Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

Tymczasem zakres regulacji zawartych w tym akcie prawnym budzi poważne
wątpliwości w zakresie zgodności z Konstytucją. Wiele norm sformułowanych
w rozporządzeniu ma bowiem ustawowy charakter. Dotyczy to w szczególności kwestii
nadzoru sądu nad organami wykonującymi czynności zabezpieczania spadku
i sporządzania spisu inwentarza, w tym skargi na czynność komornika, oraz przepisów
o postępowaniu w przedmiocie zabezpieczenia spadku i sporządzenia spisu inwentarza,
a także kosztów tych postępowań. Niezbędne jest zatem przeniesienie szeregu
uregulowań zawartych obecnie w ww. rozporządzeniu do Kodeksu postępowania
cywilnego. Zawarte w przywołanym rozporządzeniu regulacje, które nie mają
charakteru ustawowego (dokonanie zawiadomienia
określonych instytucji
o zastosowanym środku zabezpieczenia, sposób zawiadomienia oraz jego treść,
zawartość protokołu ze spisu majątku ruchomego, w tym zakres danych osobowych
zamieszczanych w protokole, tryb, sposób i warunki zastosowania tymczasowych
środków zapobiegających usunięciu ruchomości przed ich spisaniem) zostaną
przeniesione do rozporządzenia wydanego na podstawie projektowanego art. 6391 k.p.c.
2. W projekcie ustawy przewiduje się rezygnację z powierzenia przez sądy naczelnikom
urzędów skarbowych wykonywania postanowień o zabezpieczeniu spadku i o spisie
inwentarza (art. 635 § 4 k.p.c.). W konsekwencji postanowienia te wykonywać będą
wyłącznie komornicy sądowi.
Za powyższym rozwiązaniem przemawia fakt, że organy skarbowe zajmują się ochroną
interesów fiskalnych państwa (m.in. wymiarem, kontrolą i poborem, a także egzekucją
zobowiązań podatkowych) i działają w obszarze prawa administracyjnego
(materialnego i formalnego). Natomiast materia dotycząca zabezpieczenia spadku oraz
spisu inwentarza, jako regulacja z zakresu prawa spadkowego, należy do gałęzi prawa
cywilnego prywatnego, które normuje stosunki prawne pomiędzy równorzędnymi sobie
podmiotami prawa.
3. Projekt przenosi do Kodeksu cywilnego (projektowany art. 10314 § 4 k.c.) normę
wynikającą z art. 638 k.p.c., zgodnie z którą wierzyciel, który zażądał sporządzenia
spisu inwentarza, nie może odmówić przyjęcia należnego mu świadczenia, chociażby
dług nie był jeszcze wymagalny. Stwierdzić bowiem należy, że przepis ten ma charakter
materialnoprawny, a nie proceduralny, co uzasadnia jego zamieszczenie w Kodeksie
cywilnym.
13

