Rządowy projekt ustawy - Prawo restrukturyzacyjne

Kolejnym istotnym ułatwieniem na rzecz wierzycieli będzie rezygnacja z konieczności
składania wraz ze zgłoszeniem wierzytelności dowodów uzasadniających zgłoszenie. W zgłoszeniu
wierzyciel będzie miał jedynie obowiązek wskazać te dowody (art. 239 ust. 3 p.u.n.). Jak wynika
z praktyki, ogromną większość wierzytelności stanowią wierzytelności bezsporne, które znajdują
potwierdzenie w księgach upadłego. W takiej sytuacji wymaganie od wierzycieli składania tych
dowodów i to w dodatku w tak szczególnej formie (oryginały lub kopie poświadczone notarialnie)
wykraczającej istotnie poza zasady ogólne nie było dostatecznie uzasadnione.

W pozostałych sytuacjach, gdy zgłoszona wierzytelność nie będzie znajdowała potwierdzenia
w księgach rachunkowych lub innych dokumentach upadłego albo we wpisach w księdze wieczystej
lub rejestrach, syndyk będzie wzywał wierzyciela do złożenia w terminie 7 dni dokumentów
wskazanych w zgłoszeniu wierzytelności pod rygorem odmowy uznania wierzytelności (art. 243
ust. 3 p.u.n.). Termin ten nie będzie podlegał przedłużeniu ani przywróceniu. Syndyk będzie mógł
jednak uwzględnić dokumenty złożone po upływie terminu, jeżeli nie spowoduje to opóźnienia
w przekazaniu listy sędziemu-komisarzowi. W celu ochrony praw wierzycieli zasadne jest, aby
wezwanie wierzyciela przez syndyka do złożenia dokumentów zawierało pouczenie o skutkach
uchybienia terminowi (art. 243 ust. 4 p.u.n.).

Mając na uwadze fakt, że zgłoszenia wierzytelności bardzo często obarczone są brakami
formalnymi, co skutkuje koniecznością wzywania do uzupełnienia lub zwrotu takiego zgłoszenia, przy
znacznym nakładzie pracy sędziów i pracowników sekretariatu, zasadne jest, aby Minister
Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia, określił wzór zgłoszenia wierzytelności, co powinno
w sposób istotny przyczynić się do ograniczenia składania zgłoszeń posiadających braki formalne.

Projekt przewiduje doprecyzowanie treści zgłoszenia wierzytelności i dostosowanie do zmian
związanych z wprowadzeniem prawa restrukturyzacyjnego (art. 240 pkt 1 i 3 p.u.n.).

Mając na uwadze, że w praktyce przekazanie syndykowi zgłoszenia wierzytelności, które
odpowiada wymaganiom formalnym, nierzadko odbywa się ze znacznym opóźnieniem, zasadne jest
jednoznacznie określenie, że przekazanie powinno odbyć się niezwłocznie, nie później jednak niż
w terminie 2 tygodni (art. 241 p.u.n.).

Mając na uwadze, że w postępowaniu upadłościowym wierzycielami są bardzo często osoby
fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, należy uznać, że stosowanie do nich
jako przedsiębiorców rygoru przeznaczonego dla profesjonalnych pełnomocników, tj. zwrotu
zgłoszenia wierzytelności bez wzywania do uzupełnienia braków formalnych, jest zdecydowanie
niewłaściwe i z tych względów należało w projekcie zaproponować zmianę art. 242 p.u.n.

Przygotowanie listy wierzytelności jest jednym z podstawowych obowiązków syndyka, który
istotnie wpływa na długość postępowania upadłościowego. Z tego względu zasadne jest określenie, że
lista wierzytelności powinna być sporządzona niezwłocznie po sprawdzeniu zgłoszonych
wierzytelności, co należy rozumieć w typowych sytuacjach jako sporządzenie listy wierzytelności nie
później niż w terminie dwóch miesięcy od upływu okresu przewidzianego na zgłaszanie
wierzytelności. Praktyka wskazuje, że w tym terminie absolutnie możliwe jest przygotowanie listy
wierzytelności obejmującej, co do zasady, wierzytelności bezsporne. Termin ten będzie miał charakter
instrukcyjny.

