Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks karny skarbowy, ustawy - Kodeks postępowania karnego, oraz ustawy - Kodeks karny wykonawczy

przestępstwa, w okolicznościach, które nie mogły wzbudzić ich wątpliwości
co do źródła pochodzenia tej korzyści. W tej sytuacji należy uznać, że
pewność obrotu gospodarczego jest wystarczająco zagwarantowana i
osoby nabywające mienie pochodzące z przestępstwa będą mogły
skutecznie obalić domniemanie, o którym mowa w § 5.
Ponadto w treści art. 45 § 5 K.k. poprawia się błędne sformułowanie ujęte
w aktualnym art. 45 § 3 K.k., który przy literalnym jego odczytaniu
obejmuje domniemaniem nie składnik mienia, przeniesionego na osobę
trzecią, lecz całe mienie tego podmiotu („uważa się, że rzeczy będące w
samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki oraz przysługujące jej
prawa majątkowe należą do sprawcy”). Domniemanie to powinno
oczywiście obejmować wyłącznie mienie przeniesione na osobę trzecią, a
nie całe mienie będące w posiadaniu tej osoby, co zostało osiągnięte przez
wprowadzenie w § 5 zwrotu „... uważa się, że mienie to ...”. Wobec
zastąpienia terminu „rzeczy” terminem „mienie” zbędne natomiast staje się
osobne wymienianie praw majątkowych, gdyż prawa majątkowe stanowią
element mienia.
Projektowany art. 45 § 5 K.k., podobnie jak obecnie obowiązujący art. 45 §
3 K.k., stanowi ułatwienie dowodowe w sytuacji, w której sprawca
przeniósł korzyść majątkową na osobę trzecią. Domniemanie to w obecnej
postaci nie znajdzie już jednak zastosowania, kiedy ta osoba trzecia
przeniesie uzyskaną korzyść dalej. Obecnie obowiązujący przepis
uniemożliwia bowiem orzeczenie przepadku korzyści majątkowej, będącej
przedmiotem kilku rozporządzeń mieniem. Tym samym sprawca może
teraz z łatwością zapobiec przepadkowi korzyści majątkowej, przenosząc
swój majątek na podstawione osoby lub też podmioty od siebie zależne,
byleby to przeniesienie nastąpiło więcej niż jeden raz.
Proponowana redakcja art. 45 § 5 K.k. eliminuje błędne ujęcie, łączące
możliwość orzeczenia przepadku z wymogiem, aby sprawca stanowił
stronę czynności prawnej przenoszącej korzyść majątkową na osobę
trzecią. Jednocześnie przyjęto rozwiązanie chroniące nabywców w dobrej
wierze. Projektowane rozwiązanie stanowi więc kompromis między
ściganiem korzyści osiągniętych z przestępstwa przez sprawcę, który
następnie próbuje transferować je przez szereg podmiotów w celu
udaremnienia przepadku, a koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa
obrotu i ochrony nabywcy działającego w dobrej wierze.
(Art. 45 § 6 K.k.)
Art. 45 § 6 K.k. wprowadza samoistną podstawę odpowiedzialności
solidarnej. Oprócz sprawcy podlegać jej mają podmioty, co do których
należy domniemywać, że działały w celu udaremnienia przepadku
korzyści,
jakie
sprawca
osiągnął
z
popełnienia
przestępstwa.
Odpowiedzialność ta nie jest ograniczona wyłącznie do aktualnego
samoistnego posiadacza tego mienia, lecz rozciąga się na wszystkich
nabywców, którzy brali udział w przenoszeniu uzyskanej przez sprawcę
korzyści majątkowej. Podmioty, które brały udział w transferze mienia
stanowiącego korzyść z przestępstwa, odpowiadają całym swoim
majątkiem za zwrot korzyści majątkowej, jednak ich odpowiedzialność jest
ograniczona do wartości nabytego mienia. Istotą odpowiedzialności jest
bowiem w tym przypadku nie odpowiedzialność solidarna ze sprawcą za
zwrot wszystkich korzyści, jakie sprawca mógł z działalności przestępczej
uzyskać, lecz wyłącznie odpowiedzialność za zwrot tej korzyści, w której
ukrywaniu dana osoba wzięła udział.
