Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, a także niektórych innych ustaw

Art. 31. 1. Organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacje
mniejszości oraz społeczności posługujących się językami, o których mowa w art. 19,
są obowiązane do przekazywania ministrowi właściwemu do spraw wyznań religijnych oraz
mniejszości narodowych i etnicznych, na jego wniosek, informacji pozostających w zakresie
działania tych organów lub organizacji i dotyczących sytuacji mniejszości oraz społeczności
posługujących się językami, o których mowa w art. 19, lub realizacji zadań na rzecz
mniejszości lub zachowania i rozwoju języków, o których mowa w art. 19.

14) art. 32 otrzymuje brzmienie:
Art. 32. Organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacje
pozarządowe są obowiązane do przekazywania wojewodzie, w celu zaopiniowania,
dokumentów dotyczących programów realizowanych z ich udziałem na terenie województwa,
dotyczących mniejszości lub zachowania i rozwoju języków, o których mowa w art. 19,
finansowanych w całości lub części ze środków publicznych.

15) art. 39 otrzymuje brzmienie:
Art. 39. Minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych
i etnicznych zawiadomi organy, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt 1, oraz organizacje
mniejszości oraz społeczności posługujących się językami, o których mowa w art. 19,
o zamiarze wystąpienia do Prezesa Rady Ministrów z wnioskiem, o którym mowa w art. 24
ust. 2, w terminie 60 dni od dnia ogłoszenia ustawy

Art. 2

W ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572,
Nr 273, poz. 2703 i Nr 281, poz. 2781) w art. 13 ust. 7 otrzymuje brzmienie:
7. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania podejmie działania w celu
popularyzacji wiedzy o historii, kulturze, języku i o tradycjach religijnych mniejszości
narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językami regionalnymi.

Art. 3

W ustawie z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2004 r. Nr 253, poz.
2531) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 21 w ust. 1a pkt 8a otrzymuje brzmienie:
8a) uwzględnianie potrzeb mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności
posługujących się językami regionalnymi, w tym emitowanie programów
informacyjnych w językach mniejszości narodowych i etnicznych oraz językach
regionalnych,
2) w art. 30 ust. 4a otrzymuje brzmienie:
4a. Powołując rady programowe oddziałów emitujących programy w językach mniejszości
narodowych i etnicznych oraz językach regionalnych, dyrektorzy oddziałów uwzględnią
kandydatów zgłaszanych przez organizacje społeczne mniejszości narodowych
i etnicznych oraz społeczności posługujących się językami regionalnymi.

Art. 4

W ustawie z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2003 r.
Nr 159, poz. 1548, z późn. zm.) art. 30 otrzymuje brzmienie:
Art. 30. Dział wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne obejmuje sprawy:
5



1) stosunków Państwa z Kościołem Katolickim oraz innymi kościołami
i związkami wyznaniowymi;
2) związane z zachowaniem i rozwojem tożsamości kulturowej mniejszości narodowych
i etnicznych oraz zachowaniem i rozwojem języków regionalnych.

Art. 5

W ustawie z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz. U. Nr 90, poz. 999, z późn.
zm.) art. 2 pkt 2 otrzymuje brzmienie:
2) praw mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językami
regionalnymi

Art. 6

W ustawie z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów
fizjograficznych (Dz. U. Nr 166, poz. 1612) w art. 5 w ust. 1 pkt 6 otrzymuje brzmienie:
6) sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, utworzonej
na podstawie przepisu art. 23 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach
narodowych i etnicznych oraz o językach regionalnych (Dz. U. Nr 17, poz. 141).

Art. 7

Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2015 roku.



























6



UZASADNIENIE

Celem nowelizacji ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku
regionalnym, a także niektórych innych ustaw jest nadanie etnolektowi śląskiemu statusu
języka regionalnego. Cel ten realizuje zmiana trzecia w artykule 1 proponowanej nowelizacji,
która stanowi o wpisaniu języka śląskiego w treść art. 19 pkt 2 ustawy. W ten sposób śląska
mowa zostałaby uznana drugim obok języka kaszubskiego językiem regionalnym w Polsce.
Ze zmianą tą koresponduje propozycja zmiany w składzie Komisji Wspólnej Rządu i
Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Zmiana ósma w artykule 1 dodaje do art. 24 pkt 1 ust. 3
ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, zapis
poszerzający liczebność Komisji Wspólnej o dwóch przedstawicieli społeczności
posługującej się regionalnym językiem śląskim. Pozostałe zmiany w proponowanej
nowelizacji mają charakter wyłącznie redakcyjny i wynikają z konieczności zastosowania
liczby mnogiej w zapisach przedmiotowej ustawy mówiących o językach regionalnych, a nie
- jak ma to miejsce obecnie - o języku regionalnym.