Lista wierzytelności stanowi podstawowy dokument sporządzany w postępowaniu
upadłościowym i z tego względu zasadne jest stworzenie jednolitego wzoru określonego przez
Ministra Sprawiedliwości, co zasadniczo ułatwi jej sporządzanie.

W praktyce ogromne wątpliwości budzą wierzytelności wynikające z zobowiązań do
świadczeń okresowych, gdy w trakcie danego okresu została ogłoszona upadłość, gdyż na bazie
obecnych przepisów nie sposób jednoznacznie określić, jak należy taką wierzytelność traktować.
81

Z tego względu proponuje się, aby wierzytelność za okres rozliczeniowy, w trakcie którego została
ogłoszona upadłość, wynikająca z ciążącego na upadłym zobowiązania do świadczeń okresowych,
w szczególności z tytułu czynszu najmu lub dzierżawy, podatków, składek na ubezpieczenie
społeczne, a także umowy leasingu, jeżeli przedmiot leasingu nie stanowi u korzystającego upadłego
środka trwałego w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym osób fizycznych, ulegała
z mocy prawa proporcjonalnemu podziałowi na część traktowaną jak wierzytelność powstała przed
dniem ogłoszenia upadłości oraz część traktowaną jak wierzytelność powstająca po ogłoszeniu
upadłości. Z uwagi na fakt, że tą normą prawną objęte będą także wierzytelności publicznoprawne,
konieczne jest wprowadzenie regulacji, iż w przypadku gdy odrębne przepisy wymagają sporządzenia
deklaracji lub innego tego typu dokumentu obejmującego rozliczenie, obie części wierzytelności,
muszą być ujmowane w odrębnych deklaracjach (art. 245a p.u.n.).

Sytuacja współdłużnika, poręczyciela oraz gwaranta upadłego jest o tyle wyjątkowa, że
w obecnym stanie prawnym muszą oni oczekiwać z dokonaniem zgłoszenia wierzytelności do
momentu zaspokojenia wierzyciela. W wielu sytuacjach odbywa się to już na końcowym etapie
postępowania upadłościowego, co w połączeniu z procedurą składania uzupełniającej listy
wierzytelności powoduje, że tacy wierzyciele nie mają szansy na uzyskanie zaspokojenia
w postępowaniu upadłościowym. W celu ułatwienia im dochodzenia wierzytelności należało
zaproponować rozwiązanie, zgodnie z którym współdłużnik oraz poręczyciel upadłego będą mogli
dokonać zgłoszenia wierzytelności przed zaspokojeniem wierzyciela. Na liście wierzytelności
umieszczać się będzie wierzytelność współdłużnika lub poręczyciela z tytułu zwrotnego roszczenia
jako wierzytelności warunkowe bez prawa głosu na zgromadzeniu wierzycieli. Analogicznie gwarant
będzie mógł dokonać zgłoszenia przed zaspokojeniem wierzyciela (art. 248 ust. 2 i 3 p.u.n.).

Wobec niejasności sformułowania w dotychczasowym brzmieniu należało jednoznacznie
przesądzić brak możliwości wnoszenia sprzeciwu, gdy podstawą jego odrzucenia było wniesienie
sprzeciwu po terminie (art. 257 ust. 2 p.u.n.).

