Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o statystyce publicznej oraz niektórych innych ustaw

celu odciążenie respondentów od obowiązków informacyjnych i pełne wykorzystanie
informacji już znajdujących się w systemach administracyjnych źródeł danych
i urzędowych rejestrach, jako danych statystycznych. Niemniej jednak należy mieć na
względzie, że będzie to proces długofalowy, a przechodzenie na zasilanie statystyki
publicznej danymi administracyjnymi będzie następowało stopniowo.
Bez zmian pozostaje obecnie obowiązujący art. 13 ust. 6 odnoszący się do
udostępniania przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego organom administracji
rządowej i jednostkom samorządu terytorialnego danych dotyczących realizowanych
przez nie zadań w ujęciu odpowiednim do ustawowego usytuowania poszczególnych
zadań publicznych.
IV. Zmiana formuły programu badań statystycznych statystyki publicznej
W art. 1 pkt 10 nowe brzmienie otrzymuje art. 18 dotyczący programu badań
statystycznych statystyki publicznej przede wszystkim w celu spełnienia przez ten
przepis wymogów określonych w art. 92 ust. 1 Konstytucji RP.
Tak jak dotychczas program badań statystycznych statystyki publicznej ustala Rada
Ministrów, w drodze rozporządzenia. Uszczegółowieniu ulegnie natomiast sama
formuła tego programu. Będzie on określał dla każdego badania:
1) temat – związany z przedmiotem badania;
2) organ lub podmiot prowadzący – którym, co do zasady, jest Prezes GUS, jednak
Rada Ministrów może w programie ustalić, że badanie będzie prowadzone wspólnie
z innym organem administracji publicznej albo Narodowym Bankiem Polskim lub
samodzielnie przez te podmioty, o czym stanowi art. 20 ustawy o statystyce
publicznej;
3) cykliczność – wskazanie częstotliwości przeprowadzania badania, które
w zależności od zapotrzebowania na informacje wynikowe może być
przeprowadzane co roku, co n-lat albo jednorazowo;
4) cel – określenie celu, w jakim badanie jest prowadzone, przez wskazanie informacji
uzyskanych w jego wyniku i ich zastosowania; w celu badania planuje się też
wskazanie zasadności wykorzystania danych osobowych, niezbędnych do
przeprowadzenia danego badania;
5) zakres podmiotowy i przedmiotowy – wskazanie podmiotów objętych danym
badaniem oraz informacji, które są zbierane w tym badaniu; podmioty objęte
20
badaniem mogą być również podmiotami przekazującymi informacje, wskazanymi
w pkt 7, czyli podmiotami przekazującymi informacje dotyczące ich działalności;
6) źródła danych – wskazanie administracyjnych i innych źródeł danych
wykorzystywanych w danym badaniu;
7) podmioty przekazujące dane – podmioty, które są obowiązane lub mogą
przekazywać informacje; będą tu wskazane podmioty przekazujące informacje
o podmiotach badania – jak będzie miało to miejsce w przypadku gestorów
administracyjnych źródeł danych, albo podmioty, o których mowa w pkt 5, które
przekazują dane dotyczące ich działalności;
8) informacje dotyczące przekazywanych danych obejmujące:
a) zakres danych ze wskazaniem podmiotów przekazujących te dane, w tym
szczegółowy zakres danych osobowych z katalogu, o którym mowa w art. 35b
ust. 1,
b) poziom agregacji,
c) obligatoryjność albo dobrowolność przekazania,
d) postać,
e) częstotliwość, termin i miejsce przekazania,
f) metody obserwacji, o których mowa w art. 6 ust. 1;
9) rodzaje wynikowych informacji statystycznych oraz formy i terminy ich
udostępnienia.
Powyższe rozwiązanie ma na celu zapewnienie prowadzenia badań o podstawowym
znaczeniu dla obserwacji procesów demograficznych, społecznych, gospodarczych
i środowiska naturalnego, a w szczególności badań stałych, pozwalających na
obserwację ciągłą podstawowych dziedzin życia i występujących w nim zjawisk, badań
cyklicznych, w
tym
spisów powszechnych,
oraz badań gwarantujących
porównywalność wyników, w przypadku gdy dotyczą one zmiennych w czasie
obiektów obserwacji statystycznej lub gdy zmianie ulega metodologia badania oraz
badań koniecznych dla wykonania przyjętych przez Rzeczpospolitą Polską zobowiązań
międzynarodowych. Przyjęty sposób prezentacji dla każdego badania oddzielnie
w sposób transparentny wskazuje kto, jakie dane, w jakich terminach i komu
przekazuje, jakie dane są wtórnie wykorzystywane w innych badaniach, o ile takie
wykorzystanie będzie miało miejsce, oraz jakie informacje wynikowe uzyskane
w danym badaniu będą efektem danego badania statystycznego.