Jednocześnie zmiana ta wypełnia zapisy Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub
Mniejszościowych, będącej dorobkiem wspólnoty państw europejskich. Do tychże zapisów
odwołał się w swoim raporcie z Polski w dniu 7 grudnia 2011r. Komitet Ekspertów ds. Karty
Języków powołany na rzecz Rady Ministrów w ramach Rady Europy, kierując zapytanie do
rządu polskiego o sytuację ludności posługującej się językiem śląskim. W przypadku wejścia
w życie proponowanych niniejszy projektem zmian nowelizujących ustawę o mniejszościach
narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, konieczne będzie rozszerzenie
zobowiązania Rzeczypospolitej złożonego przy podpisywaniu, a następnie ratyfikowaniu
Karty języków regionalnych lub mniejszościowych o kolejny język objęty ochroną. Tak
uczyniły Węgry (wobec języka serbskiego, romani oraz języka bojasz), Holandia (wobec
języka limburskiego), Finlandia (wobec języka karelskiego) i Wielka Brytania (wobec języka
kornwalijskiego i języka na wyspie Man (tzw. Manx Gaelic).

W polskim prawodawstwie za język regionalny, zgodnie z Europejską Kartą Języków
Regionalnych lub Mniejszościowych, uważa się język, który:
1) jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy
stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa;
2) różni się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów oficjalnego
języka państwa, ani języków migrantów.

Na szczególną uwagę zasługuje tu pojęcie „języka regionalnego”, gdyż jest ono kluczem do
zrozumienia współczesnej europejskiej polityki językowej. Można bowiem, zwłaszca w
czasach jednoczenia się Europy, wskazać na wiele zjawisk dowodzących, że demokratyzacja
życia społecznego wyrażająca się między innymi w pielęgnowaniu różnorodności językowej
w kraju owocuje wzrostem zaufania obywateli do instytucji państwa, a zarazem wzrostem
spolegliwości społecznej obywateli zarówno w obrębie wspólnoty lokalnej, jak i krajowej.
Dla ochrony tych wartości w prawodawstwie europejskim przyjęto Europejską Kartę Języków
Regionalnych lub Mniejszościowych, ratyfikowaną również przez Polskę, która min. stanowi,
iż ochrona historycznych języków regionalnych lub mniejszościowych, spośród których
niektórym grozi całkowite wyginięcie, jest ochroną kulturowego bogactwa i tradycji Europy.
Należy tu podkreślić, iż pojęcie „język regionalny” nie ma znaczenia - nie funkcjonuje, w
obszarze pojęciowym lingwistyki. Jest ono specyficzną konstrukcją opierającą się na
równym traktowaniu przesłanek lingwistycznych wartościujących dany etnolekt, jak i
przesłanek społeczno-politycznych decydujących o jego ochronie ze strony państwa.
7




Przesłanki językoznawcze można w tym przypadku uznać za dostateczne, gdy wskazują, że
dany etnolekt różni się istotnie od oficjalnego języka państwa, na terenie którego występuje,
przy czym nie jest jego dialektem. Wielu współczesnych lingwistów polskich wskazuje, iż
język regionalny wykracza poza pojęcie dialektu w tedy, gdy w toku swego rozwoju osiąga
następujące cechy: swoistość sfery językowej; posiadanie osobnego piśmiennictwa; świadome
rozwijanie języka, literatury, własnej kultury; osobliwe obyczaje; spontaniczne i świadome
nastawienie na odrębność. Dowodem świadczącym o osiągnięciu istotnego etapu rozwoju
danego etnolektu może być standaryzacja jego pisowni oraz wypracowanie instrumentów
edukacyjnych pozwalających na jej nauczanie (elementarz).

