Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o statystyce publicznej oraz niektórych innych ustaw

W art. 1 pkt 19 dodaje się nowy art. 28a porządkujący dotychczasowe doświadczenia
i praktykę, a przede wszystkim uwzględniający postęp technologiczny i prowadzone
przez służby statystyki publicznej platformy gromadzenia danych i udostępniania
wynikowych informacji statystycznych.
Aktualnym trendem w statystyce europejskiej jest wykorzystywanie platform zarówno
w procesie gromadzenia danych, jak i udostępniania danych wynikowych. GUS na
bieżąco śledzi i uczestniczy w pracach Eurostatu w tym zakresie. Platforma
gromadzenia danych została zrealizowana przez GUS w dwóch etapach. W roku 2005
wdrożono pilotażowy system Portalu Sprawozdawczego. W roku 2009, w ramach
projektu System Informacyjny Statystyki Publicznej (SISP)powstał pełen Portal
Sprawozdawczy, który objął ponad 170 sprawozdań. W ramach projektu SISP
budowany jest także system gromadzenia danych i metadanych statystycznych
wykorzystujący m.in. technologię hurtowni danych. System ten zastąpi dotychczasowe
rozproszone systemy gromadzenia danych.
Ponadto od czerwca 2012 r. realizowane jest pozyskiwanie danych na potrzeby badań
rolnych i społecznych w nowej technologii, z wykorzystaniem systemów typu CAII,
CATI i CAPI. Systemy te realizowane są ze środków budżetowych przy pomocy kadry
informatyków GUS, a użytkowane przez ankieterów statystycznych.
Od 2014 r. wynikowe informacje statystyczne będą udostępniane za pośrednictwem –
budowanego również w ramach projektu SISP – Systemu Prezentacji Informacji przez
Portal Informacyjny GUS. System Prezentacji Informacji zastąpi dotychczasowy portal
zbudowany w 2007 r. w oparciu o środki Phare 2003 na nowy, spełniający zmieniające
się oczekiwania użytkowników. Za pośrednictwem SPI możliwy będzie dostęp do
wyników badań statystycznych, w tym z Publicznej Hurtowni Danych (PHD)
i specjalistycznych baz danych. Dane prezentowane będą nie tylko liczbowo, ale też
w postaci graficznej. SPI zapewni też dostęp do portali: STRATEG, Geostatystycznego
i Edukacyjnego.
W art. 1 pkt 20 uchylono art. 29 dotyczący możliwości tworzenia przez Prezesa GUS
agencji statystycznych. Przepis ten okazał się w praktyce przepisem „martwym”.
Od momentu wejścia w życie obowiązującej ustawy, tj. od dnia 31 lipca 1995 r. do roku

2) Projekt sektorowy System Informacyjny Statystyki Publicznej (SISP) został ujęty w Planie
Informatyzacji Państwa na lata 2007–2010 z szacowanym całkowitym budżetem w kwocie 160 mln zł
i źródłami finansowania: 15% budżet państwa, 85% Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.
30
2014, nie została powołana żadna agencja statystyczna i nie przewiduje się tego rodzaju
organizacji prac w przyszłości.
W art. 1 pkt 21 w dotychczasowym art. 30 wprowadzono zmiany redakcyjne
wynikające ze zmiany art. 18 oraz dodano ust. 2 w celu ustawowego uregulowania,
w jakiej postaci ma następować przekazywanie danych dla celów statystycznych przez
podmioty gospodarki narodowej.
W art. 1 pkt 22 uchyla się art. 31, co zostało omówione wcześniej.
W art. 1 pkt 23 w związku z wprowadzeniem nowego rozdziału 4a uchyla się
dotychczasowy art. 35.
W art. 1 pkt 24 dodano nowy rozdział 4a omówiony wyżej.
W art. 1 pkt 25 nowe brzmienie nadano art. 37, dostosowując jego brzmienie do zmian,
które związane są z rozwojem form udostępniania wynikowych informacji
statystycznych w stosunku do daty uchwalenia nowelizowanej ustawy oraz zmian
wynikających z przystąpienia Polski do UE.