21
Przepis ten przewiduje również, że szczegółowy zakres przekazywanych w określonym
badaniu statystycznym danych osobowych będzie ustalany w programie badań
statystycznych statystyki publicznej, uwzględniając ograniczenie ich zbierania,
gromadzenia i przetwarzania stosownie do przepisów rozdziału 4a (art. 18 ust. 2).
Podmioty gospodarki narodowej uczestniczą w badaniach statystycznych statystyki
publicznej na zasadzie obowiązku i są obowiązane do przekazywania danych, o których
mowa w art. 18 ust. 1 pkt 8 lit. a, natomiast osoby fizyczne nieprowadzące działalności
gospodarczej uczestniczą w badaniach statystycznych na zasadzie dobrowolności. Jest
to uszczegółowienie generalnej zasady, która została zawarta w nowym brzmieniu art. 6
ust. 3, wprowadzonym w art. 1 pkt 3, stanowiącym, że badania statystyczne z udziałem
osób fizycznych są prowadzone na zasadzie udziału dobrowolnego. Nie dotyczy to
spisów powszechnych, których prowadzenie i związane z tym obowiązki każdorazowo
reguluje odrębna ustawa.
Informacje o przekazywanych danych, o których mowa w art. 18 ust. 1 pkt 8, stanowią
podstawę dla organu prowadzącego badanie statystyczne do ustalenia szczegółowego
formatu przekazywania danych.
Przekazywanie danych, o których mowa wyżej, następuje w postaci elektronicznej,
a w sytuacjach wyjątkowych wskazanych odrębnie w programie badań statystycznych
statystki publicznej – w postaci papierowej lub innej ustalonej postaci.
W nowym art. 18 zrezygnowano z dotychczasowego pkt 7, przy czym wprowadzono
jednocześnie w art. 1 pkt 29 projektu ust. 1a w dotychczasowym art. 50 ustawy, który
przewiduje, iż koszty poszczególnych badań statystycznych statystyki publicznej są
opracowywane każdorazowo na kolejny rok i przedstawiane Radzie Statystyki,
ze wskazaniem źródeł finansowania, oraz publikowane w formie skorygowanego planu
wydatków na badania statystyczne po ogłoszeniu ustawy budżetowej na dany rok, na
stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego. Koszty badań statystycznych
będą ponadto zawarte w Ocenie Skutków Regulacji projektu rozporządzenia Rady
Ministrów w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na dany rok.
Obowiązujący wzór formularza Oceny Skutków Regulacji pozwala zarówno na
zamieszczenie informacji o kosztach programu badań statystycznych statystyki
publicznej ogółem, jak i w rozbiciu na poszczególne badania. W tym drugim przypadku
22
zostanie wykorzystana możliwość dołączenia załączników, co zostało przewidziane
w pkt 13 formularza „załączniki (istotne dokumenty źródłowe, badania, analizy itp.)”.
Ważną zmianą w porównaniu do obecnego brzmienia art. 18 ustawy o statystyce
publicznej jest dodanie w projektowanym art. 18 ust. 3, który stanowi, że na etapie
przygotowywania projektu programu badań statystycznych dokonuje się wyboru źródeł
danych, biorąc pod uwagę jakość danych, w szczególności ich aktualność i obciążenia
ponoszone przez respondentów.
