Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

Projekt przewiduje również zmiany w zakresie trybu doręczania pism sądowych.
W szczególności doprecyzowany został tryb tzw. doręczenia zastępczego.
Przesądzono również, że odmowa przyjęcia pisma sądowego przez adresata
jest równoznaczna ze skutecznym dokonaniem doręczenia (art. 139 § 2). Pro-
jekt poszerza również krąg podmiotów, za pośrednictwem których możliwe bę-
dzie dokonywanie doręczeń pism sądowych. W szczególności wprowadzono
możliwość dokonywania doręczeń przez „inny uprawniony podmiot zajmujący
się doręczaniem korespondencji”, antycypując tym samym zniesienie monopolu
Poczty Polskiej w tym zakresie.
Ograniczenie powtarzalności zażaleń
W praktyce występują dość liczne przypadki, w których strona dążąc w sposób
oczywisty do zatrzymania procesu, składa nieskończoną liczbę zażaleń na
praktycznie wszystkie, w tym również z mocy ustawy niezaskarżalne, decyzje
wydawane przez sąd w toku postępowania. Zgodnie z obowiązującymi przepi-
sami, jeżeli zażalenie złożone jest na orzeczenie, które nie podlega zaskarże-
niu, sąd wydaje postanowienie o odrzuceniu zażalenia jako niedopuszczalnego.
Jednakże, zgodnie z art. 394 § 1 pkt 11, na postanowienie sądu o odrzuceniu
zażalenia przysługuje zażalenie. W ten sposób tworzy się powtarzalność zaża-
leń (każde odrzucenie zażalenia otwiera drogę do złożenia nowego zażalenia
na to odrzucenie), których rozpoznanie skutecznie wstrzymuje tok postępowa-
nia.
Z tych względów projekt wprowadza nową na gruncie Kodeksu postępowania
cywilnego instytucję pozostawienia bez rozpoznania przez przewodniczącego
sądu drugiej instancji zażalenia niedopuszczalnego z mocy ustawy, które zło-
żone zostało na postanowienie tego sądu bądź zarządzenie przewodniczącego.
Pozostawienie takiego zażalenia bez rozpoznania wyeliminuje konieczność kie-
rowania sprawy na posiedzenie niejawne w składzie trzech sędziów i wydania
postanowienia mogącego stanowić przedmiot dalszych zażaleń. W praktyce
przewodniczący wydaje jedynie zarządzeniu o pozostawieniu bez rozpoznania
w aktach sprawy zażalenia niedopuszczalnego z mocy ustawy, o czym skarżą-
cy informowany jest w formie pisemnej.

10



Szersza realizacja zasady kontradyktoryjności i koncentracji materiału
dowodowego oraz usprawnienie postępowania dowodowego
Proponowana zmiana art. 232 wraz z dodaniem rozwiązania zawartego
w art. 2171 konsekwentnie realizuje zasadę kontradyktoryjności jako naczelną
zasadę procesu cywilnego. Art. 232, utrzymując kompetencje sądu do dopusz-
czenia i przeprowadzenia dowodów niewskazanych przez strony, stanowi zara-
zem, że kompetencje te zostają ograniczone do przypadków szczególnie uza-
sadnionych (obawa fikcyjności procesu cywilnego, obejście prawa). Tym
samym dopuszczenie przez sąd dowodu z urzędu wymaga w każdym przypad-
ku wskazania okoliczności, które składają się na szczególnie uzasadniony
przypadek. Dyskrecja sądu istniejąca w tym zakresie w świetle obecnych roz-
wiązań zostaje ograniczona. Pozwoli to na bardziej precyzyjną interpretację
art. 232 i umożliwi dokonywanie ocen przez sąd odwoławczy co do prawidło-
wości dopuszczenia dowodu z urzędu w danej sprawie.
Konsekwencją dalszego ograniczenia w procesie cywilnym zasady działania
sądu z urzędu jest wprowadzenie w art. 232 w sposób wyraźny obowiązku
wskazania w każdym wniosku dowodowym, a nie tylko we wniosku o przepro-
wadzenie dowodu ze świadków (art. 258), środka dowodowego oraz dokładne-
go oznaczenia faktów, które za pomocą tego środka dowodowego mają być
stwierdzone. Skoro co do zasady to strony są obowiązane wskazywać dowody,
powinny to czynić w formie wniosków procesowych, zawierających nie tylko
elementy określone w art. 126 (w tym osnowę wniosku), ale także elementy
odpowiadające treści postanowienia dowodowego (art. 236 § 1), co umożliwi
sądowi ustalenie, czy dany dowód powołany został na okoliczności istotne dla
rozstrzygnięcia sprawy czy też jedynie dla zwłoki (art. 217 § 2) oraz czy jest on
przydatny dla stwierdzenia określonego faktu.
Z powyższymi regulacjami pozostaje również w związku proponowane skreśle-
nie art. 299. Obecnie brzmienie tego przepisu wydaje się wskazywać na obo-
wiązek sądu dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron
w każdym przypadku, gdy po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich bra-
ku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. W orzecz-
nictwie podkreśla się jednak subsydiarny charakter tego dowodu oraz stosun-
11



