Poselski projekt ustawy o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji

3. Dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającej w
życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe
lub etniczne.
4. Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej
ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i
pracy.
5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/73/WE z dnia 23 wrze nia
2002 r. zmieniającej Dyrektywę Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia
w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do
zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy.
6. Dyrektywa Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w
życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do
towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług.
7. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z dnia 5 lipca 2006
r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równo ci szans oraz równego
traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja
przeredagowana).

Dyrektywy
wskazując konieczno ć realizowania przez państwa członkowskie
polityki równo ciowej szczególną uwagę przykładają do tworzenia systemowych
rozwiązań pozwalających na zwalczanie dyskryminacji, podkre lają konieczno ć
istnienia wyspecjalizowanych organów służących promowaniu zasady równego
traktowania, monitorujących realizację polityki równo ciowej i udzielających pomocy
w dochodzeniu roszczeń z tytułu dyskryminacji. Zwraca się w nich równocze nie
uwagę na zagwarantowanie niezależno ci takich instytucji, co przemawia przeciwko
ich usytuowaniu w strukturach rządowych. Wprawdzie w zaleceniach tych
dopuszcza się, że organy te mogą być włączone w strukturę ogólnej, usytuowanej na
poziomie krajowym, instytucji stojącej na straży przestrzegania praw człowieka, pod
warunkiem jednak wyodrębnienia ich kompetencji i specjalizacji.

19
Projekt ustawy, zakładający utworzenie niezależnego, powoływanego przez Sejm,
urzędu Rzecznika do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji, spełnia wymogi
nałożone przez wymienione dokumenty.

W projekcie ustawy znalazł się zakaz stosowania zarówno po redniej jak i
bezpo redniej dyskryminacji oraz definicje obu rodzajów dyskryminacji.
Proponowana definicja dyskryminacji bezpo redniej, zawarta w art. 2 ust. 2
stanowiąca, że dyskryminacja bezpo rednia ma miejsce, gdy z powodu płci, rasy,
pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekonań, wieku,
niepełnosprawno ci lub orientacji seksualnej osoba traktowana jest mniej korzystnie
niż inna osoba, była jest lub byłaby traktowana w porównywalnej sytuacji zgodna
jest z art. 2 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/73/UE z 23
wrze nia 2002 r. zmieniającej Dyrektywę Rady nr 76/207/EWG o wprowadzaniu
zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w kwestii dostępu do zatrudnienia,
szkolenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy, a także z art. 2 ust 2 (a)
Dyrektywy nr 2000/78 WE Rady Unii Europejskiej z dnia 27.11.2000. w sprawie
ustanowienia ogólnych ram równego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu
zawodu. Zawarta w projekcie definicja dyskryminacji po redniej stanowiąca, że
dyskryminacja po rednia ma miejsce, gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub
praktyka stawia w szczególnie niekorzystnej sytuacji osobę, o której mowa w art. 2.
ust 2 w porównaniu z innymi osobami, chyba że taki przepis, kryterium lub
praktyka znajdują obiektywne uzasadnienie usprawiedliwione słusznym celem, a
rodki do osiągnięcia tego celu są odpowiednie i konieczne jest zgodna z przepisami
tych Dyrektyw.
Projekt ustawy zawiera też postanowienie, w my l którego działania podejmowane
przez okre lony czas, zmierzające do wyrównywania szans oraz rekompensowania
niekorzystnego położenia związanego z jednym z powodów wymienionych w
ustawie, nie stanowią naruszenia zasady równego traktowania. Przyjęcie takiego
rozwiązania, mającego na celu faktyczne zapewnienie pełnej równo ci, zgodne jest z
art. 7 ust 1 Dyrektywy 2000/78 WE – Rady Unii Europejskiej z dnia 27.11.2000 r. w

20
sprawie ustanowienia ogólnych ram równego traktowania przy zatrudnieniu i
wykonywaniu zawodu.

Dyrektywy, zarówno dotyczące równo ci płci, jak też nakazujące przeciwdziałanie
dyskryminacji z przyczyn innych niż płeć zawierają zasadę, zgodnie z którą osoba
skarżąca się na dyskryminację jedynie wskazuje fakty, na podstawie których można
przypuszczać, że zaistniała sytuacja bezpo redniej lub po redniej dyskryminacji,
natomiast ciężar dowodu, że nie nastąpiło naruszenie zasady równego traktowania
jest obowiązkiem osoby lub instytucji, wobec której wysunięto zarzut. Taka zasada
dotycząca ciężaru dowodu znalazła się w art. 10 Dyrektywy 2000/78/WE Rady Unii
Europejskiej z dnia 27.11.2000 r. w sprawie ustanowienia ogólnych ram równego
traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu oraz w art. 8 Dyrektywy
2000/ 43/ WE Rady Unii Europejskiej z dnia 20.06.2000 r. wprowadzającej zasadę
równego traktowania osób bez względu na rasę i pochodzenie etniczne.
Urzeczywistnienie tej zasady stanowi przepis art. 3 projektu ustawy.
Zarówno wspomniane Dyrektywy jak i praktyka krajów Unii Europejskiej wskazują,
że szczególny nacisk kładziony jest na istnienie i sprawne działanie urzędów, które
mają promować zasadę równo ci i zapobiegać dyskryminacji. Opublikowany w maju
2002 r. raport, powstały na zlecenie Komisji Europejskiej, dotyczący
wyspecjalizowanych organów działających w krajach Unii dla promowania równo ci
lub/i zwalczania dyskryminacji wskazuje, że istnieją tam różne rozwiązania i
modele takich organów. Pierwszy zakłada, że sprawy dyskryminacji i równo ci, bez
względu na jej powody włącza się do kompetencji jednego organu. W modelu
istnieje kilka wyspecjalizowanych urzędów i instytucji zajmujących się
promowaniem równo ci i zwalczaniem dyskryminacji. Warto przy tym podkre lić,
że dyskusje nad zaletami i wadami obu modeli w krajach Unii Europejskiej nadal
trwają.
Ustawa o Rzeczniku ds. Przeciwdziałania dyskryminacji odpowiada pierwszemu z
tych rozwiązań. Projekt ustawy w art. 1 wprowadza urząd Rzecznika do Spraw
Przeciwdziałania Dyskryminacji, który stoi na straży przestrzegania zasady
równego traktowania oraz zakazu dyskryminacji z powodu płci, rasy, pochodzenia

