Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw

również postępująca tendencja do wyszukiwania przez osoby nieaktywne zawodowo
osób niepełnosprawnych w swoich rodzinach jedynie w celu uzyskania świadczenia
pielęgnacyjnego, bez faktycznego sprawowania opieki nad taką osobą.
Konieczne jest więc inne określenie warunków przyznawania świadczenia
pielęgnacyjnego, aby środki z budżetu państwa były kierowane do adresatów
rzeczywiście sprawujących opiekę nad bliskimi osobami niepełnosprawnymi
i wymagającymi takiego wsparcia.
Projekt zakłada rozróżnienie podmiotowe grupy osób, na które będzie pobierane
świadczenie pielęgnacyjne, a nie, jak do tej pory planowano, grup osób które
świadczenie to będą pobierać. Możliwość ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne
przysługiwać będzie osobom, które sprawują opiekę nad osobą, której
niepełnosprawność powstała odpowiednio do 18. lub 25. roku życia.
Wobec powyższego planowane modyfikacje zasad przyznawania świadczenia
pielęgnacyjnego wymagają wprowadzenia następujących zmian w ustawie z dnia
28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych:
1) w zakresie świadczenia pielęgnacyjnego:
a) bez kryterium dochodowego, proponuje się pozostawienie, jako osób
uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego, wyłącznie rodziców,
opiekunów faktycznych dziecka (osób sprawujących opiekę nad dzieckiem,
które wystąpiły do sądu o jego przysposobienie) oraz osób będących rodzinami
zastępczymi spokrewnionymi w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r.
o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887
i Nr 288, poz. 1690 oraz z 2012 r. poz. 579), a także innych osób, na których,
zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny
i opiekuńczy, ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym
stopniu niepełnosprawności. Osobom, na których ciąży obowiązek
alimentacyjny, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu, przysługuje
świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy osoba wymagająca opieki nie jest
umieszczona w rodzinie zastępczej spokrewnionej ani nie ma opiekuna
faktycznego oraz nie ma osób spokrewnionych w pierwszym stopniu lub
legitymują się one orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności lub
gdy rodzice zostali pozbawieni praw rodzicielskich. Osoby, o których mowa
powyżej mogą ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne, jeżeli
3 
 
niepełnosprawność dziecka powstała do ukończenia 18. roku życia lub
w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej, jednak nie później niż do
ukończenia 25. roku życia.

Wprowadzenie takiego rozwiązania jest uzasadnione tym, że pierwszeństwo
w obowiązku alimentacyjnym wobec osoby niepełnosprawnej mają osoby
spokrewnione z nią w pierwszym stopniu (art. 132 Kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego) przed osobami spokrewnionymi w stopniu dalszym. Dla
osób, o

których mowa powyżej zachowanie prawa do świadczenia
pielęgnacyjnego uzależnione zostało od daty powstania niepełnosprawności
(do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej,
jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia) osoby wymagającej
opieki, z uwagi na fakt, że osoby takie są z reguły niesamodzielne
ekonomicznie z powodu kontynuacji nauki i niepodejmowanie aktywności
zawodowej. Natomiast osoby dorosłe, których niepełnosprawność nie powstała
w okresie nauki, z reguły były samodzielne i miały możliwość wypracowania
własnych źródeł dochodu (emerytura, renta), co pozwala im na sfinansowanie
lub współfinansowanie opieki, bez konieczności dodatkowego wsparcia ze
strony budżetu państwa,
b) podwyższenie wysokości świadczenia pielęgnacyjnego z 520 zł do kwoty
620 zł – świadczenie pielęgnacyjne ma na celu zrekompensowanie opiekunowi
osoby niepełnosprawnej uszczerbku w budżecie jego rodziny spowodowanego
rezygnacją przez niego z zatrudnienia, umożliwienie właściwego sprawowania
opieki oraz zagwarantowanie mu kontynuacji ubezpieczenia społecznego
i zdrowotnego. Podwyższenie wysokości świadczenia pielęgnacyjnego,
związane jest również z potrzebą kontynuacji rządowego programu wspierania
osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne, który zakłada przyznawanie
dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości 100 zł miesięcznie.
Znacznie bardziej racjonalne wydaje się ukonstytuowanie takiego założenia na
stałe w ustawie, niż w programie rządowym, który skutkował brakiem
stabilności i poczucia bezpieczeństwa osób, które taki dodatek pobierają.
Wprowadzenie proponowanych zmian oznacza wzrost wysokości świadczenia
pielęgnacyjnego do 620 zł. Jednocześnie z budżetu państwa finansowane są
składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe i zdrowotne od kwoty
4 
 
