Poselski projekt ustawy o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji

UZASADNIENIE
Obowiązująca od 2011 roku ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. O wdrożeniu niektórych
przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania miała za zadanie
wdrożenie zasad prawa antydyskryminacyjnego, obowiązującego wszystkie kraje
Unii Europejskiej. Nie jest jednak aktem prawnym poprzez wprowadzenie ,którego
Polska zapewnia ochronę przed dyskryminacją w zakresie opisanym w dyrektywach
UE, a przez to nie tylko nie jest zgodna ze wszystkimi wymogami prawa
europejskiego, ale przede wszystkim nie zapewnia wła ciwej ochrony obywatelkom i
obywatelom RP. Na jej braki wielokrotnie zwracały uwagę organizacje pozarządowe
zajmujące się przeciwdziałaniem dyskryminacji z różnych przyczyn, które utworzyły
nawet specjalną koalicję pn. Koalicja na Rzecz Równych Szans grupującą ponad 40
podmiotów, której celem jest podejmowanie działań na rzecz stworzenia prawa
realnie wdrażającego wszystkie wymogi dyrektyw antydyskryminacyjnych.
Główne zastrzeżenia dotyczące obowiązującej ustawy to:
• duża ilo ć wyjątków od zasady równego traktowania, co powoduje między
innymi, że na przykład osoby LGBT (lesbijki, geje, osoby biseksualne i
transseksualne) ustawa pozostawiła poza ochroną przed dyskryminacją w
takich sferach jak edukacja, dostęp do dóbr i usług czy zabezpieczenie
społeczne, podczas gdy prawa w tych obszarach gwarantuje osobom
dyskryminowanym ze względu na narodowo ć, rasę czy płeć, podobne
zastrzeżenia dotyczące wyłączania spod ochrony przed dyskryminacją ze
względu na niepełnosprawno ć zgłosiły organizacje osób działających na
rzecz praw niepełnosprawnych oraz organizacje pomagające osobom
skarżącym się z powodu dyskryminacji ze względu na wyznawanie;
• podział zobowiązań dotyczących zwalczania dyskryminacji pomiędzy 2
organy państwa, z których tylko jeden – Rzecznik Praw Obywatelskich – jest
organem niezależnym, jak tego wymagają przepisy dyrektyw, co osłabia
sprawno ć systemu zapobiegania i zwalczania dyskryminacji. Zastrzeżenia do
tego rozwiązania zgłosił także Rzecznik Praw Obywatelskich, który zabiegał
nawet o zawieszenie działania ustawy wobec nieprzygotowania RPO do
zadań mu powierzonych;

10
• pozostawianie możliwo ci dochodzenia roszczeń z tytułu dyskryminacji
wyłącznie w kompetencjach sądów powszechnych, co nie wypełnia zasady
powszechno ci i łatwo ci dochodzenia roszczeń, jak wskazują dyrektywy, ze
względu na konieczno ć wnoszenia opłat przez osoby skarżące się na
dyskryminację oraz przewlekło ć postępowań przed sądami.
W związku z tym ustawa w takim kształcie daje ryzyko, że będą nadal prowadzone
lub wszczynane kolejne postępowania przeciwko Polsce przed Europejskim
Trybunałem Sprawiedliwo ci w sprawie niewdrożenia antydyskryminacyjnych
dyrektyw UE. Sposobem na usunięcie tych zagrożeń jest powołanie nowego,
zgodnego z przepisami antydyskryminacyjnymi Unii Europejskiej organu państwa,
którego jedynym zadaniem będzie zapewnienie realnej ochrony obywatelek i
obywateli przed dyskryminacją z różnych przyczyn oraz budowanie systemu
zwalczania dyskryminacji i poszerzanie ochrony przed dyskryminacją.

1. Równo ć wszystkich obywateli jest fundamentalną zasadą współczesnych
społeczeństw demokratycznych. Społeczno ć międzynarodowa podejmuje działania
mające na celu wzmocnienie infrastruktury prawnej i instytucjonalnej gwarantującej
przestrzeganie zasady równo ci oraz ochronę przed dyskryminacją. Ich wyrazem jest
m.in. przyjęcie protokołu 12. do Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych
Wolno ci Rady Europy, rozszerzającego ochronę przed dyskryminacją na gruncie tej
Konwencji, zawarcie klauzuli antydyskryminacyjnej w art. 13. Traktatu o
Wspólnotach Europejskich oraz w art. 21. Karty Praw Podstawowych Unii
Europejskiej, a także wielu innych dokumentów mających na celu przeciwdziałanie
dyskryminacji z różnych powodów. Jako przykład mogą służyć w szczególno ci akty
prawne i dokumenty dotyczące eliminacji dyskryminacji z powodu płci np.
Konwencja ONZ w sprawie dyskryminacji w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu
(1958 r.) Konwencja ONZ w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
(z 1979 roku), Konwencja o prawach politycznych kobiet (1952 r.) Deklaracja ONZ w
sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet (1967), Dokument IV wiatowej
Konferencji ONZ w sprawach kobiet „Platforma Działania Pekin 1995”, oraz z
przyczyn innych niż płeć np.: Konwencja Rady Europy o Ochronie Mniejszo ci

