Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o statystyce publicznej oraz niektórych innych ustaw

Dane, w tym niezbędne dane osobowe, wykorzystywane w celu realizacji badania
statystycznego, określone szczegółowo dla każdego badania, będą mogły być zbierane
zarówno bezpośrednio od osoby fizycznej, której dotyczą, lub pełnoletniego
domownika, jak i z systemów informacyjnych administracji publicznej i rejestrów
urzędowych. Ankieterzy, realizujący badanie statystyczne, przed rozpoczęciem
zbierania danych są każdorazowo zobowiązani do podania informacji o podstawie
prawnej i celu zbierania danych, a także gwarancjach ochrony zebranych danych, oraz
czy udział w badaniu jest obowiązkowy, czy dobrowolny – art. 35b ust. 3 i 4.
W nowym art. 35c zostają wprowadzone przepisy wskazujące, z których systemów
informacyjnych administracji publicznej oraz rejestrów urzędowych statystyka
publiczna może pozyskiwać niezbędne do prowadzonych badań dane osobowe. Dodany
art. 35c wskazuje systemy informacyjne administracji publicznej i rejestry urzędowe
prowadzone przez podmioty na podstawie ustaw lub przepisów wydanych w wykonaniu
ustaw, z których dane osobowe mogą być zbierane dla celów statystycznych łącznie
z gromadzonymi w tych systemach danymi dotyczącymi życia i sytuacji tych osób.
Określeniu, jakie dane osobowe są dostępne dla celów statystycznych, odpowiada
szczególna regulacja dotycząca postępowania z zebranymi w tym zakresie danymi
statystycznymi. W tej materii nowy art. 35d zawiera doprecyzowanie przepisów
w dużej mierze funkcjonujących na podstawie obowiązującej ustawy o statystyce
publicznej. W przypadku obowiązku anonimizowania przez służby statystyki publicznej
pozyskanych danych osobowych został on doprecyzowany, zgodnie ze zgłaszanymi
uwagami. Okres niezbędny do opracowania danych wskazany został jako maksymalny
czas opracowywania danych, tj. nie dłużej niż 10 lat od ich zebrania. Wyjątek od tej
reguły określa art. 35f dotyczący operatów do badań statystycznych, stanowiący o ich
stałej i bieżącej aktualizacji.
Jednocześnie art. 35e stanowi, iż gromadzenie w jednym zbiorze lub w bazie danych
wszystkich danych zebranych przez służby statystyki publicznej, dotyczących
konkretnej osoby fizycznej, pochodzących z różnych badań statystycznych i różnych
źródeł, które w połączeniu mogłyby służyć do charakterystyki lub oceny tej osoby – jest
zabronione. Przepis ten jest przeniesieniem do projektowanej regulacji przepisu
aktualnie obowiązującego.
15
W art. 35f odrębnie uregulowana została kwestia gromadzenia i przechowywania przez
służby statystyki publicznej danych osobowych zebranych w badaniach statystycznych
w formie operatów do badań statystycznych zgodnie z art. 2 pkt 8 ustawy o statystyce
publicznej. Operaty do badań statystycznych umożliwiają prowadzenie obserwacji
statystycznej określonego zjawiska w czasie i przestrzeni, są podstawowym
instrumentem, który pozwala na realizację ustawowych zadań statystyki publicznej, stąd
konieczność stałej aktualizacji zawartych w nich danych, w tym danych osobowych.
Wszystkie dane statystyczne zawarte w operatach są objęte bezwzględną ochroną
i wykorzystywane wyłącznie w celach statystycznych, przy czym operat zawierający
dane osobowe jest wykorzystywany wyłącznie przez służby statystyki publicznej
i podlega szczególnej ochronie.
W nowym art. 35g został również wprowadzony przepis stanowiący, iż wyżej
omówione przepisy art. 35a–35e stosuje się odpowiednio do innych organów
prowadzących badania statystyczne statystyki publicznej, o których mowa w art. 20
ustawy o statystyce publicznej.
Przedstawiając powyższe, należy podnieść, że projektowane w rozdziale 4a rozwiązania
w sposób kompleksowy ujmują całość problematyki przetwarzania danych osobowych
na potrzeby statystyki publicznej i wpisują się w powszechną praktykę postępowania
w przedmiotowej kwestii w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Jak podano
wyżej, kwestię ochrony danych osobowych wykorzystywanych w statystyce reguluje na
gruncie prawa wspólnotowego rozporządzenie 223/2009 w sprawie statystyki
europejskiej, które obliguje statystykę do zapewnienia poszanowania życia prywatnego
i rodzinnego oraz do ochrony danych osobowych.