V. Możliwość złożenia wykazu inwentarza przed notariuszami
1. Za przyznaniem kompetencji notariuszom w zakresie składnia przed nimi wykazów
inwentarza przemawiają następujące okoliczności: łatwość dostępu do notariusza;
rozbudowany i zwiększający się w ostatnim czasie katalog czynności notarialnych
odnoszących się do instytucji prawnospadkowych, a co za tym idzie wzrastające
społeczne przekonanie o celowości korzystania z usług i pomocy notariusza przy
czynnościach z zakresu prawa spadkowego; związek z innymi instytucjami z zakresu
prawa spadkowego (w szczególności możliwością złożenia przed notariuszem
oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku, sporządzenia protokołu
dziedziczenia, sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia), pozwalający na
podjęcie przez zainteresowanych szeregu działań w określonej korelacji,
a niejednokrotnie w jednym miejscu i czasie; możliwość uzyskania profesjonalnej
pomocy notariusza przy podejmowaniu określonych działań.
Należyte unormowanie udziału notariusza w procedurze sporządzania wykazu
inwentarza powinno odpowiadać dwóm podstawowym założeniom. Po pierwsze,
sporządzenie wykazu inwentarza z udziałem notariusza powinno być ujęte w ramach
jednorodnej instytucji prawnej. Po drugie, powinno nastąpić poprzez odwołanie się do
takiej czynności notarialnej, w ramach której, przyjmując stosowne oświadczenie
zainteresowanego i realizując obowiązek wyjaśniająco-doradczy (art. 80 § 3 ustawy –
Prawo o notariacie), notariusz będzie w stanie zapewnić zainteresowanemu należytą,
rzeczywistą i profesjonalną pomoc. Zalet takiego rozwiązania nie sposób przecenić,
w szczególności wobec faktu, iż przekonanie o składnikach spadku istniejące
u typowego spadkobiercy może w doniosły sposób rozmijać się z „rzeczywistością
normatywną”, choćby z uwagi na problematykę stosunków majątkowych małżeńskich.
Powyższe kryteria spełnia zaproponowane w projekcie unormowanie wprowadzające
możliwość sporządzenia wykazu inwentarza w postaci protokołu przy udziale
notariusza. Rozwiązanie to stworzy rzeczywistą alternatywę dla wykazu inwentarza
w postaci formularza sporządzanego samodzielnie przez zainteresowanych i składanego
w sądzie.
Uregulowanie instytucji wykazu inwentarza w postaci protokołu nie wymaga
wprowadzenia jakichkolwiek zmian w przepisach ustawy – Prawo o notariacie.
Protokoły objęte są bowiem katalogiem czynności notarialnych (art. 79 pkt 4 ustawy
– Prawo o notariacie) i sporządzane są w formie aktu notarialnego (art. 104 § 4 ustawy
14

– Prawo o notariacie). Nie zachodzi zatem potrzeba ingerencji w istniejący katalog
czynności notarialnych.
Przyjęcie proponowanego rozwiązania nie rodzi też potrzeby zmiany rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Przepis
§ 10 pkt 3 rozporządzenia określa bowiem maksymalne wynagrodzenie za sporządzenie
innego protokołu niż protokoły wymienione w przepisach rozporządzenia. Nowym
desygnatem nazwy „inny protokół” będzie przewidziany w projekcie ustawy protokół
obejmujący wykaz inwentarza.
VI. Wyłączenie możliwości złożenia wykazu inwentarza przed konsulem
Projekt wyłącza możliwość złożenia wykazu inwentarza przed konsulem. W art. 19
ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823, z późn. zm.) dodano pkt 4b, zgodnie z którym,
konsul nie może przyjąć wykazu inwentarza spadku. Wprowadzenie instytucji wykazu
inwentarza ma bowiem służyć uproszczeniu oraz skróceniu procedury ustalenia masy
spadkowej. Wykaz inwentarza ma również na celu ustalenie stanu majątku spadkowego
bez narażania spadkobierców na nadmierne koszty. W świetle obowiązujących
przepisów stan majątku spadkowego ustala komornik sądowy, co wiąże się często
z poniesieniem przez spadkobierców kosztów wyceny aktywów spadkowych
z udziałem biegłych rzeczoznawców.
Stworzenie możliwości złożenia wykazu inwentarza przed konsulem, który wykonuje
czynności notarialne na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 13 lutego 1984 r.
o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej, do których to czynności stosuje się
odpowiednio przepisy ustawy – Prawo o notariacie, narazi spadkobierców na znaczne
niedogodności oraz wydłuży procedurę składania wykazu inwentarza. Należy mieć
bowiem na uwadze, że stosownie do brzmienia art. 19 ust. 4 ustawy o funkcjach
konsulów Rzeczypospolitej Polskiej, konsul może sporządzić akt notarialny, pod
warunkiem uzyskania od Ministra Sprawiedliwości pisemnego upoważnienia wydanego
na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych. W sytuacji więc, gdy projekt przewiduje –
w przypadku składania wykazu inwentarza przed notariuszem – sporządzenie z tej
czynności protokołu w formie aktu notarialnego, konsul, przed którym będzie składany
taki wykaz, każdorazowo byłby zobligowany do uzyskania od Ministra Sprawiedliwości
na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych upoważnienia do sporządzenia tego rodzaju
aktu notarialnego.
15

