Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o statystyce publicznej oraz niektórych innych ustaw

wprowadzone na podstawie art. 18 ustawy w dotychczasowym brzmieniu
rozporządzeniami Rady Ministrów program badań statystycznych statystyki publicznej
na rok 2016 i rok 2017 oraz rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie wzorów
sprawozdawczych i objaśnienia co do sposobu ich wypełniania oraz wzory
kwestionariuszy i ankiet statystycznych stosowanych w badaniach statystycznych
ustalonych w programie badań statystycznych statystyki publicznej, wydane na
podstawie art. 31 ustawy, obowiązywać będą w kolejnych latach 2016 i 2017 – do czasu
zakończenia wykonywania wynikających z tych rozporządzeń obowiązków. Powyższe
przepisy wydane na podstawie upoważnień zawartych w art. 18 i art. 31 ustawy
o statystyce publicznej będą mogły być nowelizowane w granicach zawartych w tych
upoważnieniach. Istotnym rozwiązaniem jest zagwarantowanie możliwości ustalania
programów badań statystycznych statystyki publicznej na podstawie dotychczasowego
upoważnienia zawartego w art. 18 ustawy z wykorzystaniem wprowadzonych
nowelizacją przepisów rozdziału 4a, określającego zasady wykorzystywania danych
osobowych do celu badań statystycznych, i art. 50, odnoszącego się do kwestii
opracowywania i prezentacji kosztów badań statystycznych.
Art. 9 natomiast stanowi, iż ustawa o zmianie ustawy o statystyce publicznej wchodzi
w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem: art. 1 pkt 22,
dotyczącego uchylenia art. 31, który wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2018 r.,
i art. 8, który stanowi, że po uchyleniu ww. upoważnienia do wydania na podstawie
art. 31 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie wzorów sprawozdawczych
i objaśnienia co do sposobu ich wypełniania oraz wzory kwestionariuszy i ankiet
statystycznych stosowanych w badaniach statystycznych ustalonych w programie badań
statystycznych statystyki publicznej jego przepisy zachowują moc i mogą być
zmieniane w określonych w ustawie granicach.
V. Współdziałanie statystyki publicznej z niezależnym systemem badań
statystycznych Narodowego Banku Polskiego
Europejska statystyka jest tworzona i rozpowszechniana w ramach niezależnych od
siebie systemów – Europejskiego Systemu Statystycznego (ESS) oraz Europejskiego
Systemu Banków Centralnych (ESBC), które wykonują swoje działania na mocy
odrębnych aktów prawnych, ściśle ze sobą współdziałają i uzupełniają się w realizacji
swoich funkcji dostarczania danych na potrzeby statystyczne Unii Europejskiej.
25
Główny Urząd Statystyczny, funkcjonujący w ramach ESS, realizuje obowiązki
wynikające z przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 223/2009 z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie statystyki europejskiej.
Narodowy Bank Polski działa w ramach odrębnego systemu. Podstawę prawną
zbierania informacji statystycznych niezbędnych do realizacji zadań ESBC przez
Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne stanowią przepisy rozporządzenia
Rady (WE) nr 2533/98 z dnia 23 listopada 1998 r. dotyczące zbierania informacji
statystycznych przez Europejski Bank Centralny (zmienione rozporządzeniem Rady
(WE) nr 951/2009 z dnia 9 października 2009 r.).
Powołane wyżej rozporządzenia obligują do ścisłej współpracy w ramach obu
systemów, mającej na celu zarówno zachowanie spójności statystyki, jak i redukcję
obciążeń sprawozdawczych.
Ze względu na wyżej wymienione regulacje prawa europejskiego, które wskazują na
szczególny status i odmienny system zbierania informacji statystycznych niezbędnych
do realizacji zadań ESBC przez Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne,
w projekcie pominięto (skreślono) z ustawy te postanowienia, które odnosiły się do
Narodowego Banku Polskiego (art. 2 pkt 13, art. 13 ust. 3) i mogły utożsamiać dane
NBP z danymi administracyjnymi. Dodany nowy rozdział 2a stanowi o odrębności
systemów statystyki publicznej i Narodowego Banku Polskiego, z jednoczesnym
określeniem obowiązków adresowanych do GUS i NBP współdziałania i wzajemnej
wymiany danych, czemu ma służyć m.in. tak jak dotychczas udział przedstawicieli NBP
w Radzie Statystyki, prowadzenie przez NBP badań wspólnie z GUS, dostęp statystyki
publicznej do systemu informacyjnego NBP.
