Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

i niezwłocznego rozpoznania pewnych kategorii spraw cywilnych. Dotyczy to:
rozpoznawania spraw gospodarczych (art. 47916 – obowiązek rozpoznawania
w pierwszej kolejności spraw o zawarcie, zmianę i rozwiązanie umowy oraz
o ustalenie jej treści), rozpoznawania spraw z zakresu prawa pracy i ubezpie-
czeń społecznych (art. 471), rozpoznawania wniosków o udzielenie zabezpie-
czenia (art. 737) czy wniosków o nadanie klauzuli wykonalności (art. 7811). Po-
dobnie przepisem szczególnym w tym zakresie jest art. 198 § 1 ustawy z dnia
29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych, który wskazuje, że skargi
na rozstrzygnięcie zespołu arbitrów powinny być rozstrzygane niezwłocznie, nie
później niż w terminie miesiąca od dnia wpłynięcia skargi.
Z kolei klauzula ważnej przyczyny, jako okoliczność uzasadniająca odstępstwo
od reguły wyrażonej w art. 42a ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych,
zaktualizuje się zwłaszcza wówczas, gdy interes publiczny z uwagi na społecz-
ne znaczenie lub przedmiot danej sprawy będzie przemawiał za jej niezwłocz-
nym rozpoznaniem. W takim przypadku przewodniczący, wydając zarządzenie
o nadaniu biegu danej sprawie poza kolejnością wpływu, ma obowiązek wska-
zania przyczyny uzasadniającej podjęcie takiej decyzji.
Rozwiązanie proponowane w art. 156 § 2 stanowi dopełnienie powyższej zasa-
dy i ma zapobiec nieuzasadnionemu spoczywaniu biegu spraw będących już
w toku. Stąd regulacje wprowadzające jako regułę odraczanie spraw z terminu
na termin oraz określające maksymalny czas trwania okresu odroczenia. Przy
czym przyjęty w tym przypadku termin miesięczny ma charakter instrukcyjny
i koresponduje z ogólną zasadą rozpoznawania spraw bez zbędnej zwłoki.
Koncentracja i uporządkowanie przepisów dotyczących braków formal-
nych i fiskalnych
Rozwiązanie zawarte w art. 1302 wprowadzone zostało do Kodeksu postępo-
wania cywilnego ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398), która weszła w życie z dniem
2 marca 2006 r. Konstrukcja ta budzi w praktyce wątpliwości.
Zgodnie z zasadą obecnie przewidzianą w art. 1302 § 1 K.p.c. pismo procesowe
(w szczególności pozew), które wniesione zostało przez profesjonalnego peł-
5



nomocnika, a w postępowaniu gospodarczym również przez przedsiębiorcę
niereprezentowanego przez zawodowego pełnomocnika, i nie zostało należycie
opłacone (jeżeli podlegało opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczo-
nej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu), przewodniczący
zwraca bez wzywania do jego opłacenia (art. 1302 § 1 w zw. z art. 1302 § 4
K.p.c.). Podobnie w przypadku innych pism procesowych – apelacji, zażalenia,
skargi kasacyjnej, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, sprzeciwu od wyroku zaocznego, zarzutów od nakazu zapłaty,
skargi na orzeczenie referendarza sądowego – ich nienależyte opłacenie skut-
kuje odrzuceniem pisma bez wzywania do opłaty (art. 1302 § 3 w zw. z art. 1302
§ 4 K.p.c.). Jednakże w przypadku pozwu powód może w terminie tygodniowym
uiścić brakującą opłatę. Wówczas negatywne skutki związane z uprzednim
zwrotem pozwu zostają zniesione – pozew wywołuje skutki prawne od daty
pierwotnego wniesienia (art. 1302 § 2 w zw. z art. 1304 K.p.c.). Analogiczna
możliwość nie została przyznana w przypadku pism procesowych, o których
mowa w art. 1302 § 3 K.p.c. W efekcie w tej samej sprawie strona powodowa
może skutecznie wnieść brakującą opłatę po zwrocie pisma, podczas gdy stro-
na pozwana, składając nieopłacony sprzeciw od wyroku zaocznego czy zarzuty
od nakazu zapłaty, takiej możliwości zostaje pozbawiona. Konstrukcja taka pro-
wadzi do nieuzasadnionego uprzywilejowania powoda.
Po drugie, rozwiązanie przewidziane w art. 1302 wydaje się być zbyt rygory-
styczne w odniesieniu do przedsiębiorców, którzy w postępowaniu w sprawach
gospodarczych nie są reprezentowani przez zawodowych pełnomocników
(art. 1302 § 4 K.p.c.). Wprowadzenie tak rygorystycznego i sformalizowanego
rozwiązania w odniesieniu do podmiotów niebędących profesjonalnymi prawni-
kami (zwrot bądź odrzucenie każdego pisma procesowego nienależycie opła-
conego, bez uprzedniego wezwania do opłaty i bez możliwości następczego
uzupełnienia tego braku, poza pismem procesowym w postaci pozwu) narusza
konstytucyjną zasadę prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP).
Projekt, zmieniając konstrukcję zawartą w art. 1302 i wprowadzając dodatkowe
rozwiązanie zawarte w art. 1302a, dostosowuje ją zarazem do trybu uzupełnia-
nia braków formalnych pism procesowych, który w odniesieniu do postępowania
gospodarczego przewidziany został we wcześniejszym projekcie zmiany Ko-
6



