Poselski projekt ustawy o związkach partnerskich

(np. francuska Obywatelska Umowa Solidarności, Pacte civil de solidarité);
rejestrowany związek partnerski, zawierany przed urzędnikiem stanu cywilnego
(forma prawna przyjęta przez m.in. ustawodawcę węgierskiego, czeskiego,
brytyjskiego i niemieckiego); małżeństwo, czyli przyznanie możliwości zawierania
małżeństwa nie tylko osobom różnej płci, ale także tej samej płci (rozwiązanie m.in.
norweskie, szwedzkie, holenderskie, belgijskie, hiszpańskie).



W Polsce podjęto próbę uregulowania sytuacji osób żyjących w związkach
nieformalnych i umożliwienia im rejestrowania związków w 2003 r., kiedy prof.
Maria Szyszkowska, senator RP V kadencji, wniosła pod obrady Senatu projekt
ustawy o związkach partnerskich, przewidujący m.in. ustawowe prawo do
dziedziczenia po zmarłym partnerze oraz prawo ustanowienia wspólności majątkowej
w drodze aktu notarialnego, a rozwiązania te adresowane były do osób
homoseksualnych. Zakończenie kadencji Sejmu i Senatu spowodowało przerwanie
prac ustawodawczych, a do prac tych nie powrócono w kolejnej kadencji.


Projektowana ustawa jest adresowana zarówno do osób żyjących w związkach
heteroseksualnych, jak również do osób żyjących w związkach z osobami tej samej
płci, które nie są uprawnione do zawarcia małżeństwa w obowiązującym stanie
prawnym. Należy podkreślić, że nie narusza ona przepisów prawa polskiego
dotyczących związków małżeńskich, a w szczególności art. 18 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi o małżeństwie jako o związku kobiety i
mężczyzny. Projekt ustawy przewiduje bowiem zawarcie związku partnerskiego,
którego warunkiem jest wcześniejsze zawarcie umowy związku partnerskiego
określającej prawa i obowiązki powstające pomiędzy partnerami, samo zaś zawarcie
związku partnerskiego nie powoduje powstania pomiędzy partnerami węzła
małżeńskiego, a jedyną przesłanką jego istnienie jest wola partnerów pozostawania w
takim związku.



Wnioskodawcy proponują umożliwienie zawarcia związku partnerskiego
wyłącznie pełnoletnim osobom fizycznym, niepozostającym jednocześnie w związku
małżeńskim, ani w innym zarejestrowanym związku partnerskim. Związku
partnerskiego nie mogą zawrzeć krewni i powinowaci w linii prostej, ani też
rodzeństwo, a także osoby związane ze sobą węzłem przysposobienia. Poprzedzające
zawarcie samego związku partnerskiego podpisanie umowy związku partnerskiego,
zgodnie z projektowanymi regulacjami, musi zostać ujęte w formie aktu notarialnego.
W umowie tej na zasadzie swobody umów dwie osoby fizyczne pozostające
faktycznie we wspólnym pożyciu określają swoje wzajemne zobowiązania o
charakterze majątkowym lub osobistym w celu organizacji wspólnego życia. Umowa
następnie w chwili wstępowania w związek partnerski jest rejestrowana w urzędzie
stanu cywilnego i od tego momentu zaczyna obowiązywać. Partnerzy składając
oświadczenie o wstąpieniu w związek partnerski mogą zdecydować o przyjęciu
wspólnego nazwiska, będącego dotychczas nazwiskiem jednego z partnerów lub o
połączeniu dotychczasowych nazwisk partnerów, przy czym nazwisko utworzone w
wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów.


Zgodnie z przedłożonym projektem ustawy związek partnerski ulegałby
wygaśnięciu z chwilą śmierci jednej ze stron. Związek partnerski mógłby być
rozwiązany także na mocy wspólnego pisemnego oświadczenia, a także z chwilą
upływu sześciu miesięcy od złożenia przez jedną ze stron związku partnerskiego
drugiej stronie pisemnego zawiadomienia o złożonym oświadczeniu o
5

wypowiedzeniu związku partnerskiego. Rozwiązania związku partnerskiego nie
dokonywałby zatem sąd - ze względu na brak węzła małżeńskiego łączącego
partnerów. Fakt rozwiązania związku partnerskiego podlegałby także, podobnie jak
fakt zawarcia, rejestracji w urzędzie stanu cywilnego. Warunkiem rozwiązania
związku partnerskiego byłoby złożenie kierownikowi urzędu stanu cywilnego
wspólnego oświadczenia stron związku partnerskiego o jego rozwiązaniu albo
oświadczenia jednej ze stron związku partnerskiego o wypowiedzeniu związku
partnerskiego.