Inne rozwiązanie przewidziane w projekcie wprowadza obowiązek przesłania wypisu
protokołu obejmującego wykaz inwentarza do sądu spadku. Gdyby czynność ta miała
być wykonywana również przez konsulów, z pewnością doprowadziłoby to do
niepożądanego efektu w postaci wydłużenia procedury składania wykazu inwentarza.
VII. Regulacje gwarantujące skuteczność realizacji wyroków Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka
1. Proponowana zmiana art. 831 k.p.c. oraz art. 8 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r.
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2012 r. poz. 1015, z późn.
zm.) ma na celu wyłączenie spod egzekucji sum przyznawanych na mocy orzeczeń
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka tytułem słusznego zadośćuczynienia na
podstawie art. 41 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Ograniczenie to znajdzie zastosowanie wyłącznie w razie egzekucji mającej na celu
zaspokojenie wierzytelności przysługującej Skarbowi Państwa. Proponowana regulacja
realizuje postulaty wynikające z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka (por. wyrok z dnia 28 lipca 1999 r. w sprawie Selmouni przeciwko Francji,
skarga nr 25803/94, § 133; wyrok z dnia 18 maja 2000 r. w sprawie Velikova przeciwko
Bułgarii, skarga nr 41488/98, § 99). Nowelizacja zapobiegnie sytuacjom, w których
Komitet Ministrów Rady Europy uznałby za niewykonane przez Polskę orzeczenie
Trybunału z uwagi na dokonanie zajęcia i potrącenia przez Skarb Państwa jego
wierzytelności wobec skarżącego z kwot przyznanych mu przez Trybunał tytułem
tzw. słusznego zadośćuczynienia w rozumieniu art. 41 Konwencji. Komitet Ministrów
mógłby się domagać w takich przypadkach ponownego wypłacenia przez Polskę
zasądzonych kwot. Proponowana zmiana wyłączy dopuszczalność egzekucji w celu
zaspokojenia wierzytelności Skarbu Państwa z kwot przyznanych od Polski dla
skarżącego na mocy wszelkich orzeczeń Trybunału. Obejmuje to zarówno sumy
przyznane na mocy wyroków Trybunału, jak i decyzji zatwierdzających deklaracje
jednostronne rządu oraz ugody zawarte między skarżącym a rządem. Wyłączenie
obejmie wszystkie kwoty zasądzane przez Trybunał na podstawie art. 41 Konwencji,
a więc odszkodowanie tytułem szkody materialnej, jak i niematerialnej, a także zwrot
kosztów i wydatków poniesionych przez skarżącego.
2. Z powyższą zmianą ściśle wiąże się projektowany przepis art. 121a ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Przepis ten będzie
16

stanowił podstawę obligatoryjnego umorzenia należności sądowych w przypadkach,
gdy zostały one zasądzone w postępowaniu, w którym naruszono wobec skarżącego
(dłużnika) Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności lub jej
Protokoły, co zostało stwierdzone przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. Odnosi
się to do przypadków, gdy skarżący po wydaniu orzeczenia Trybunału pozostaje
w dalszym ciągu dłużnikiem Skarbu Państwa z tytułu nieuiszczonych kosztów
sądowych oraz grzywien orzeczonych w postępowaniu cywilnym, tj. należności
sądowych w rozumieniu art. 119 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Nowelizacja dotyczy należności, które nie zostały jeszcze pobrane przez Skarb
Państwa. Celem postulowanej regulacji jest zapobieganie sytuacjom, w których
– mimo stwierdzenia przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, że w postępowaniu
krajowym doszło do naruszenia praw człowieka – w dalszym ciągu prowadzone są
czynności w celu wykonania orzeczenia krajowego zasądzającego należności sądowe
od skarżącego. Proponowane zmiany zapobiegną wątpliwościom, które pojawiają się
w trakcie wykonywania orzeczeń Trybunału.
Projekt nie zawiera przepisów technicznych, a zatem nie podlega notyfikacji zgodnie
z trybem przewidzianym w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r.
w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów
prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, z późn. zm.).
Stosownie do postanowień art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności
lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.)
projekt ustawy został zamieszczony na stronach internetowych Rządowego Centrum
Legislacji w zakładce Rządowy Proces Legislacyjny. Żaden podmiot nie zgłosił
zainteresowania pracami nad niniejszą ustawą.









17