21
narodowego i etnicznego, religii i przekonań, wieku, niepełnosprawno ci lub
orientacji seksualnej zarówno w sferze publicznej jak i prywatnej. Proponowane w
projekcie ustawy rozwiązania idą więc w kierunku powierzenia Rzecznikowi
prowadzenia spraw związanych z dyskryminacją z wyżej wymienionych przyczyn.

Jak wcze niej stwierdzono w krajach Unii Europejskiej organy i instytucje
odpowiedzialne za przeciwdziałanie i zwalczanie dyskryminacji mają zróżnicowane
kompetencje. Niektóre z nich wyposażone są w uprawnienia quasi sądowe, inne
takich uprawnień nie mają, a jedynie w różnej formie wspierają i towarzyszą ofiarom
dyskryminacji, które zdecydowały się wnie ć sprawę do sądu. Projekt ustawy nie
daje Rzecznikowi uprawnień okre lanych w raporcie jako quasi-sądowe, a więc
kompetencji rozstrzygania spraw. Art. 11 ust. 13 projektu ustawy umożliwia
natomiast Rzecznikowi udzielenie szczególnego rodzaju pomocy prawnej, w postaci
postępowania polubownego „bierze udział, za zgodą osoby zarzucającej dyskryminację z
powodów, o których mowa w ust .1, we właściwym postępowaniu mającym na celu
polubowne załatwienie sprawy, co jest zgodne z art. 6 Dyrektywy 2002/73/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 wrze nia 2002 r. Jest to rozwiązanie
prospołeczne, szczególnie ważne ze względu na powszechną dostępno ć
(postępowanie nieodpłatne dla osób dyskryminowanych), szybko ć (sprawy przed
sądami powszechnymi trwają w Polsce długo), zawiera także element edukacji
społecznej w zakresie rozwiązywania konfliktu na drodze ugody.

Projekt daje Rzecznikowi uprawnienia, ale też nakłada na niego obowiązki, związane
z promowaniem zasady równego traktowania wszystkich osób niezależnie od płci,
pochodzenia rasowego lub etnicznego, narodowo ci, religii i przekonań, wieku,
niepełnosprawno ci lub orientacji seksualnej.

Nakłada również na Rzecznika obowiązek zapewnienia ofiarom dyskryminacji
indywidualnej pomocy w dochodzeniu ich skarg.


22
Zobowiązuje ponadto Rzecznika do systematycznego prowadzenia niezależnych
badań dotyczących dyskryminacji, publikowania niezależnych raportów i
formułowania rekomendacji dotyczących dyskryminacji z wymienionych w ustawie
powodów. Jest to zgodne z art. 13 Dyrektywy 2000/43 WE Rady Unii Europejskiej z
dnia 20.06.2000 r. wprowadzającej zasadę równego traktowania osób bez względu
na rasę i pochodzenie etniczne oraz z art. 8a p. b i c Dyrektywy 2002/73/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 wrze nia 2002 r. Uprawnienia w tym
zakresie pozwolą również powołanemu Rzecznikowi na współdziałanie z
Europejskim Centrum Monitoringu Rasizmu i Ksenofobii ( EUMC) z siedzibą w
Wiedniu, ustanowionym na podstawie rozporządzenia Rady Unii (WE) 1035/97 z
dnia 02.06.1997 r., a w szczególno ci na włączenie się do systemu informacyjnego
tego Centrum (RAXEM), który pozwala na bieżące ledzenie i badanie rozmiarów
zjawiska rasizmu i ksenofobii oraz jego charakterystycznych przejawów. Umożliwi
wymianę do wiadczeń na temat metod i strategii eliminacji tego zjawiska oraz ocenę
ich skuteczno ci. Jest to szczególnie ważne dla Polski i Polaków w warunkach
globalizacji, otwarcia granic i zwiększonego przepływu osób. Obowiązkiem Polski
jest stworzenie systemu zabezpieczenia i ochrony przed dyskryminacją
wybierających nasz kraj jako miejsce osiedlenia się obcokrajowców. Stojąc na straży
realizacji prawa do ochrony przed dyskryminacją osób innych ras i innego niż
polskie pochodzenia etnicznego Rzecznik swoimi działaniami powinien także
przyczynić się do uznania przez społeczeństwo wielokulturowo ci za ważną i
pozytywną cechę współczesnych demokracji.
Rzecznik jako organ przeciwdziałający dyskryminacji z powodu płci podejmie
bezpo rednią współpracę z powołanym w 2005 roku Europejskim Instytutem ds. Płci
z siedzibą w Wilnie oraz z organami ds. równo ci płci we wszystkich krajach UE.
Będzie to służyć nie tylko wymianie informacji i do wiadczeń ale, także przyczyni
się do zwiększenia wiadomo ci społecznej w tym obszarze.

Szeroko zostały również zakre lone uprawnienia Rzecznika z jednej strony co do
współdziałania z rządem, przede wszystkim w zakresie inicjowania, monitorowania
oraz ewaluacji programów rządowych na rzecz równego traktowania oraz

23