VI. Inne projektowane zmiany ustawy
W art. 1 pkt 1 projektu ustawy wprowadzone zostały zmiany do brzmienia art. 2 ustawy
przez wprowadzenie definicji: danych statystycznych, respondenta oraz zmianę
dotychczasowych definicji: danych jednostkowych, urzędowych rejestrów oraz
systemów informacyjnych administracji publicznej i danych administracyjnych.
Uchylone zostały definicje, które stały się zbędne w świetle zmian wprowadzanych
nowelizacją.
Wprowadzenie definicji danych statystycznych jest niezbędne w związku z potrzebą
wskazania momentu, od którego dane stają się danymi statystycznymi. Chodzi
26
o precyzyjne określenie, iż od momentu ich zebrania na potrzeby wykonywania
ustawowych zadań statystyki publicznej stają się one właśnie danymi statystycznymi.
Pozostałe nowe oraz zmienione definicje wpływają na precyzję dalszych przepisów
nowelizacji, w szczególności tych, które zawarte zostały w rozdziale 4a „Dostęp
statystyki publicznej do danych osobowych”.
W art. 1 pkt 2 proponuje się zmianę brzmienia art. 5 ust. 1 ustawy, konieczną
w związku z rezygnacją z pojęć „danych indywidualnych” i „danych osobowych”
w dotychczasowym rozumieniu przedmiotowej ustawy. Konsekwencją obowiązującej
definicji statystyki publicznej w art. 2 pkt 1 ustawy, która określa statystykę publiczną
jako system, jest pozostawienie uprawnienia do zbierania danych ze wszystkich
dostępnych źródeł temu systemowi bez wyraźnego wskazania uprawnionego podmiotu.
Należy mieć jednak na względzie, że na system statystyki publicznej składają się służby
statystyki publicznej, o których mowa w projektowanym art. 22, a także organy
i podmioty, o których mowa w art. 20 ustawy o statystyce publicznej w związku
z prowadzonymi przez nie badaniami statystycznymi statystyki publicznej.
Dotychczasowy ust. 2 w art. 5 został przeredagowany w taki sposób, aby umożliwić
wykorzystanie dla celów statystycznych danych chronionych tajemnicą zawodową,
jeżeli przepis odrębnej ustawy zezwala na wykorzystanie tego rodzaju danych dla celów
statystycznych, co dotyczy m.in. tajemnicy skarbowej.
W art. 1 pkt 3 przez zmianę dotychczasowego brzmienia art. 6 ust. 1 ustawy
o statystyce publicznej doprecyzowano, iż w ramach prowadzonych badań
statystycznych dane od respondentów są zbierane przez służby statystyki publicznej
metodą obserwacji pełnej (w tym w spisach powszechnych) lub metodą obserwacji
reprezentacyjnej na wylosowanej lub dobranej celowo próbie danej zbiorowości.
Ponadto na poziomie ustawowym (art. 6 ust. 3 nowelizowanej ustawy) rozstrzygnięto
kwestię obligatoryjności i dobrowolności udziału w badaniach statystycznych,
stanowiąc, że badania statystyczne z udziałem osób fizycznych są prowadzone na
zasadzie udziału dobrowolnego, z wyłączeniem spisów powszechnych oraz osób
fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Dobrowolność udziału osób
fizycznych w badaniu przejawia się zarówno w dobrowolności wzięcia udziału
w badaniu w ogóle, jak i też w dobrowolności udzielania odpowiedzi na pytania
dotyczące danych tzw. szczególnie wrażliwych.
27
W art. 1 pkt 4 dokonano konsekwentnie nowej redakcji art. 7.
W art. 1 pkt 5 zostało zaproponowane nowe brzmienie art. 8 ustawy w celu
ujednolicenia jego brzmienia z art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych.
W art. 1 pkt 6 dokonuje się zmian w art. 10 ustawy przez zastąpienie dotychczasowych
pojęć „dane indywidualne i dane osobowe” stosownie do nowych definicji pojęciem
„dane jednostkowe identyfikowalne”, które w analogiczny sposób zostały zdefiniowane
w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 223/09.
W art. 1 pkt 7 proponuje się zmianę brzmienia art. 12 ustawy przez zastąpienie
dotychczasowych pojęć „dane indywidualne i dane osobowe” nowym pojęciem „dane
jednostkowe”. Ponadto ze względu na fakt prowadzenia badań statystycznych również
przez inne organy i podmioty, niebędące służbami statystyki publicznej, wprowadzony
został nowy ust. 2 w art. 12, który nakłada również na osoby wykonujące w tych
organach lub na ich rzecz prace statystyczne obowiązek zachowania w tajemnicy wobec
osób trzecich informacji o poznanych w czasie wykonywania prac danych
jednostkowych. Od osób tych odbierane powinny być również przyrzeczenia.