Postępowanie w przedmiocie sprzeciwu, mimo że odbywa się w ramach postępowania
upadłościowego, dotychczas nie korzystało z jakichkolwiek ułatwień, uproszczeń czy innych
instrumentów prawnych mających na celu szybkie i sprawne wydanie orzeczenia w tym względzie.
Przede wszystkim dotychczas w postępowaniu w wyniku wniesienia sprzeciwu nie była stosowana
żadna forma prekluzji zmuszająca uczestników postępowania do koncentracji materiału dowodowego
i to w okresie, w którym w Kodeksie postępowania cywilnego w sprawach gospodarczych
obowiązywała w tym względzie wyjątkowo daleko posunięta forma prekluzji (większość sprzeciwów
wnoszonych jest przez przedsiębiorców). Ponadto zauważyć należy, że orzeczenie wydane w wyniku
rozpoznania sprzeciwu i uznanie bądź odmowa uznania nie korzystają z powagi rzeczy osądzonej.
Lista wierzytelności, choć może stanowić podstawę wydania tytułu egzekucyjnego, w istocie jest
tworzona w ramach i na potrzeby postępowania upadłościowego. Mimo tego, obecnie przy
rozpoznawaniu sprzeciwu sędzia-komisarz prowadzi pełne postępowanie dowodowe z udziałem
świadków, biegłych i to nawet w sytuacji, gdy dowody te zostały przeprowadzone we wcześniej
wszczętym na skutek wniesienia pozwu przez wierzyciela zwykłym postępowaniu cywilnym.
Powyższe mankamenty obecnej regulacji stały się podstawą zaproponowanych zmian. W pierwszej
kolejności należało wprowadzić, w oparciu o obecnie obowiązujące przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego dotyczące obowiązku zgłaszania twierdzeń i zarzutów w pozwie, analogiczne ograniczenia
w odniesieniu do obowiązków przy wnoszeniu sprzeciwu (art. 258 ust. 1 p.u.n.). W celu zachowania
równości stron konieczne było wprowadzenie obowiązku wnoszenia odpowiedzi na sprzeciw
w terminie tygodniowym z analogicznym jak w przypadku sprzeciwu obowiązkiem powołania
wszystkich dowodów, twierdzeń i zarzutów (art. 258a p.u.n.).
82


Mając na uwadze szybkość postępowania upadłościowego, zasadne jest wprowadzenie
możliwości rozpoznania sprzeciwu na posiedzeniu niejawnym w terminie 2 miesięcy od jego
wniesienia (art. 259 ust. 1 p.u.n.). Taka możliwość jest szczególnie istotna, gdy stanowisko syndyka
wyrażone na liście wierzytelności jest oczywiście błędne (np. na skutek oczywistej omyłki, co przy
obszernych listach jest sytuacją częstą), zasadność sprzeciwu jest oczywista albo dowodami w sprawie
są wyłącznie dokumenty.

Z uwagi na fakt, że postępowania wszczęte w celu dochodzenia wierzytelności podlegają
zawieszeniu i nie mogą się dalej toczyć, a jedyną drogą dochodzenia wierzytelności przez wierzyciela
jest jej zgłoszenie, oraz mając na uwadze, że zawieszone postępowanie nierzadko jest postępowaniem
bardzo zaawansowanym (np. na etapie rozpoznawania apelacji), racjonalne jest wprowadzenie
unormowań pozwalających wykorzystywać materiał dowodowy zgromadzony w innym postępowaniu.
Pozwoli to przede wszystkim na przyspieszenie postępowania w przedmiocie sprzeciwu i jednocześnie
ograniczy możliwość negatywnego społecznego odbioru wymiaru sprawiedliwości przez uczestników
postępowania związanego z powtarzaniem tych samych czynności (np. kolejnym przesłuchiwaniem
tych samych świadków na te same okoliczności, co rodzi u tych osób szczególnie głębokie poczucie
niezrozumienia).

Należy więc wprowadzić możliwość (art. 259 ust. 1a p.u.n.) odstąpienia od przeprowadzenia
dowodu z zeznań świadka lub opinii biegłego, jeżeli świadek złożył zeznania albo biegły sporządził
opinię w innym postępowaniu toczącym się przed sądem. W takim przypadku dowodem będą
dokumenty znajdujące się w aktach innego postępowania. Ograniczenie zasady bezpośredniości jest
uzasadnione charakterem postępowania upadłościowego i listy wierzytelności oraz koniecznością
dążenia do jak największego skrócenia czasu jego trwania.