świadczenia pielęgnacyjnego, które wynoszą odpowiednio 170,60 zł i 55,80 zł.
Zatem łączne wsparcie z budżetu państwa osoby pobierającej świadczenie
pielęgnacyjne wyniesie 846,40 zł,
c) pozostawienie, jako osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego,
wyłącznie rodziców, opiekunów faktycznych dziecka (osób sprawujących
opiekę nad dzieckiem, które wystąpiły do sądu o jego przysposobienie) oraz
osób będących rodzinami zastępczymi spokrewnionymi w rozumieniu ustawy
z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
a także innych osób, na których, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego
1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ciąży obowiązek alimentacyjny,
z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Osoby, o których
mowa powyżej, będą mogły ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne, jeżeli
niepełnosprawność dziecka powstała do ukończenia 18. roku życia lub
w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej, jednak nie później niż do
ukończenia 25. roku życia. Rozszerzenie katalogu przesłanek negatywnych
w szczególności o sytuacje, w których:
– osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do nowego świadczenia –
specjalnego zasiłku opiekuńczego,
– członek rodziny osoby sprawującej opiekę ma ustalone prawo do:
–– dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10 ustawy
z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych,
–– specjalnego zasiłku opiekuńczego,
–– świadczenia pielęgnacyjnego lub
– na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do świadczenia
za granicą na pokrycie wydatków związanych z opieką,
– na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do
wcześniejszej emerytury.
Wprowadzenie
takich
rozwiązań jest niezbędne w celu wykluczenia sytuacji,
w których jedna osoba pobierałaby dwa świadczenia lub na jedną osobę
niepełnosprawną byłoby pobierane zarówno świadczenie pielęgnacyjne
i specjalny zasiłek opiekuńczy przez tę samą lub różne osoby;

5 
 
2) wprowadzenie do katalogu świadczeń opiekuńczych nowego świadczenia –
specjalnego zasiłku opiekuńczego:
a) specjalny zasiłek opiekuńczy przysługiwać będzie osobom, na których zgodnie
z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
ciąży obowiązek alimentacyjny. Jest to grupa podmiotów, która dotychczas
otrzymywała świadczenia pielęgnacyjne, niespełniająca warunków do
otrzymania tego świadczenia na warunkach określonych w nowych przepisach,
b) specjalny zasiłek opiekuńczy przysługiwać będzie osobom wskazanym
powyżej, jeżeli rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku
z koniecznością sprawowania stałej opieki nad członkiem rodziny
legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami:
konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku
ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz
konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie
jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności,
c) specjalny zasiłek opiekuńczy przysługiwać będzie, gdy łączny dochód rodziny
osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki
w przeliczeniu na osobę nie przekroczy obowiązującego kryterium
dochodowego. Kryterium określone w art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada
2003 r. o świadczeniach rodzinnych, w przypadku gdy członkiem rodziny jest
dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności, w przeliczeniu na
osobę wynosi 583 zł. Należy zauważyć, że od listopada 2012 r. kwota ta będzie
wyższa, z uwagi na fakt ustawowej weryfikacji kwot kryteriów dochodowych
– propozycja Rady Ministrów zakłada, że kryterium to będzie wynosić 623 zł.
Zmiana
dotycząca wprowadzenia kryterium dochodowego przy ustalaniu
specjalnego zasiłku opiekuńczego, stanowiącego łączny dochód dwóch rodzin,
tj. rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki,
związana jest z koniecznością wprowadzenia możliwie najbardziej
racjonalnych zasad przyznawania tego świadczenia. Branie pod uwagę
dochodów obu rodzin umożliwia ustalenie faktycznej sytuacji finansowej
osoby pobierającej specjalny zasiłek opiekuńczy, gdyż nierzadko zdarza się
sytuacja, w której osoba sprawująca opiekę jest de facto na utrzymaniu osoby
6 
 
wymagającej opieki i pozostaje z nią w jednym gospodarstwie domowym.
Wprowadzona została również specjalna definicja rodziny osoby wymagającej
opieki, z uwzględnieniem wieku tej osoby. Konieczne bowiem było
rozróżnienie składu rodziny dla osoby, która nie osiągnęła pełnoletności
(małoletniego) i osoby pełnoletniej, ze względu na inną sytuację rodzinną
i finansową takich osób i różne składy rodziny pozostające, co do zasady, we
wspólnym gospodarstwie.

Ponadto, w przypadku gdy prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego ustala
się na osobę znajdującą się pod opieką opiekuna prawnego lub umieszczoną
w rodzinie zastępczej spokrewnionej w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca
2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustalając prawo do
specjalnego zasiłku opiekuńczego, uwzględnia się dochód rodziny osoby
sprawującej opiekę oraz dochód osoby wymagającej opieki. Wiąże się to
z koniecznością ustalenia dochodu w sposób jak najbardziej odpowiadający
rzeczywistości. Jeżeli osoba wymagająca opieki jest pod opieką opiekuna
prawnego lub została umieszczona w rodzinie zastępczej nie powinno brać się
pod uwagę dochodów jej rodziny (w rozumieniu przepisów o świadczeniach
rodzinnych) ponieważ de facto osoba ta nie jest na utrzymaniu tej rodziny.
Rozwiązanie, o którym mowa powyżej, tj. liczenie dochodu, stanowiącego
kryterium przy przyznawaniu specjalnego zasiłku opiekuńczego, na podstawie
łącznego dochodu dwóch rodzin funkcjonowało już efektywnie w ustawie
o świadczeniach rodzinnych do dnia 1 stycznia 2010 r., czyli do zmiany
polegającej na zniesieniu kryterium dochodowego jako przesłanki do
uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego (art. 17 ust. 2a został
uchylony przez art. 13 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o zmianie
niektórych ustaw związanych z realizacją wydatków budżetowych (Dz. U.
Nr 219, poz. 1706).
Wysokość dochodu na potrzeby ustalenia prawa do specjalnego zasiłku
opiekuńczego będzie ustalana na podstawie zasad określonych w ustawie
o świadczeniach rodzinnych. A zatem, będzie brany pod uwagę dochód z roku
poprzedzającego okres zasiłkowy, na który osoba ubiega się o przedmiotowe
świadczenie. Ponadto, zastosowanie znajdzie również instytucja utraty
7