W art. 1 pkt 26 zasadniczej zmianie w kierunku rozszerzenia dostępności informacji
statystycznych uległy przepisy art. 38. Zrezygnowano zatem z dotychczasowego ust. 3,
a tym samym dalszego obowiązywania rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia
10 września 1999 r. w sprawie trybu i form ogłaszania, udostępniania
i rozpowszechniania wynikowych informacji statystycznych (Dz. U. Nr 75, poz. 842),
ponieważ w znowelizowanej ustawie art. 14, art. 18, art. 28a, art. 37 oraz art. 38
w sposób
wystarczający regulują tryb i formy ogłaszania, udostępniania
i rozpowszechniania wynikowych informacji statystycznych.
Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 38 ust. 1 nie mogą być publikowane ani
udostępniane dane jednostkowe. Przy czym należy mieć na względzie fakt, że
obowiązująca ustawa posługuje się wyłącznie pojęciem „danych jednostkowych”
rozumianych jako dane osobowe dające się powiązać z konkretną osobą fizyczną lub
dane indywidualne dające się powiązać z podmiotem gospodarki narodowej albo inną
osobą prawną bądź jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej.
Proponowane brzmienie art. 38 ust. 1 wynika z wprowadzenia w projekcie definicji
danych jednostkowych identyfikowalnych.
31
Zaproponowana w art. 38 ust. 2 nowa formuła dotyczy wyłącznie ograniczenia
publikowania danych finansowo-ekonomicznych, obejmujących określone agregacje
podmiotów. Pozwoli to na szerszy dostęp do danych ilościowych (np. wielkość
produkowanych wyrobów).
Nowa regulacja w art. 38 ust. 3 dopuszcza stosowanie wyjątków od zasady
niepublikowania i nieudostępniania wyników ekonomicznych podmiotów
prowadzących działalność gospodarczą, jeżeli na wniosek organu prowadzącego
badanie statystyczne osoba upoważniona do reprezentowania podmiotu wyrazi zgodę na
ich opublikowanie.
Art. 1 pkt 27 dodaje art. 38a. Tym samym wprowadzona została regulacja dotycząca
możliwości udostępniania danych jednostkowych jednostek sektora finansów
publicznych w rozumieniu art. 9 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach
publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm.) podmiotom wymienionym
w art. 25 ust. 1 pkt 9 ustawy o statystyce publicznej (Prezydent, Sejm i Senat, organy
administracji rządowej, Najwyższa Izba Kontroli, Narodowy Bank Polski, organy
jednostek samorządu terytorialnego oraz inne instytucje rządowe). Przepis ten ma zatem
na celu ułatwienie realizacji wymienionym w przepisie podmiotom ich zadań
publicznych. Dostęp do danych jednostkowych następował będzie zgodnie z tym
przepisem na wniosek, uzasadniony przygotowaniem określonych programów, prognoz
i analiz, właściwego podmiotu skierowany do Prezesa GUS. Dane te będzie mógł
zainteresowany podmiot uzyskać w konkretnym zestawieniu, o ile stosownie do
przywołanego w tym przepisie art. 38 ust. 1 Prezes GUS będzie w posiadaniu danych
jednostkowych, o które wnioskuje upoważniony podmiot, w związku z ich
pozyskaniem w trakcie prowadzonych badań statystycznych w ramach realizowanego
programu badań statystycznych statystyki publicznej. Jednocześnie podmioty te będą
zobowiązane do zachowania zasady wynikającej z art. 38 ust. 1, tj. zakazu
publikowania i dalszego udostępniania uzyskanych w tym trybie danych oraz
przestrzegania zasad, o których mowa w motywie 27, art. 2 ust. 1 lit. e, art. 3 pkt 7–9,
art. 20 i art. 21 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 223/2009
z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie statystyki europejskiej oraz uchylającego
rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE, Euratom) nr 1101/2008
w sprawie przekazywania do Urzędu Statystycznego Wspólnot Europejskich danych
statystycznych objętych zasadą poufności, rozporządzenie Rady (WE) nr 322/97
32
w sprawie statystyk Wspólnoty oraz decyzję Rady 89/382/EWG, Euratom w sprawie
ustanowienia Komitetu ds. Programów Statystycznych Wspólnot Europejskich.
W art. 1 pkt 28 nadaje się nowe brzmienie art. 39, co jest konsekwencją wcześniejszych
zmian.