Mając na uwadze, iż w praktyce krąg uczestników postępowania jest różnie określany (co
przekłada się na dopuszczalność wnoszenia zażaleń), niezbędne stało się jednoznaczne określenie, że
zażalenie na postanowienie sędziego-komisarza rozpoznające sprzeciw może wnieść każdy wierzyciel
(art. 259 ust. 2 p.u.n.), a nie tylko wierzyciel wnoszący sprzeciw lub wierzyciel, którego sprzeciw
dotyczył. Odmienne uregulowanie doprowadziłoby do sytuacji, w której pozostali wierzyciele nie
mieliby środka zaskarżenia (zażalenia) postanowienia sędziego-komisarza o uznaniu na liście
wierzytelności, mimo że, gdyby takie uznanie nastąpiło już na liście wierzytelności, to mieliby
możliwość wniesienia środka zaskarżenia (sprzeciwu i dalej ewentualnie zażalenia). Konieczne stało
się też jednoznaczne określenie statusu syndyka poprzez stwierdzenie, że w toku postępowania
wywołanego wniesieniem sprzeciwu syndyk ma prawa i obowiązki uczestnika postępowania (art. 259
ust. 1 p.u.n.). Jest to o tyle konieczne, że syndyk zwykle jest tym podmiotem, który posiada szeroką
wiedzę o przedstawionych i dostępnych środkach dowodowych uzyskaną w związku z pełnieniem
swojej funkcji.

Potrzeba specjalnego uregulowania sytuacji, gdy postanowienie sędziego-komisarza zostanie
uchylone, a sprawa zostanie przekazana do ponownego rozpoznania, mimo regulacji zawartej
w art. 150 ust. 4 p.u.n., wynika nie tylko z konieczności wskazania, że wówczas sprzeciw
rozpoznawany będzie przez zastępcę sędziego-komisarza (jeżeli jest w sprawie ustanowiony), ale
przede wszystkim z potrzeby dopuszczenia możliwości, aby sprzeciw był rozpoznawany przez innego
sędziego bez konieczności zmiany osoby, która pełni funkcję sędziego-komisarza. Zmiana ta umożliwi
więc właściwsze i bardziej elastyczne wykorzystanie kadry orzekającej w wydziałach upadłościowych
w szczególnie trudnych sprawach, a przez to przyczyni się do realizacji postulatu szybkości
postępowania upadłościowego.

Istotnym elementem przyspieszenia postępowania będzie możliwość zatwierdzenia przez
sędziego-komisarza listy wierzytelności w zakresie nieobjętym sprzeciwami (art. 260 ust. 3 p.u.n.).
83

Powiązana z tą zmianą będzie zmiana art. 337 ust. 1 p.u.n. i dodanie w tym artykule ust. 1a. W ten
sposób po częściowym zatwierdzeniu listy wierzytelności możliwe będzie sporządzenie planu
podziału i przekazanie kwot wierzycielom przy jednoczesnym zabezpieczeniu środków w masie
upadłości na ewentualne wypłaty wierzycielom, których wierzytelności objęte będą nierozpoznanymi
prawomocnie sprzeciwami.
Układ w upadłości

Mimo że projekt proponuje wyeliminowanie możliwości ogłoszenia upadłości z możliwością
zawarcia układu, zasadne jest zachowanie w postępowaniu upadłościowym możliwości, w której
dopuszczalne będzie przyjęcie przez wierzycieli układu.

Podstawowym założeniem dopuszczającym taką ewentualność jest uznanie, że jeżeli w danej
sprawie pojawiła się możliwość zawarcia układu, to bez względu na etap postępowania warto ją
dopuścić, gdyż może być ona korzystna przede wszystkim dla wierzycieli.