kowo dużą swobodę sądu co do oceny, czy przeprowadzenie tego dowodu jest
w danej sprawie konieczne. Skreślenie szczególnej normy zawartej w art. 299
powoduje, że dowód z przesłuchania stron będzie przeprowadzany zgodnie
z ogólnymi regułami postępowania dowodowego. Zastosowanie do niego znaj-
dzie więc również zasada wyrażona w art. 232.
Wprowadzenie regulacji zawartej w art. 2171, która w sposób istotny modyfikuje
dotychczasowe rozwiązanie zawarte w art. 207 § 3, zmierza do pełniejszej re-
alizacji zasady koncentracji materiału dowodowego. Przewodniczący na pod-
stawie art. 2171 § 1 uzyskuje w toku rozprawy kompetencje do zakreślenia stro-
nom (tak działającym osobiście, jak i przez pełnomocników procesowych)
terminu do powołania wszelkich dalszych twierdzeń, zarzutów i dowodów pod
rygorem utraty prawa powoływania ich w dalszym postępowaniu. Instrument
ten, stosowany w sposób należyty, pozwoli na pełniejszą koncentrację materia-
łu dowodowego i tym samym sprawniejszy przebieg postępowania. Jednocze-
śnie jest on instrumentem znacznie bardziej elastycznym niż prekluzja dowo-
dowa wynikającą wprost z ustawy, którą przewidują między innymi przepisy
dotyczące postępowania w sprawach gospodarczych (art. 47912 i art. 47914),
a także dotyczące postępowania nakazowego (art. 495 § 3). Ponadto § 2
w art. 2171 dopuszcza, na zasadzie wyjątku, prawo do powołania dalszych
okoliczności faktycznych, zarzutów i wniosków dowodowych po upływie zakre-
ślonego uprzednio terminu, jeżeli strona wykaże, że nie było możliwe ich powo-
łanie w wyznaczonym terminie albo że potrzeba ich powołania powstała póź-
niej. Przy czym prawo to może być realizowane w terminie dwutygodniowym od
dnia, w którym powołanie tych dowodów stało się możliwe lub powstała potrze-
ba ich powołania. Wykazanie zachowania tego terminu obciąża stronę zgłasza-
jącą wniosek dowodowy lub powołującą dalsze okoliczności faktyczne i zarzuty.
Dalsze zmiany w zakresie regulacji dotyczących postępowania dowodowego
mają charakter porządkujący i usprawniający to postępowanie. Poza wskazy-
waną już regulacją art. 236 § 2, która pozwala sądowi na wydawanie wszelkich
postanowień dowodowych na posiedzeniu niejawnym, przywołać należy w tym
miejscu zmiany polegające na uchyleniu art. 303 i modyfikacji art. 304 oraz
art. 256, a także wprowadzenie nowych instytucji prawa dowodowego przewi-
dzianych w art. 235 § 2 i 3. W efekcie wprowadzenia zasady umożliwiającej
12