Przesłanki społeczno-polityczne decydujące o ochronie danego etnolektu ze strony państwa
jako języka regionalnego można uznać za dostateczne, gdy dojdzie do samookreślenia się
pewnej społeczności, jako tej, która identyfikuje swoje poczucie trwałej więzi z historycznym
i współczesnym używaniem tegoż etnolektu. Niezwykle istotny jest tu zatem element
demokratycznie wyrażanej deklaratywności danej społeczności regionalnej, co do odrębności
językowej. Należy zatem wykazać fakt funkcjonowania specyficznej, językowej tożsamości
grupowej na określonym obszarze geograficznym - w określonym regionie, a także
wyświetlić historyczne procesy rozwoju kultury tej społeczności sprawiające, że identyfikując
się z narodem państwa, w którym funkcjonuje, wykazuje ona jednocześnie znaczne
zróżnicowanie, co do tradycji oraz poczucie odrębności w stosunku do reszty obywateli.
Dowodem istnienia takiego stanu określonej społeczności może być jej deklaracja ujawniona
w trybie referendum, bądź spisu ludności na danym obszarze. Do władz państwowych należy
ocena, czy tak zadeklarowany język jest środkiem komunikowania się liczby ludzi,
uzasadniającej przyjęcie różnych środków ochronnych i wspierających, przewidzianych w
Europejskiej Karcie Języków Regionalnych.

Kryteria zaklasyfikowania danego etnolektu jako odrębnego języka bądź też dialektu języka
oficjalnego nie są jasno sprecyzowane. Socjolingwiści, np. dr Tomasz Kamusella, przyjmują,
że o tym, czy coś jest dialektem jakiegoś języka, czy też odrębnym językiem decydują
kryteria pozajęzykowe: wola użytkowników danej mowy oraz decyzje polityczne, zgodne z tą
wolą lub nie. Dla przykładu etnolekt wywodzący się z języka niemieckiego, który obowiązuje
oficjalnie na terenie Federacji Szwajcarskiej jest niemal niezrozumiały dla Niemców, mimo to
jest on uznawany za zespół dialektów języka niemieckiego. Przeciwnie zaś etnolekt
dolnoniemiecki, który jest najbliższy niderlandzkiemu, a jednak uznawany za dialekt języka
niemieckiego, w roku 1994 zyskał status języka regionalnego w Niemczech i w Holandii.
Przesłanki lingwistyczne nie są dostateczną podstawą dla zbudowania konstrukcji prawnej
chroniącej użytkowanie danego etnolektu w życiu publicznym. Niektóre języki, np. język
niemiecki cechuje wysoką akceptacją dla zróżnicowania regionalnego, użytkownicy tych
odmian regionalnych nie oczekują więc ochrony i wsparcia. Inne języki, np. polski, czy
francuski cechują się wysoką standaryzacją, a posługiwanie się regionalizmami jest słabo
tolerowane w życiu publicznym. Na obszarze, gdzie preferuje się tak silnie ujednolicone
języki użytkownicy tradycyjnych regionalizmów, chcąc zachować możliwość posługiwania
się nimi bez narażenia na dyskomfort, są skłonni podnosić prestiż swojego dialektu,
określając go jako odrębny język bądź jako język regionalny. Na gruncie francuskojęzycznym
zjawisko to ma miejsce np. w Belgii, gdzie mówi się o języku walońskim, nie zaś o dialekcie
języka francuskiego. W Polsce proces ten zaszedł już w odniesieniu do mowy kaszubskiej
opisywanej wcześniej jako dialekt języka polskiego, obecnie jest to język regionalny, a także
w odniesieniu do mowy łemkowskiej uważanej za dialekt języka rosyjskiego, obecnie za
język łemkowskiej mniejszości narodowej.
8



W Narodowym Spisie Powszechnym w 2002 roku ponad 56 tysięcy osób zadeklarowało
śląski jako język używany na co dzień, w tym około 40 tysięcy osób z terenu województwa
śląskiego, zaś pozostała część z terenu województwa opolskiego. W tym samym spisie
powszechnym język kaszubski, jako domowy zadeklarowało 52 tysiące osób. W roku 2001 w
Narodowym Spisie Powszechnym w Republice Czeskiej 11 tysięcy osób zadeklarowało
narodowość śląską głównie w kraju (województwie) morawsko - śląskim. Diaspora ludności
posługującej się śląską mową używająca jej na co dzień i kultywująca kulturę śląską znajduje
się w wielu krajach świata, głównie w Niemczech i USA, gdzie w Stanie Texas kilka
miejscowości wokół miasteczka Cestohova rozbrzmiewa od 150 lat śląszczyzną spod Opola.