Rozwiązania stosowane w prawodawstwie dotyczącym statystyk krajowych (m.in.
Holandia, Finlandia, Dania, Estonia, Słowenia), regulujące funkcjonowanie statystyki,
są komplementarne z ustawami o ochronie danych osobowych, przyjętymi przez
poszczególne kraje. We wszystkich przypadkach ochrona danych osobowych jest ściśle
połączona z przestrzeganiem zasady bezwzględnej ochrony danych i objęcia ich
tajemnicą statystyczną. Rozwiązania te odpowiadają krajowym systemom prawnym, ale
w każdym przypadku przewidują dostęp służb statystyki publicznej do danych
osobowych i upoważniają do zbierania tego rodzaju danych dla celów statystycznych.
Zawarte w przepisach regulujących funkcjonowanie statystyki w poszczególnych
16
krajach przepisy dotyczące dostępu do danych osobowych nakazują ich wykorzystanie
wyłącznie w celach statystycznych, np. w Słowenii urząd statystyczny nie może
przekazywać użytkownikom z własnych rejestrów statystycznych danych, które
umożliwiają identyfikację jednostki sprawozdawczej.
III. Rozszerzenie gwarancji nieodpłatnego i terminowego dostępu służb statystyki
publicznej do administracyjnych źródeł danych
W pkt 8 nowe brzmienie otrzymuje dotychczasowy art. 13 ust. 1–5, który stanowi
podstawę nieodpłatnego i terminowego dostępu służb statystyki publicznej do
administracyjnych źródeł danych. U podstaw takiego rozwiązania leży zasada
maksymalnego wykorzystania danych
już przetwarzanych w systemach
administracyjnych i urzędowych rejestrach dla innych celów niż cele statystyczne
statystyki publicznej i tym samym dążenie do zredukowania do niezbędnego minimum
obciążeń respondentów przekazywaniem określonych danych bezpośrednio służbom
statystyki, jeżeli określone dane są już przetwarzane. Prezes Głównego Urzędu
Statystycznego jest uprawniony do składania wniosków dotyczących zakresu
przedmiotowego systemów administracyjnych i urzędowych rejestrów, mając na
względzie aktualne i przyszłe potrzeby informacyjne statystyki publicznej, wynikające
m.in. z konieczności spełnienia zobowiązań wobec Europejskiego Systemu
Statystycznego i organizacji międzynarodowych.
Należy podkreślić, iż zagadnienia objęte postanowieniami art. 13 nie są nowe – są one
ujęte w obecnie obowiązującej ustawie o statystyce publicznej. Zmiana przepisów
dostosowuje jedynie postanowienia tego artykułu do stosowanej od lat praktyki
w zakresie współpracy między Prezesem GUS a organami i podmiotami prowadzącymi
systemy informacyjne administracji publicznej oraz rejestry urzędowe.
Art. 13 ust. 1 w nowym brzmieniu stanowi, iż organy administracji publicznej,
tj. organy administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego, Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, Narodowy Fundusz Zdrowia, Komisja Nadzoru
Finansowego, a także inne państwowe lub samorządowe osoby prawne w celu realizacji
zadań publicznych, organy rejestrowe oraz inne podmioty prowadzące rejestry
urzędowe przekazują nieodpłatnie służbom statystyki publicznej zgromadzone dane
administracyjne w zakresie, postaci i terminach określanych każdorazowo w programie
badań statystycznych statystyki publicznej, w szczególności w formie zbiorów danych
17
z systemów teleinformatycznych, w tym wyników pomiarów, danych monitoringu
środowiska, a w przypadku braku systemu teleinformatycznego w innej utrwalonej
postaci.
Należy podkreślić, że w stosunku do rozwiązań obowiązującej ustawy nie następuje
nałożenie nowych czy też zwiększenie już istniejących zobowiązań podmiotów
prowadzących systemy informacyjne administracji publicznej do nieodpłatnego
przekazywania
służbom
statystyki
publicznej
zgromadzonych
danych
administracyjnych w zakresie, formie i terminach określanych każdorazowo
w programie badań statystycznych statystyki publicznej.
Nowością jest dodanie ust. 2 w art. 13. Podstawowym źródłem pozyskiwania danych,
wynikającym z rozwoju technologicznego, jest przekazywanie danych z systemów
teleinformatycznych. W związku z tym konieczne jest zapewnienie poprawnej
interpretacji danych, co jest możliwe przez przekazanie łącznie z danymi
administracyjnymi informacji objaśniających ich zawartość informacyjną (metadane).