deksu postępowania cywilnego. Zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami każ-
de pismo procesowe (w tym również pozew) wniesione przez adwokata, radcę
prawnego lub rzecznika patentowego, które podlega opłacie w wysokości stałej
lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu spo-
ru i które nie zostało należycie opłacone, podlega zwrotowi lub odrzuceniu bez
możliwości uzupełnienia tej opłaty. Rygoryzm ten nie znajduje natomiast zasto-
sowania w odniesieniu do przedsiębiorców niereprezentowanych przez profe-
sjonalnych pełnomocników. W tym przypadku nieopłacony należycie pozew
podlega wprawdzie zwrotowi, jednakże powód – przedsiębiorca może w termi-
nie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pozwu uiścić braku-
jącą opłatę. W takim przypadku pozew wywołuje skutek od daty pierwotnego
wniesienia. Ponadto zarządzenie o zwrocie pisma powinno zawierać określenie
wysokości należnej opłaty oraz wskazanie skutków ponownego wniesienia pi-
sma (art. 1302a § 3). Opłacanie pozostałych pism procesowych przez przedsię-
biorców odbywa się według ogólnych zasad dotyczących stron niereprezento-
wanych przez profesjonalnych pełnomocników.
Rozszerzenie katalogu wyłączeń stosowania art. 1302 i art. 1302a uzasadnia
specyfika sytuacji procesowych wskazanych w projektowanym art. 1303 § 1 i 2.
Przykładowo, jeżeli przewodniczący uzna, że w danej sprawie brak przesłanek
do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, kierując sprawę do
rozpoznania w postępowaniu zwykłym, powinien wezwać stronę do dopłacenia
opłaty, nawet wówczas gdy strona jest reprezentowana przez profesjonalnego
pełnomocnika.
Pozostałe zmiany w tym zakresie mają przede wszystkim charakter porządku-
jący i stanowią uszczegółowienie przyjętych rozwiązań (art. 130). Przepis ten
stanowi ogólną formułę określającą tryb uzupełnienia opłat oraz braków formal-
nych w odniesieniu do wszelkich pism procesowych.
Poszerzenie kompetencji procesowych referendarza sądowego, oraz na-
danie kompetencji asystentom sędziów do wydawania zarządzeń związa-
nych z przygotowaniem rozpraw
Projekt poszerza kompetencje procesowe referendarza sądowego, umożliwia-
jąc mu wydawanie zarządzeń w przedmiocie ustanowienia kuratora proceso-
7