Uwarunkowania historyczne i polityczne drugiej połowy XX wieku, zwłaszcza w okresie
Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, spowodowały, że w polskiej literaturze naukowej
dominuje pogląd, iż etnolekt śląski jest zespołem gwar lub dialektów języka polskiego.
Jednakże od wielu lat w międzynarodowych środowiskach naukowych slawistów
podejmowane są próby klasyfikacji języka śląskiego, jako odrębnego języka słowiańskiego.
W Europie tezę tę wspierają między innymi opracowania Reinholda Olescha slawisty
niemieckiego, Juana Lajo asturyjskiego językoznawcy z Uniwersytetu Oviedo w Hiszpanii,
czy Tomasz Kamuselli z Trinity College Dublin w Irlandii. Również brytyjski historyk
Norman Davies uważa, że etnolekt śląski należy klasyfikować, jako odrębny język. Podobnie
slawiści amerykańscy, od co najmniej kilkudziesięciu lat klasyfikują - za amerykańską
Encyklopedią Słowiańską - śląski język jako odrębny twór językowy. Pomimo wątpliwości i
różnic w klasyfikacji języka śląskiego, Międzynarodowa Organizacja Językowa ISO
(International Organization for Standardization) oficjalnie wpisała język śląski do rejestru
języków świata przypisując mu kod ISO: 639-3 oraz identyfikator kodu: szl. Także Biblioteka
Kongresu Stanów Zjednoczonych - największa i najbardziej prestiżowa instytucja tego typu
na świecie - wpisała w 2007 r. język śląski do swojego rejestru języków świata. Język śląski
(rzondzyni, ślonsko godka, ślonsko mowa) definiuje się jako jeden z języków
zachodniosłowiańskich wywodzący się wprost z języka prasłowiańskiego. Na kształtowanie
się jego słownictwa miały wpływ zapożyczenia z języków: polskiego, czeskiego (a raczej
morawskiego, funkcjonującego dawniej jako odrębny język), niemieckiego (częściej z
germańskiego dialektu śląskiego, niż standardowego niemieckiego) oraz częściowo
słowackiego. W języku tym przeważa źródłosłów słowiański. Znaczna część wyrażeń bliższa
jest raczej językowi staropolskiemu, a konkretnie sąsiednim dialektom wielkopolskiemu i
małopolskiemu oraz językom dolnołużyckiemu, górnołużyckiemu i morawskiemu, niż
współczesnej standardowej polszczyźnie. Mowa śląska różni się od innych języków
słownictwem, fonetyką oraz częściowo ortografią.

Etnolekt śląski nie jest jednolity i na różnych obszarach kulturowo-historycznych spotkać
można zarówno różne znaczenia tych samych słów, jak i ich różną wymowę. Nie wszystkie
więc opisane cechy etnolektu występują na wszystkich jego obszarach. Często jednak
występują m.in. labializacja, mazurzenie i jabłonkowanie. ląsk pod względem językowym
dzieli się na Cieszyński, Opolski i rodkowy. Górny ląsk można też podzielić na część
północną gdzie występuje "mazurzenie" i część południową, gdzie ta cecha nie występuje.
W województwach ląskimi i Opolskim można wyodrębnić następujące dialekty:
- dialekty centralne: powiaty pyskowicki, rybnicki, mikołowski,
- dialekty pogranicza śląsko-małopolskiego: Katowice, Tychy, powiat pszczyński,
- dialekty pogranicza gliwicko-opolskiego: powiat tarnogórski i lubliniecki
- dialekty północne: powiat raciborski na zachód od Odry
- dialekty laskie: Pietrowice Wielkie, Krzanowice (pd-zach część powiatu raciborskiego)
- dialekt Kobylorzy: teren Strzelec Opolskich, Kamienia ląskiego i Kotlarni
9