Należy wspomnieć, że konstrukcja odpowiedzialności osób trzecich nie jest
nieznana systemowi polskiego prawa. Na gruncie prawa karnego
odpowiedzialność taka istnieje przede wszystkim na podstawie art. 52
Kodeksu karnego. Wedle tego przepisu, za zwrot korzyści majątkowej
odpowiada osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna, która
uzyskała korzyść z przestępstwa popełnionego przez sprawcę, o ile ten
działał w jej imieniu lub na jej rzecz. Przepis ten jest jednak ograniczony do
odpowiedzialności podmiotów, które uzyskały korzyść z przestępstw osób
będących na przykład pełnomocnikami czy członkami organów osób
prawnych, natomiast nie znajdzie zastosowania do podmiotów, które
współpracowały ze sprawcą w ukrywaniu korzyści majątkowej już po
popełnieniu przestępstwa.
Odpowiedzialność posiłkowa za grzywnę oraz ściągnięcie równowartości
pieniężnej przepadku przedmiotów istnieje również na gruncie Kodeksu
karnego skarbowego (art. 24 K.k.s.). Na gruncie K.k.s. odpowiedzialność ta
dotyczy pełnomocników, zarządców oraz pracowników podmiotu, który z
przestępstwa skarbowego odniósł lub mógł odnieść korzyść majątkową.
Analogicznie jak rozwiązanie przewidziane w art. 52 K.k. regulacja ta nie
znajdzie jednak zastosowania do podmiotów, które pomagały sprawcy w
ukryciu korzyści majątkowej już po dokonaniu czynu zabronionego.
Ponadto wskazać można, że odpowiedzialność solidarna istnieje na
przykład na gruncie Ordynacji podatkowej (rozdział 15 ustawy).
Trzeba podkreślić, że odpowiedzialność przewidziana w art. 45 § 6 ma
charakter wyłącznie majątkowy i w żadnej mierze nie oznacza, aby
nabywcy ponosili odpowiedzialność karną (inna jest sytuacja, w której
osoba solidarnie zobowiązana do zwrotu korzyści majątkowej dopuściła się
również przestępstwa paserstwa (art. 291 K.k.), jednak nie zawsze będzie
miało to miejsce, zwłaszcza w odniesieniu do korzyści uzyskanych z
przestępstwa jedynie pośrednio). W przeciwieństwie do rozwiązania
przewidzianego w art. 24 K.k.s. gdzie podmioty trzecie ponoszą
odpowiedzialności także za uiszczenie grzywny nałożonej na sprawcę,
rozwiązanie przewidziane w art. 45 § 6 dotyczy wyłącznie zwrotu tej
korzyści majątkowej, która była przedmiotem obrotu u danego podmiotu.
Odpowiedzialność solidarną nabywców stosuje się do obrotu wszystkimi
korzyściami uzyskanymi z przestępstwa, tj. zarówno do korzyści w myśl
art. 45 § 1, jak i § 2, z tym że należy zwrócić uwagę na istotne różnice.
Mienie podlegające przepadkowi zgodnie z § 2 obejmuje całe mienie
sprawcy nabyte w czasie popełnienia przestępstwa lub później, do chwili
wydania chociażby nieprawomocnego wyroku. Tym samym konstrukcję
odpowiedzialności, o której mowa w § 6, będzie stosować się do każdego
składnika tego mienia, które zostało przeniesione na osobę trzecią.
W odniesieniu natomiast do przepadku korzyści, o której mowa w § 1,
zakres przedmiotowy tego przepisu ogranicza się wyłącznie do tych
składników mienia, które stanowią korzyść uzyskaną z przestępstwa i jako
takie podlegają przepadkowi.
Art. 45 § 6 przewiduje analogiczną konstrukcję domniemania co do
przestępczego pochodzenia mienia jak art. 45 § 5, z tym jednak, że
nabycie
nieodpłatne
wyklucza
możliwość
uwolnienia
się
od
odpowiedzialności. Projektodawca wyszedł bowiem z założenia, że nikt nie
powinien odnosić korzyści z popełnienia przestępstwa, a korzyść z
przestępstwa, nawet uzyskana w dobrej wierze, pozostaje jednak
korzyścią nienależną.
