentarzyści, osoby pobierające stypendium
sportowe czy też osoby duchowne itd., ubezpieczenie wypadkowe jest obowiązkowe,
a przepisy nie uzależniają objęcia nim od miejsca, w którym wykonują oni swoją
pracę. Pozostawienie takiego ograniczenia w odniesieniu do grupy zleceniobiorców
nie znajduje żadnego uzasadnienia.

4. Rezygnacja z określania terminu do złożenia wniosku o objęcie ubezpieczeniami
emerytalnym i rentowymi w przypadku zamiaru kontynuowania tych ubezpieczeń
W art. 1 pkt 3 projektu (zmieniony ust. 5 i uchylony ust. 6 w art. 36 ustawy o s.u.s.)
zakłada się uchylenie przepisu ograniczającego możliwość złożenia skutecznego
wniosku o dobrowolne kontynuowanie ubezpieczeń emerytalnego i rentowych do
30 dni od daty ustania obowiązkowych ubezpieczeń. W aktualnej sytuacji
ekonomicznej utrzymywanie tak krótkiego terminu na złożenie wniosku o dobrowolne
przystąpienie do ubezpieczeń nie ma uzasadnienia. Biorąc pod uwagę różnorodność
form zarobkowania, specyfikę rynku pracy oraz mając na uwadze przyszłe
świadczenia ubezpieczonych, zasadne jest umożliwienie osobom niemającym innego
tytułu do ubezpieczeń emerytalno-rentowych przystąpienia do nich na zasadzie
dobrowolnego kontynuowania w dowolnie wybranym terminie.
8