Przyrzeczenie ma być składane kierującemu jednostką organizacyjną, w której są
gromadzone lub opracowywane dane jednostkowe.
W związku ze zmianą sposobu prezentacji kosztów badań statystycznych statystyki
publicznej, o których mowa w projektowanym art. 50 ust. 1b w art. 1 pkt 9,
wprowadzono również zmiany w art. 15 odnoszącym się do kompetencji Rady
Statystyki, dodane zostało uprawnienie do opiniowania projektu kosztów badań
statystycznych statystyki publicznej oraz metodyki ich szacowania.
Zmiany w art. 1 pkt 13 dotyczące art. 20 ust. 3 mają charakter porządkujący,
wynikający z wprowadzenia nowego art. 25a, natomiast dodane w tym artykule nowe
ust. 4 i 5 w sposób istotny porządkują relacje organów prowadzących badania wspólne
oraz dostęp podmiotów i organów prowadzących samodzielnie badania statystyczne do
tworzonych przez Prezesa GUS operatów. W przypadku badania statystycznego
prowadzonego przez inny podmiot lub organ Prezes Głównego Urzędu Statystycznego,
na wniosek prowadzącego badanie statystyczne statystki publicznej, udostępnia
prowadzącemu badanie z operatu dane adresowe podmiotów wylosowanych lub
wybranych na podstawie wskazanych przez prowadzącego badanie cech z wyłączeniem
osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Natomiast w badaniach
28
statystycznych prowadzonych wspólnie przez Prezesa GUS i inny organ, dostęp do
danych jednostkowych następuje niezależnie od organu lub podmiotu, który je zebrał.
Odrębna regulacja dotyczy NBP. Została ona ujęta w dodanym rozdziale 2a.
Art. 1 pkt 14 dotyczy relacji GUS i NBP ujętych w nowym rozdziale 2a omówionym
wyżej.
W art. 1 pkt 15 wprowadzona została zmiana dotychczasowego art. 22 ustawy,
w którym wymienione są podmioty stanowiące służby statystyki publicznej. Jednostką
nadzorowaną, o której mowa w proponowanym przepisie, jest utworzona na podstawie
art. 26 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r.
poz. 885, z późn. zm.) instytucja gospodarki budżetowej pod nazwą Centrum Badań
i Edukacji Statystycznej GUS.
W art. 1 pkt 16 nowe brzmienie otrzymuje dotychczasowy art. 25 ust. 1 pkt 1. Zmiana
ma na celu podkreślenie obowiązku koordynowania przez Prezesa GUS prac nad
przygotowaniem projektu programu badań statystycznych statystyki publicznej.
W art. 1 pkt 17 zostaje wprowadzony nowy art. 25a odwołujący się do przestrzegania
zasad wspólnych dla Europejskiego Systemu Statystycznego, a niewynikających
bezpośrednio z postanowień obowiązującej ustawy o statystyce publicznej, takich jak:
zasada niezależności zawodowej, bezstronności, rzetelności i odpowiedzialności za
wysoką jakość statystyk krajowych i międzynarodowych oraz najlepszych praktyk
międzynarodowych, w tym Europejskiego Kodeksu Praktyk Statystycznych.
W art. 1 pkt 18 nowe brzmienie otrzymuje art. 28 ze względu na fakt zaprzestania
wykorzystywania sieci społecznych korespondentów statystycznych jako wiarygodnego
źródła danych, co zostało zakwestionowane w procesie negocjacji członkostwa w Unii
Europejskiej, a także doprecyzowano wymogi w odniesieniu do ankieterów
i rzeczoznawców statystycznych. Ponadto tryb powoływania rachmistrzów spisowych,
ankieterów statystycznych i rzeczoznawców będzie odtąd uregulowany w art. 28
ust. 4–6, jako stanowiący materię ustawową, a dotychczas obowiązujące zarządzenie
nr 9 Prezesa GUS z dnia 12 września 1997 r. w sprawie trybu powoływania ankieterów
statystycznych, rzeczoznawców i społecznych korespondentów statystycznych i ich
udziału w prowadzonych badaniach (Dz. Urz. GUS Nr 11, poz. 78), wydane na
podstawie art. 28 ust. 5 obowiązującej ustawy o statystyce publicznej, utraci moc wraz
z wejściem w życie przedmiotowego projektu ustawy.
29