Art. 45 § 6 przewiduje, że solidarnie będą odpowiadać wszyscy kolejni
nabywcy korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa, o ile wiedzieli
lub przy dołożeniu należytej staranności mogli się dowiedzieć, że nabywają
mienie stanowiące korzyść z przestępstwa. Jednakże, jeżeli jeden z
nabywców nabył mienie w dobrej wierze, należy przyjąć, że wszyscy
kolejni również powinni korzystać z domniemania istnienia dobrej wiary,
gdyż okoliczności nabycia nie mogły wskazywać, że nabywają mienie
stanowiące korzyść z przestępstwa. Zwolnienie takich nabywców od
odpowiedzialności reguluje więc zdanie ostatnie art. 45 § 6. Należy jednak
przewidzieć wyjątek polegający na tym, że dany nabywca mimo wszystko
wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć, że nabywa mienie
pochodzące z przestępstwa, na przykład gdy był osobą bliską dla
sprawcy. Okoliczność taka będzie jednak musiała zostać udowodniona
przez prokuratora.
Powództwo o zwrot korzyści, lub jej równowartości, względem podmiotów
trzecich ponoszących odpowiedzialność solidarną będzie wytaczane przez
prokuratora na drodze procesu.
Odpowiedzialność osób trzecich na gruncie prawa karnego nie wyklucza
oczywiście możliwości dochodzenia przez nabywcę obciążonego
obowiązkiem zwrotu odpowiedniego odszkodowania od zbywcy z tytułu
rękojmi (regres).
(Art. 45 § 7 K.k.)
Art. 45 § 7 K.k. stanowi gwarancję, że zasady odpowiedzialności
solidarnej, określone w § 6, będą stosowane także w przypadku, gdy
korzyść majątkową lub jej równowartość należy zwrócić pokrzywdzonemu
lub innemu uprawnionemu podmiotowi.

(Art. 45 § 8 K.k.)
Art. 45 § 8 K.k. stwarza ułatwienie dowodowe dotyczące świadomości
nabywcy mienia w odniesieniu do jego przestępczego pochodzenia.
Przepis ten został omówiony przy uzasadnieniu do art. 45 § 5 K.k. W tym
miejscu należy wskazać, że znajduje on zastosowanie również w
odniesieniu do domniemania określonego w art. 45 § 6 K.k. Należy również
podkreślić, że domniemanie, o którym mowa, ma charakter wzruszalny, co
wprost wynika z treści projektowanego art. 45 § 13 K.k.
(Art. 45 § 9 K.k.)
Art. 45 § 9 K.k. reguluje stosowanie konstrukcji z art. 45 § 5 K.k. i art. 45 §
6 i 7 k.k. w odniesieniu do mienia sprawcy skazanego za przestępstwo o
charakterze terrorystycznym lub poważne przestępstwo popełnione w
zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie
przestępstwa. Ze względu na fakt, że przepadek określony w art. 45 § 3
K.k. dotyczy całego mienia sprawcy, chyba że wykaże on legalność jego
pochodzenia, stosowanie domniemań, o których mowa w § 5 i 6, należało
ograniczyć wyłącznie do tych składników mienia, które zostały nabyte w
czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu, do czasu
wydania chociażby nieprawomocnego wyroku. Konstrukcja ta jest
analogiczna do ograniczenia zawartego przy stosowaniu domniemania
zawartego w § 2 i ma na celu wyeliminowanie konieczności udowadniania
przez nabywcę legalności nabywanego mienia, w sytuacji gdy mienie to nie
mogło jeszcze wówczas pochodzić z przestępstwa.
Konieczność wprowadzenia tego ograniczenia wynika z szerokiego
zakresu przedmiotowego art. 45 § 3 K.k. (przepis ten odnosi się do całości
mienia sprawcy nabytego do chwili wydania chociażby nieprawomocnego