wego. Czynność ta nie wymaga zaangażowania sędziego i stanowi kolejny etap
procesu odformalizowania pracy sędziego.
Projekt zakłada ponadto przyznanie asystentom sędziów uprawnień do wyda-
wania pewnych kategorii zarządzeń, związanych ze wstępnym badaniem spra-
wy i przygotowaniem rozprawy. Uznano za uzasadnione powierzenie tej grupie
urzędników sądowych prawa do wydawania zarządzeń, o których mowa
w art. 149, art. 206 oraz art. 208 K.p.c. (wyznaczanie posiedzeń, zarządzanie
doręczenia pozwu i wyznaczanie terminu rozprawy wraz z odpowiednimi po-
uczeniami, wydawanie innych zarządzeń mających na celu przygotowanie roz-
prawy). Zarządzenia te asystenci sędziów będą mogli wydawać jedynie z upo-
ważnienia przewodniczącego, przy czym upoważnienie takie będzie wydawane
każdorazowo dla konkretnej sprawy.
Wydaje się, że wskazane kategorie czynności wchodzą w zakres kompetencji
przyznanych asystentom sędziów w art. 155 § 1 ustawy – Prawo o ustroju są-
dów powszechnych i pozwolą na pełniejsze wykorzystanie dobrze przygotowa-
nych i fachowych urzędników do czynności, które nie muszą być bezpośrednio
wykonywane przez sędziów.
Poszerzenie katalogu orzeczeń, które mogą być wydawane na posiedze-
niu niejawnym
Zgodnie z ogólną zasadą orzeczenia sądowe zapadają na rozprawie, a na po-
siedzeniu niejawnym jedynie wówczas, gdy przepis szczególny tak stanowi.
Projekt rozszerza katalog orzeczeń, które mogą zostać wydane na posiedzeniu
niejawnym. Obejmuje on wszelkie rozstrzygnięcia dotyczące wniosku o przy-
wrócenie terminu do dokonania czynności procesowej, w tym również orzecze-
nia oddalającego taki wniosek (art. 169 § 5), postanowienia dowodowe (art. 236
§ 2), a także rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji wydawane na skutek cofnię-
cia pozwu albo cofnięcia apelacji (art. 374). W odniesieniu do tej ostatniej sytu-
acji wskazać należy, że w obowiązującym stanie prawnym możliwość procedo-
wania na posiedzeniu niejawnym nie została wprost przewidziana w przepisach
regulujących postępowanie apelacyjne, co dodatkowo powoduje niejednolitą
praktykę w poszczególnych sądach.
8



Rzecz jasna w każdym przypadku, gdy istnieje potrzeba wyznaczenia rozprawy
(w sytuacjach wątpliwych, niejednoznacznych czy wymagających odebrania od
strony dodatkowych wyjaśnień bądź przesłuchania świadków), sąd w oparciu
o regułę zawartą w art. 148 § 2 K.p.c. może i powinien taką decyzję podjąć.
Zasady doręczania niektórych orzeczeń sądowych i pism procesowych
Zmiany przewidziane w art. 123, art. 395 § 1, art. 397 § 3 K.p.c. oraz art. 1111
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach w sprawach cywilnych uzasadnione
są potrzebą uproszczenia i skrócenia procedury doręczeniowej w tych przypad-
kach, w których dana kwestia rozstrzygana w orzeczeniu będącym przedmio-
tem doręczenia dotyczy w istocie tylko jednej ze stron procesu. Obejmuje to
postanowienia: o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych lub o cofnięciu
takiego zwolnienia, o ustanowieniu, odmowie ustanowienia i cofnięciu ustano-
wienia adwokata lub radcy prawnego, o skazaniu na grzywnę strony, która
świadomie podała nieprawdziwe okoliczności, na podstawie których przyznano
jej pomoc prawną z urzędu, oraz o obowiązku uiszczenia wynagrodzenia peł-
nomocnika z urzędu, w przypadku gdy sąd cofnął udzieloną uprzednio stronie
pomoc prawną. Wskazane postanowienia albo odnoszą się tylko do sfery praw-
no-procesowej jednej ze stron albo też tylko jedna ze stron ma interes prawny w
ich zaskarżeniu. Z tych względów dotychczas istniejący obowiązek doręczania
również stronie przeciwnej postanowień sądu pierwszej instancji dotyczących
tych kwestii, a także odpisów zażaleń i postanowień sądu drugiej instancji, pro-
wadził do przedłużania postępowania i powodował wykonywanie przez sekreta-
riaty sądowe dodatkowych czynności oraz ponoszenie z tym związanych zbęd-
nych w istocie kosztów.
Ponadto w odniesieniu do pism procesowych składanych przez strony, projekt
zmienia dotychczasową regułę zawartą w art. 132. W miejsce fakultatywności
pojawia się obowiązek wzajemnego doręczania sobie w toku postępowania
przez adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych odpisów pism
procesowych. Zarazem art. 132 § 11 doprecyzowuje tę instytucję przez wyraźne
wskazanie kategorii pism, które są wyłączone z zakresu tej regulacji. W tym
przypadku zastosowanie znajdą więc ogólne zasady dotyczące składania pism
procesowych (art. 128).
9