Projekt ustawy zakłada, że partnerzy są uprawnieni do dziedziczenia po sobie
jak małżonkowie i są zaliczeni do pierwszej grupy spadkowej w podatku od spadków
i darowizn, a ponadto uprawnieni do zachowku po partnerze zmarłym w trakcie
trwania umowy. Partnerzy byliby także uprawnieni do wspólnego rozliczania
uzyskanych dochodów w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych,
uzyskania zabezpieczenia społecznego po zmarłym partnerze, czy też wstąpienia w
stosunek najmu lokalu mieszkalnego, w którym zamieszkiwali w trakcie trwania
umowy związku partnerskiego. Ponadto uzyskiwaliby prawo do wzięcia urlopu
opiekuńczego w celu sprawowania opieki nad chorym partnerem, prawo do
korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych
oraz prawo do ubiegania się po zmarłym partnerze o rentę rodzinną, na takich samych
zasadach jak małżonkowie, prawo do wstąpienia w stosunek najmu lokalu
mieszkalnego po zmarłym partnerze, prawo do wspólnego ubiegania się o
członkostwo w spółdzielni i ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do
lokalu mieszkalnego po zmarłym partnerze na takich samych zasadach jak
małżonkowie. Partnerzy mieliby także prawo do dysponowania wkładem pieniężnym
na rachunku bankowym na wypadek śmierci na rzecz partnera oraz prawo do
pochowania zmarłego partnera, a także chronienia autorskich praw osobistych
zmarłego partnera. Mogliby odmówić składania zeznań w postępowaniu cywilnym,
karnym, podatkowym lub administracyjnym, na takich samych zasadach jak
małżonkowie. Tym samym projektowana regulacja wprowadza zmiany do szeregu
innych ustaw w projekcie ustawy wprowadzającej.


Co istotne, projektowana ustawa nie niesie za sobą skutków gospodarczych.
Jednocześnie trudno jest oszacować skutki finansowe dla budżetu państwa. Jak
wskazano na wstępie uzasadnienia, choć przybliżona liczba związków nieformalnych
jest znana, to dane te nie są aktualne, bowiem pochodzą z roku 2002. Trudno
oszacować również liczbę osób, które będą chciały skorzystać z proponowanych
rozwiązań zawarcia i zarejestrowania umowy związku partnerskiego.


Projektowana ustawa nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.


Projekt ustawy był konsultowany z przedstawicielami organizacji i środowisk
działających na rzecz tolerancji i przeciw dyskryminacji osób homoseksualnych, a
jego merytoryczne rozwiązania w znaczącej większości stanowiły postulaty tych
środowisk.

6

Warszawa, 30 maja 2012 r.
BAS-WAPEiM-1286/12



Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej



Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o związkach partnerskich (przedstawiciel wnioskodawców: poseł
Robert Biedroń) oraz poselskiego projektu ustawy – Przepisy
wprowadzające ustawę o związkach partnerskich
(przedstawiciel wnioskodawców: poseł Robert Biedroń)



Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 poz. 32),
sporządza się następującą opinię:




1. Przedmiot projektu ustawy


Wnioskodawcy
przedkładają dwa projekty ustaw:
1) o związkach partnerskich
2) Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich.

Pierwszy projekt ustawy określa zasady zawierania i ustania związku
partnerskiego oraz powstawania praw i obowiązków partnerów w związku
partnerskim. Projekt zakłada uregulowanie procedury zawierania związku
partnerskiego oraz określa powstawanie praw i obowiązków wynikających z
zawarcia związku partnerskiego. W art. 3 uregulowano ogólnie postanowienia
dotyczące sposobu zawarcia związku partnerskiego. W art. 5 określono
okoliczności, w przypadku których osoba nie będzie mogła zawrzeć związku
partnerskiego. W art. 10 i 11 wskazano przesłanki, w których nastąpi ustanie
związku partnerskiego. Pozostałe przepisy dotyczą obowiązków i praw
partnerów, w tym zasadę, że swoje wzajemne uprawnienia lub zobowiązania o
charakterze majątkowym lub osobistym partnerzy określają w umowie związku
partnerskiego zawartej w formie aktu notarialnego. W kolejnych przepisach
wyliczono przykładowe prawa i obowiązki dotyczące m.in. udzielania sobie
pomocy i wsparcia (art. 6 ust. 2), relacji majątkowych (art. 7), obowiązków
alimentacyjnych (art. 9).