W art. 1 pkt 29 dotyczącym art. 50 dodaje się ust. 1a–1c w związku z rezygnacją,
zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy w aktualnym brzmieniu, z dotychczasowego pkt 7,
wskazującego na konieczność określania kosztów i sposobu finansowania każdego
badania w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie programu badań statystycznych
statystyki publicznej. W związku z powyższym dodano w art. 50:
1) ust. 1a, zgodnie z którym Prezes Głównego Urzędu Statystycznego, przedkładając
Radzie Statystyki projekt programu badań statystycznych statystyki publicznej na
dany rok, będzie równocześnie przedstawiał koszty badań statystycznych wraz
ze wskazaniem szczegółowo źródeł finansowania;
2) ust. 1b, zgodnie z którym szacunkowe koszty badań statystycznych, po ogłoszeniu
ustawy budżetowej, będą korygowane, a skorygowany plan wydatków na badania
statystyczne będzie zamieszczany na stronie internetowej Głównego Urzędu
Statystycznego;
3) ust. 1c – nowością jest przyjęcie ustalenia, iż szacunek kosztów badań będzie
następował zgodnie z metodyką określoną przez Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego po uzyskaniu opinii Rady Statystyki.
Ponadto w art. 50 nowe brzmienie otrzymał ust. 3:
„3. Środki budżetu państwa na finansowanie określonych w ustawie zadań statystyki
publicznej, w tym badań statystycznych prowadzonych przez Prezesa Głównego
Urzędu Statystycznego, są ujmowane odpowiednio w części budżetowej dotyczącej
Głównego Urzędu Statystycznego, a koszty poszczególnych badań statystycznych
prowadzonych przez inny organ administracji publicznej – w części budżetowej
dotyczącej tego organu.”.
Dotychczas wykonywany kosztorys badań prowadzonych przez GUS obejmował
całokształt działalności jednostek służb statystyki publicznej, z uwzględnieniem
posiadanych zasobów i potrzeb związanych z pozostałymi ustawowymi i statutowymi
kierunkami i obszarami działalności służb statystyki publicznej.
33
Do zadań realizowanych przez jednostki służb statystyki publicznej, poza
prowadzeniem badań statystycznych, należy m.in.: opracowywanie i wdrażanie nowych
klasyfikacji i nomenklatur, ustalanie wzajemnych relacji między nimi oraz ich
interpretacje, prowadzenie dwóch krajowych rejestrów urzędowych, prowadzenie prac
metodologicznych i analitycznych, prowadzenie baz danych, opracowywanie,
udostępnianie i rozpowszechnianie wynikowych informacji statystycznych. Koszty
badań prowadzonych przez GUS ujmowane dotychczas w rocznym programie badań
statystycznych statystyki publicznej, ustalanym przez Radę Ministrów w drodze
rozporządzenia, utożsamiane były niezasadnie (ponieważ są tylko jego częścią)
z corocznym limitem wydatków w części 58 budżetu państwa – Głównego Urzędu
Statystycznego. Dlatego też obecny projekt zakłada prezentację w uzasadnieniu do
rozporządzenia Rady Ministrów wyłącznie kosztów związanych bezpośrednio
z badaniami statystycznymi (z pominięciem pozostałych obszarów działalności –
istotnych dla badań, ale nie bezpośrednich).
Jednym z kilku argumentów świadczących o konieczności zmiany stosowanego
podejścia jest nie tylko fakt obciążania badań statystycznych w 100% kosztami innych
obszarów działalności, ale też obecny model systemu organizacji badań, który zakłada,
że roczny program badań statystycznych statystyki publicznej obejmuje swoim
zakresem czasowym badania bieżące, których realizacja finansowana jest w ramach
limitu wydatków roku, którego dotyczy program badań statystycznych, i badania roczne
finansowane w ramach limitu wydatków w roku następującym po roku, którego dotyczy
program badań statystycznych. Oznacza to, że badania ujęte w rocznym programie
badań statystycznych statystyki publicznej realizowane są de facto w ramach dwóch
odrębnych rocznych budżetów.
Metody tej nie stosowano do kosztów badań prowadzonych przez inne organy, gdyż
koszty badań statystycznych były w tych przypadkach ujmowane tylko jako części
kosztów ich działalności.
W związku z podnoszonymi (m.in. przez Radę Statystyki) wątpliwościami w zakresie
dynamiki kosztów badań statystycznych statystyki publicznej, niewynikającymi
bezpośrednio ze zmian organizacyjno-podmiotowych w badaniach, ale przede
wszystkim właśnie ze zmian w kosztach pozostałych kierunków działalności GUS,
w nowelizowanej ustawie wprowadzono regulację, zgodnie z którą w uzasadnieniu do
34