wydawanie postanowień dowodowych na posiedzeniu niejawnym, bezprzed-
miotowa stała się norma zawarta w art. 279 dotycząca szczególnego trybu do-
puszczania dowodu z opinii biegłego.
Uchylenie art. 303 i zmiana art. 304 ma na celu uproszczenie trybu przeprowa-
dzania dowodu z przesłuchania stron, w szerszym zakresie zbliżając ten tryb do
modelu obowiązującego przy przesłuchaniu świadków. W szczególności obec-
na treść art. 304 nie precyzuje „stosownych okoliczności”, które uzasadniają
odebranie od strony przyrzeczenia, co czyni zapis ten w zasadzie martwym.
Ponadto obecny model zakłada niejako dwuetapowe przesłuchanie stron. Naj-
pierw dokonanie przesłuchania bez odbierania przyrzeczenia i pouczenia o od-
powiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, ale z uprzedzeniem
wynikającym z treści art. 304, a następnie – wedle uznania sądu – ponowne
przesłuchanie, tym razem już po odebraniu przyrzeczenia, i pouczenie o odpo-
wiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Wydaje się, że obecny
model jest nadmiernie skomplikowany i przez to dysfunkcjonalny.
Zmiana treści art. 256 ma na celu wyraźną konkretyzację ogólnej zasady, wyni-
kającej między innymi z przepisów ustawy z dnia 7 października 1999 r. o języ-
ku polskim, zgodnie z którą postępowanie przed polskim sądem państwowym
toczy się w języku polskim. Zasada ta dotyczy zarówno ustnej, jak i pisemnej
części procesu. Tym samym nie można podzielić wysuwanych niekiedy w dok-
trynie poglądów, zgodnie z którymi nie ma potrzeby tłumaczenia na język polski
dokumentów składanych przed sądem w języku obcym, który znany jest zarów-
no sądowi, jak i stronom procesu. Ponadto wyraźne nałożenie na strony
uprzedniego obowiązku składania wszelkich dokumentów, które zostały spo-
rządzone w języku obcym, wraz z tłumaczeniem na język polski, przyczyni się
do przyspieszenia postępowania – nastąpi ograniczenie dokonywanych przez
sąd wezwań o złożenie tłumaczenia dokumentu.
Nowe rozwiązanie w zakresie postępowania dowodowego, związane z potrzebą
uwzględnienia rozwoju nowoczesnych technik komunikacyjnych, wprowadzają
przepisy art. 235 § 2 i 3. Przewidują one możliwość przeprowadzania dowodów
na odległość, w szczególności przesłuchania świadków, za pomocą wideo lub
telekonferencji. Kodeks postępowania cywilnego – w przeciwieństwie do Ko-
13



deksu postępowania karnego (art. 177 § 1a K.p.k.) – dotychczas nie zawiera
przepisów, które stanowiłoby o możliwości przeprowadzania dowodów przy
użyciu urządzeń technicznych, pozwalających na dokonanie takiej czynności na
odległość. Wprowadzenie takiej regulacji jest nieodzowne i odpowiada tenden-
cjom występującym w prawie europejskim i innych systemach prawnych. Zmia-
ny art. 235 K.p.c. w tym zakresie będą miały szczególne znaczenie w spra-
wach, w których będzie konieczne przeprowadzenie dowodu za granicą.
Dyscyplinowanie uczestników postępowania oraz powszechny obowiązek
wykonywania poleceń wydawanych przez sąd
Jedną z przyczyn przewlekłości postępowań sądowych w sprawach cywilnych
jest niewłaściwe wykonywanie obowiązków procesowych przez profesjonalnych
pełnomocników (adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych),
a nawet rażące ich niewykonywanie. Celem zmiany istniejącego stanu rzeczy
i zagwarantowania rzetelnego wypełniania obowiązków procesowych przez
profesjonalnych pełnomocników, projekt wprowadza do Kodeksu postępowania
cywilnego nową instytucję przewidzianą w art. 961.
W świetle dotychczasowych regulacji z zakresu postępowania cywilnego, od-
miennie niż na gruncie Kodeksu postępowania karnego, sąd był pozbawiony
podstawy prawnej do zawiadomienia właściwego organu samorządu zawodo-
wego w razie rażącego naruszenia obowiązków przez adwokata, radcę praw-
nego lub rzecznika patentowego. Jedynie w ograniczonym zakresie ustawą
z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1804) możliwość taką wprowa-
dzono w przypadku wadliwego wniesienia apelacji lub kasacji przez zawodo-
wego pełnomocnika (art. 3701, art. 3986).
W projektowanej regulacji zawartej w art. 961 przewidziano instrument pozwala-
jący sądowi na dokonanie takiego zawiadomienia oraz dodatkowo monitorowa-
nie działań podjętych przez właściwy organ samorządu zawodowego w celu
usunięcia skutków uchybień i zapobieżenia im w przyszłości. Przewidziano, że
sąd, zawiadamiając o rażącym naruszeniu obowiązków procesowych przez
adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, przesyła zarazem odpis
14