11
Narodowych, dyrektywy równo ciowe Unii Europejskiej czy też unijne Wspólne
Działanie w sprawie Zwalczania Rasizmu i Ksenofobii (z dnia 15.07.1996 r.).
Konieczno ć likwidacji dyskryminacji z przyczyn etnicznych i rasowych jest również
podkre lana w licznych dokumentach z konferencji międzynarodowych np.
Europejskiej Konferencji przeciwko Rasizmowi, Antysemityzmowi i Nietolerancji,
która odbyła się w 2000 r. w Strasburgu, czy wiatowej Konferencji Przeciw
Rasizmowi, Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Związanej z nim Nietolerancji, która
miała miejsce w Durbanie w 2001 r.). Polska uczestniczyła w tych konferencjach, rząd
podpisując dokumenty końcowe, zobowiązał się do wdrażania ich postanowień.
Skonkretyzowaniu zadań i strategii w obszarze zwalczania dyskryminacji oraz ich
wdrażania po więcone są liczne programy realizowane w krajach UE np.
Wspólnotowy Program Działań na rzecz Zwalczania Dyskryminacji na lata 2001 –
2006 oraz Wspólnotowe Programy na rzecz równo ci płci. Zagadnienia te poruszone
zostały także w „Milenijnych Celach Rozwoju” przygotowanych przez ONZ, w
których zawarto wskaźniki umożliwiające obiektywną ocenę postępu w osiąganiu
równo ci w skali globalnej. Trzeci spo ród o miu Milenijnych Celów Rozwoju mówi
o promowaniu równo ci płci i wzmocnieniu pozycji kobiet (empowering women),

2. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stanowi w art. 32. 1. Wszyscy są wobec prawa
równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 33 Konstytucji RP podkre la
szczególne znaczenie równouprawnienia kobiet i mężczyzn art. 33. Kobieta i
mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym,
społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do
kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej
wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz
uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.
W dokumentach międzynarodowych podkre la się, że oprócz generalnych
postanowień zawartych w konstytucjach krajowych istnieje potrzeba wprowadzenia

12
szczegółowych rozwiązań dotyczących równo ci wszystkich obywateli i
niedyskryminacji z jakiegokolwiek powodu.
Ustawa o Rzeczniku ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji wypełnia zobowiązania
wynikające z prawa wspólnotowego zawartego w dyrektywach dotyczących
równego traktowania z powodu płci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego,
religii i przekonań, wieku, niepełnosprawno ci lub orientacji seksualnej, zarówno w
publicznej jak i prywatnej sferze życia społecznego. Wiąże się to w szczególno ci z
potrzebą dostosowania polskiego prawa do postanowień zawartych w dyrektywach
UE:
1. Dyrektywa Rady 76/207/EWG z dnia 9
lutego 1976
r. w
sprawie
wprowadzenia w
życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn
w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz
warunków pracy.
2. Dyrektywa Rady 86/613/EWG z dnia 11
grudnia 1986
r. w
sprawie
stosowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn pracujących na
własny rachunek, w
tym w
rolnictwie, oraz w
sprawie ochrony kobiet
pracujących na własny rachunek w okresie ciąży i macierzyństwa.
3. Dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającej w
życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe
lub etniczne.
4. Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej
ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i
pracy.
5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/73/WE z dnia 23 wrze nia
2002 r. zmieniającej Dyrektywę Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia
w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do
zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy.
6. Dyrektywa Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w
życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do
towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług.

13
7. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z dnia 5 lipca 2006
r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równo ci szans oraz równego
traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja
przeredagowana).

Dyrektywy
wskazując konieczno ć realizowania przez państwa członkowskie
polityki równo ciowej szczególną uwagę przykładają do tworzenia systemowych
rozwiązań pozwalających na zwalczanie dyskryminacji, podkre lają konieczno ć
istnienia wyspecjalizowanych organów służących promowaniu zasady równego
traktowania, monitorujących realizację polityki równo ciowej i udzielających pomocy
w dochodzeniu roszczeń z tytułu dyskryminacji. Zwraca się w nich równocze nie
uwagę na zagwarantowanie niezależno ci takich instytucji, co przemawia przeciwko
ich usytuowaniu w strukturach rządowych. Wprawdzie w zaleceniach tych
dopuszcza się, że organy te mogą być włączone w strukturę ogólnej, usytuowanej na
poziomie krajowym, instytucji stojącej na straży przestrzegania praw człowieka, pod
warunkiem jednak wyodrębnienia ich kompetencji i specjalizacji.
Projekt ustawy, zakładający utworzenie niezależnego, powoływanego przez Sejm,
urzędu Rzecznika do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji, spełnia wymogi
nałożone przez wymienione dokumenty.

3. W projekcie ustawy znalazł się zakaz stosowania zarówno po redniej jak i
bezpo redniej dyskryminacji oraz definicje obu rodzajów dyskryminacji.
Proponowana definicja dyskryminacji bezpo redniej, zawarta w art. 2 ust. 2
stanowiąca, że dyskryminacja bezpo rednia ma miejsce, gdy z powodu płci, rasy,
pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekonań, wieku,
niepełnosprawno ci lub orientacji seksualnej osoba traktowana jest mniej korzystnie
niż inna osoba, była jest lub byłaby traktowana w porównywalnej sytuacji zgodna
jest z art. 2 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/73/UE z 23
wrze nia 2002 r. zmieniającej Dyrektywę Rady nr 76/207/EWG o wprowadzaniu
zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w kwestii dostępu do zatrudnienia,
szkolenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy, a także z art. 2 ust 2 (a)

14