W art. 1 pkt 11 został dodany art. 18a, wprowadzający nowe rozwiązania w zakresie
technicznych aspektów programu badan statystycznych statystyki publicznej. Zgodnie
z postanowieniami w nim zawartymi podstawową formą przekazywania danych
określonych w programie badań statystycznych statystyki publicznej jest postać
elektroniczna z wykorzystaniem elektronicznej platformy gromadzenia danych
statystycznych, o której mowa w art. 1 pkt 19 projektu. Dopuszczona została też inna
postać i forma, o ile zostanie to wskazane w programie badań statystycznych statystyki
publicznej. Chodzi zarówno o postać papierową, jak i różne formy wywiadu
przeprowadzanego przez ankietera z wykorzystaniem nowoczesnych technik, takich
jak:
1) metoda CAPI – zbieranie informacji od respondentów w wywiadzie bezpośrednim
prowadzonym przez ankietera z użyciem formularza elektronicznego przy
wykorzystaniu terminali mobilnych lub tabletów;
2) metoda CATI – zbieranie informacji od respondentów w wywiadzie telefonicznym
wspomaganym komputerowo prowadzonym przez teleankietera z użyciem
formularza elektronicznego, czy w końcu
3) metoda CAII/CAWI – zbieranie informacji od respondentów poprzez samodzielne
wypełnienie przez respondentów formularzy elektronicznych za pośrednictwem
Internetu, w tym wykorzystanie portalu sprawozdawczego GUS.
Ze zmianą art. 18 i wprowadzeniem art. 18a ściśle powiązana jest zmiana projektowana
w art. 1 pkt 22, przewidująca uchylenie art. 31, co wpisuje się w postulat Kancelarii
Prezesa Rady Ministrów sugerujący już w maju 2012 r. podjęcie przez Główny Urząd
Statystyczny wraz z Rządowym Centrum Legislacji działań zmierzających do
zastąpienia rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie wzorów formularzy
sprawozdawczych, kwestionariuszy i ankiet statystycznych inną formą określania
szczegółowego zakresu pozyskiwanych danych statystycznych i odejście od
23
konieczności wydawania corocznie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie
określenia wzorów formularzy sprawozdawczych, objaśnień co do sposobu ich
wypełniania oraz wzorów kwestionariuszy i ankiet statystycznych stosowanych
w badaniach statystycznych ustalonych w programie badań statystycznych statystyki
publicznej. Projekt przewiduje, iż każdy organ i podmiot prowadzący samodzielnie
badanie statystyczne, a w przypadku badań prowadzonych wspólnie Prezes Głównego
Urzędu Statystycznego, na podstawie zakresu danych ustalonych dla każdego badania
w programie badań statystycznych statystyki publicznej, będzie ustalał format
przekazywanych danych, przy czym przez format rozumie się sposób układu zbieranych
danych, np. z wykorzystaniem przygotowanej na podstawie zakresu danych
wskazanych w programie badań statystycznych statystyki publicznej tabeli.
Opracowane formaty przekazywania danych będą zamieszczane odpowiednio na
stronach internetowych Głównego Urzędu Statystycznego i organów lub podmiotów
prowadzących badanie samodzielnie. Ze względów organizacyjnych formaty takie
powinny być zamieszczane na stronach internetowych najpóźniej do dnia 31 grudnia
roku poprzedzającego rok sprawozdawczy.
Zaproponowany mechanizm związany jest z ideą informatyzacji wskazaną w Programie
Zintegrowanej Informatyzacji Państwa (PZIP), przygotowanym przez Ministerstwo
Administracji i Cyfryzacji w marcu 2013 r. i przyjętym przez Radę Ministrów
w styczniu 2014 r. Pozostaje to również w bezpośrednim związku ze zmianą formuły
programu badań, w którym zostanie określony zakres zbieranych danych.
W art. 1 pkt 12 uchylenie art. 19 ustawy jest konsekwencją przeniesienia wytycznych
do ustalenia programu badań statystycznych statystyki publicznej do art. 18.
Zwrócić w tym miejscu należy uwagę na art. 5–8, które określają sposób ustalania
programów badań statystycznych statystyki publicznej i związanych z nimi
rozporządzeń Prezesa Rady Ministrów w sprawie wzorów sprawozdawczych
i objaśnienia co do sposobu ich wypełniania oraz wzory kwestionariuszy i ankiet
statystycznych stosowanych w badaniach statystycznych ustalonych w programie badań
statystycznych statystyki publicznej w okresie od wejścia w życie projektu do
1 stycznia 2018 r. Zgodnie z brzmieniem art. 5 po raz pierwszy program badań
statystycznych statystyki publicznej wydany zostanie na podstawie upoważnienia
zawartego w art. 18 ust. 1 nowelizowanej ustawy na rok 2018. Do tego czasu
24