Zauważyć należy, że postępowanie restrukturyzacyjne jest inicjowane przez samego dłużnika,
a wierzyciele nie mają możliwości zgłaszania swoich propozycji układowych. Dłużnik z różnych
powodów może nie chcieć zgodzić się na warunki wierzycieli, a wierzyciele mogą nie chcieć zgodzić
się na propozycje układowe dłużnika, mimo że wszyscy są zgodni co do tego, że dalsze
funkcjonowanie przedsiębiorstwa jest możliwe i korzystne. Jeżeli więc dłużnik nie przekona
w postępowaniu restrukturyzacyjnym wierzycieli, wówczas to oni w postępowaniu upadłościowym
będą mogli zaproponować i przyjąć taki układ, który będzie dla nich najbardziej korzystny i przede
wszystkim bardziej korzystny niż sama likwidacja majątku upadłego przez syndyka. Nie sposób też
wykluczyć, że w dynamicznie zmieniających się warunkach może dojść do sytuacji, że w momencie
trwania postępowania restrukturyzacyjnego istniał stan, w którym nie było możliwości uratowania
przedsiębiorstwa, a taka realna ewentualność pojawiła się dopiero po ogłoszeniu upadłości. W końcu
też postępowania restrukturyzacyjne są dostępne jedynie w sytuacji, gdy nie zaistnieją negatywne
przesłanki otwarcia postępowania. Może więc dojść do sytuacji, gdy z uwagi na fakt, że znaczne
wierzytelności są wierzytelnościami spornymi, wykluczone są uproszczone postępowania
restrukturyzacyjne, zaś z uwagi na brak zdolności do regulowania zobowiązań powstałych po otwarciu
postępowania układowego i sanacyjnego, wykluczona będzie możliwość skorzystania również z tych
postępowań. W efekcie jedyną drogą do uratowania przedsiębiorstwa i znalezienia porozumienia
z wierzycielami może być droga wiodąca przez postępowanie upadłościowe.

Konieczne jest przy tym wprowadzenie takich regulacji, które wykluczą możliwość
nadużywania tej instytucji w celu przedłużenia postępowania upadłościowego. Z tego względu sędzia-
-komisarz będzie mógł zwołać zgromadzenie wierzycieli w celu głosowania nad układem, jeżeli
zostanie uprawdopodobnione, że układ zostanie nie tylko przyjęty przez wierzycieli, ale również
wykonany (art. 266c ust. 1 p.u.n.). Obligatoryjność takiej decyzji będzie istniała jedynie wówczas, gdy
wniosek o zwołanie zgromadzenia będzie popierany przez wierzycieli posiadających łącznie co
najmniej 50% sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom (art. 266c ust. 2 p.u.n.).

Samo złożenie propozycji układowych nie powinno automatycznie powodować wstrzymania
likwidacji. Wstrzymanie likwidacji może nastąpić dopiero wówczas, gdy zostaną spełnione przesłanki
do wyznaczenia zgromadzenia wierzycieli w celu zawarcia układu w postępowaniu upadłościowym
(uprawdopodobnienie, że układ zostanie przyjęty i wykonany, lub wniosek wierzycieli posiadających
łącznie co najmniej 50% sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom). Decyzja
o wstrzymaniu likwidacji nie może jednakże godzić w prawa wierzycieli, którzy nie będą objęci
układem. Z tego względu niedopuszczalne będzie wstrzymanie likwidacji, jeżeli propozycje układowe
nie będą przewidywały zaspokojenia wierzytelności nieobjętych układem niezwłocznie po
84