Należy podkreślić, iż nie ma to wpływu na zmianę skali obciążeń, a zostało
wypracowane w stosowanej już obecnie praktyce współpracy między GUS a gestorami
prowadzącymi systemy informacyjne administracji publicznej. Wprowadzenie
przedmiotowego przepisu ma służyć zapewnieniu spójności i wysokiej jakości
wynikowych informacji statystycznych.
Art. 13 ust. 3 projektu porządkuje zobowiązania organów i podmiotów prowadzących
systemy administracyjne i urzędowe rejestry wynikające z ustawy, gromadząc je
w jednym przepisie. Do zobowiązań tych należą: stosowanie standardów
klasyfikacyjnych i identyfikacyjnych, przekazywanie na wniosek Prezesa GUS
informacji o zawartości informacyjnej eksploatowanych systemów informacyjnych
administracji publicznej oraz rejestrów urzędowych, informowanie Prezesa GUS
o projektowanym zakresie informacyjnym ww. rejestrów i systemów na etapie ich
tworzenia lub modernizacji. Stosowanie standardów klasyfikacyjnych wynika
z globalnej wymiany informacji i wzrostu zapotrzebowania na informacje statystyczne
w różnorodnych przekrojach. Zharmonizowanie informacji przez stosowanie
standardów klasyfikacyjnych na poziomie krajowym i odpowiednio europejskim
i światowym umożliwia wymianę informacji oraz dokonywanie bezpośrednich
porównań podmiotów działających na krajowym i światowym rynku. Dostarczane przez
18
statystykę informacje służą do kreowania polityki gospodarczej państwa przez organy
administracji rządowej i samorządu terytorialnego. W nowelizowanej ustawie
obowiązek stosowania standardów klasyfikacyjnych został ujęty zarówno od strony
podmiotowej (art. 13 i art. 30 ust. 2 ustawy o statystyce publicznej), jak i od strony
przedmiotowej (art. 40 ust. 3 ustawy o statystyce publicznej). Wskazanie w art. 13 ust. 3
pkt 1 ma wyłącznie na celu kompleksowe ujęcie w jednym miejscu określonych
zobowiązań. Zagadnienia ujęte w art. 13 ust. 3 pkt 2 formalizują istniejącą od wielu lat,
w ramach prac nad przygotowaniem projektów rozporządzeń Rady Ministrów
w sprawie programów badań statystycznych statystyki publicznej, praktykę
przekazywania przez gestorów systemów administracyjnych informacji opisujących
prowadzone przez nich systemy. Skala obciążeń administracyjnych wynikających
z projektowanego przepisu w rzeczywistości ulegnie zmniejszeniu w związku
z wdrożeniem przez GUS nowego rozwiązania technologicznego (platforma)
ułatwiającego ten proces. Przepis art. 13 ust. 3 również sankcjonuje istniejącą od wielu
lat praktykę ścisłej współpracy GUS z prowadzącymi systemy, w szczególności
z gestorami priorytetowych systemów – źródeł danych dla badań statystycznych oraz
gestorami systemów, których dane są już pozyskiwane przez statystykę na podstawie
postanowień ujmowanych dotychczas w kolejnych programach badań statystycznych,
wprowadzanych rozporządzeniami Rady Ministrów. Projektowany ust. 4 w art. 13
uprawniający Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do zgłaszania organom
i podmiotom prowadzącym systemy administracyjne wniosków dotyczących zakresu
informacyjnego i wymogów jakości danych administracyjnych w celu umożliwienia ich
wykorzystania bezpośrednio na potrzeby statystyki publicznej jest jednocześnie
zobowiązaniem do działań wyprzedzających. Moment zgłaszania wniosków przez
Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego jest ściśle powiązany z momentem
przekazania informacji o projektowanym zakresie przedmiotowym systemów
informacyjnych administracji publicznej oraz urzędowych rejestrów na etapie ich
tworzenia lub modernizacji.
Stosownie do art. 13 ust. 5 przy wyborze źródeł danych do badań statystycznych
w pierwszej kolejności będzie brane pod uwagę wykorzystanie administracyjnych
źródeł danych. Dopiero w sytuacji, gdy takich źródeł nie będzie bądź zawarte w nich
dane nie będą spełniały wymagań dotyczących aktualności i jakości, statystyka
publiczna będzie zbierała dane bezpośrednio od respondentów. Takie założenie ma na
19