Projektowi ustawy o związkach partnerskich towarzyszy projekt ustawy –
Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich. W projekcie tym
przewidziano nowelizację 153 ustaw, wymienionych w art. 2-154 projektu
ustawy, w tym m.in.
 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (t.
j. Dz. U. z 2011 r. Nr 118, poz. 687 ze zm.) – w zakresie prawa do
pochowania zwłok ludzkich przez partnera,
 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania
administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) – w zakresie
przyznania partnerowi prawa odmowy zeznań w charakterze świadka,
 ustawy z dnia 12 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz.
93 ze zm.) – w zakresie dziedziczenia ustawowego,
 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) – w zakresie przyznania partnerowi prawa
odmowy zeznań w charakterze świadka,
 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z
2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.) – w zakresie m.in. zaliczenia partnera do I
grupy podatkowej, a jego zstępnych do grupy II,
 ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.
U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 ze zm.) – w zakresie zasad rejestracji
związku partnerskiego,
 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553
ze zm.) – w zakresie objęcia pojęciem „osoba najbliższa” również
partnerów, o których mowa w projekcie,
 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U.
Nr 89, poz. 555 ze zm.) – w zakresie prawa odmowy zeznań po
rozwiązaniu umowy związku partnerskiego.

Projekty
ustaw
miałyby wejść w życie z dniem 1 stycznia 2013 r. (art. 14
ustawy o związkach partnerskich w zw. z art. 1 projektu ustawy – Przepisy
wprowadzające w życie ustawę o związkach partnerskich).


2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem

Kwestia zawierania umów dotyczących związków partnerskich leży poza
zakresem prawa Unii Europejskiej.
Należy jednak podkreślić, że w prawie Unii Europejskiej jedną z
podstawowych zasad ogólnych jest zasada niedyskryminacji, wyrażona w
odniesieniu do przynależności państwowej w art. 18 Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej (TfUE). W art. 19 TfUE przyznano kompetencje Radzie (za
zgodą Parlamentu Europejskiego) do ustanawiania środków niezbędnych w celu

2
zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie
etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację
seksualną. Na podstawie tego przepisu przyjmowane są szczegółowe akty
prawne, takie jak np. dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r.
ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie
zatrudnienia i pracy (Dz. Urz. UE L 303, 2.12.2000, s. 16 – 22), która wyznacza
ogólne ramy dla walki z dyskryminacją ze względu m.in. na orientację
seksualną.
Ponadto,
należy uwzględnić przepisy dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli
Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na
terytorium Państw Członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG)
nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG,
73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG
i 93/96/EWG (Dz. Urz. UE L 158, 30.4.2004; dalej jako: dyrektywa), dotyczące
przyznania partnerom pozostającym w zarejestrowanych związkach
partnerskich, prawa do wjazdu, pobytu i wyjazdu z terytorium państwa
członkowskiego.
Wskazać należy również na ugruntowane orzecznictwo Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako: Trybunał) dotyczące
niedyskryminacji, w tym na orzeczenia w sprawie C-147/08 Jürgen Römer
przeciwko Freie und Hansestadt Hamburg (niepubl.), C-267/06 Tadao Maruko
(Zb. Orz. 2008, s. I-1757), C-144/04 Werner Mangold (Zb. Orz. 2005, s. I-
9981), C-555/07 Seda Kücükdeveci (Zb. Orz. 2010, s. I-365).
Na marginesie warto dodać, że w instytucjach UE trwają prace nad
projektem rozporządzenia Rady w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego,
uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w zakresie skutków
majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich (KOM(2011) 127 wersja
ostateczna). Projekt ten nie został jednak jeszcze ostatecznie uchwalony i z tego
względu nie będzie prowadzona analiza zgodności przedstawionych projektów
ustaw z jego przepisami.

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej



Projekt ustawy o związkach partnerskich zakłada określenie zasad
zawierania i ustania związku partnerskiego oraz powstawanie praw i
obowiązków partnerów w związku partnerskim. Sama instytucja związku
partnerskiego nie jest uregulowana w prawie Unii Europejskiej. Potwierdza to
orzecznictwo Trybunału – przykładowo w orzeczeniu w sprawie C-147/08
Römer Trybunał wskazał, że na obecnym etapie rozwoju prawa Unii
ustawodawstwo dotyczące stanu cywilnego mieści się w kompetencjach państw
członkowskich.

3