zatwierdzeniu układu i prawomocnym umorzeniu postępowania na tej podstawie (art. 266b
ust. 2 p.u.n.). W odniesieniu do wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, zastawem, zastawem
rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, które mogą zostać objęte układem dopiero
za zgodą wierzyciela, należy uznać, że wstrzymanie likwidacji w oparciu o art. 266b ust. 4 lub 5 p.u.n.
będzie pełniło analogiczną funkcję do wstrzymania egzekucji prowadzonej przez wierzyciela
nieobjętego układem w przyspieszonym postępowaniu układowym lub postępowaniu układowym.
Z tego względu zasadne jest, aby sędzia-komisarz mógł, co do zasady, wstrzymać likwidację również
przedmiotu, na którym jest ustanowione zabezpieczenie. Jednakże w przypadku, gdy wierzyciel
posiadający zabezpieczenie wniesie sprzeciw, a przez to jednoznacznie da wyraz temu, iż nie zamierza
zgodzić się na objęcie układem, wówczas wstrzymywanie likwidacji traci rację bytu. Podkreślić
należy, że sędzia-komisarz wstrzymywać będzie likwidację wyłącznie w zakresie, jaki jest niezbędny
do wykonania układu (art. 266b ust. 6 p.u.n.).

W zakresie nieuregulowanym w postępowaniu upadłościowym do zawarcia układu i jego
skutków stosować się będzie odpowiednio przepisy p.r., przy czym czynności zastrzeżone dla
nadzorcy sądowego lub zarządcy będzie wykonywał syndyk (art. 266f p.u.n.). W ten sposób zostanie
zachowana pełna spójność systemu prawnego regulującego zawarcie, skutki i wykonanie układu.

Po prawomocnym zatwierdzeniu układu sąd będzie wydawał postanowienie o zakończeniu
postępowania upadłościowego (art. 266d p.u.n.).
Likwidacja masy upadłości

Mając na uwadze ogólne dążenie do poprawy szybkości postępowania upadłościowego,
również w przypadku likwidacji uzasadnione jest wprowadzenie terminów instrukcyjnych, które
przyczynią się do sprawności postępowania.

Przede wszystkim syndyk zobowiązany będzie do podejmowania działań umożliwiających
zakończenie likwidacji w ciągu 6 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości (art. 308 ust. 2 p.u.n.). Jest to
termin bez wątpienia krótki, lecz przy założeniu, że spis inwentarza i oszacowanie mają być
sporządzone w terminie jednego miesiąca (art. 306 p.u.n.), to przy uwzględnieniu procedury przetargu
na sprzedaż całego przedsiębiorstwa likwidacja całego majątku w terminie 6 miesięcy będzie jak
najbardziej możliwa. Również w przypadku, gdy syndyk uzyska zgodę na odstąpienie od sprzedaży
przedsiębiorstwa w całości i będzie zbywał poszczególne składniki majątkowe oddzielenie, powinien
tak planować swoje działania, aby to było możliwe. Co prawda praktyka wskazuje, że znaczna liczba
prób sprzedaży przedsiębiorstwa w całości nie przynosi rezultatu z uwagi na brak ofert. Również
likwidacja poszczególnych składników majątkowych, szczególnie tych trudno zbywalnych, wymaga
dłuższego czasu. W końcu też w przypadku podjęcia decyzji o ściąganiu wierzytelności upadłego,
a nie ich sprzedaży (art. 331 ust. 2 p.u.n.) nie będzie możliwe dotrzymanie 6-miesięcznego terminu.
Niemniej wprowadzenie takiego terminu bez wątpienia przyczyni się do zwiększenia sprawności
postępowania, gdyż organy postępowania upadłościowego będą musiały być świadome, że dopiero
istnienie rzeczywistych przeszkód, które uniemożliwiły dotrzymanie tego terminu, będzie stanowiło
podstawę do ustalenia, że w postępowaniu nie doszło do przewlekłości. Aby umożliwić syndykowi
dotrzymanie tego terminu, konieczne jest również nałożenie na organy, które wyrażają zgodę na tryb
i warunki likwidacji (sędziego-komisarza i radę wierzycieli), obowiązku rozpoznawania wniosków
o wyrażenie zgody na określony sposób likwidacji nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia
przedstawienia im wniosku przez syndyka.

Doprecyzowana zostanie budząca wątpliwości w praktyce regulacja dotycząca skutków
sprzedaży nieruchomości (art. 313 ust. 6 p.u.n.) przez objęcie regulacją części ułamkowej
85