Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks karny skarbowy, ustawy - Kodeks postępowania karnego, oraz ustawy - Kodeks karny wykonawczy

elastyczności i wszechstronności, posiada również tę cechę, że eliminuje
ryzyko pominięcia któregoś z istotnych czynów zabronionych, co byłoby
możliwe w przypadku próby ich wyliczenia w przepisie, a także nie
powoduje konieczności nowelizacji przepisu w razie powstania nowych
typów przestępstw. Zaproponowany przepis nie wykracza jednak poza
ramy aktu unijnego, który pozwala na objęcie przepadkiem rozszerzonym
także czynów spoza zawartej w nim listy.
W myśl projektowanego przepisu art. 45 § 3 K.k. rozszerzony przepadek
mienia stosuje się wyłącznie wobec sprawców skazanych za przestępstwo
o charakterze terrorystycznym albo przestępstwo zagrożone karą
pozbawienia wolności, której górna granica nie jest niższa niż 8 lat, i
popełnione w zorganizowanej grupie albo związku, mającym na celu
popełnienie
przestępstwa,
a
także
przestępstwa
o
charakterze
łapownictwa czynnego oraz biernego, gdy korzyść majątkowa ma znaczną
wielkość. Środek karny, o którym mowa, zakłada przeniesienie ciężaru
dowodu legalności pochodzenia mienia znajdującego się w posiadaniu
sprawcy i środków, za które sprawca mienie to nabył. Rozwiązanie to
odpowiada art. 3 i 4 decyzji ramowej.
Kolejną zmianą względem obowiązującego obecnie domniemania z art.
45 § 2 K.k. jest odmienne uregulowanie kwestii okresu, do którego odnosi
się przeniesienie ciężaru dowodu. W proponowanym przepisie wskazano
mianowicie, że przepadek dotyczy mienia, które sprawca objął we
władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w jakimkolwiek czasie
„do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku”. Sformułowanie
to pozwala więc w praktyce na objęcie przepadkiem całego mienia
sprawcy niezależnie od czasu jego nabycia. Uzasadnieniem tego
rozwiązania jest okoliczność, że sprawcy działający w ramach grup
zorganizowanych, czy wręcz żyjący z przestępstwa, nabywają do swojego
majątku poszczególne składniki mienia w różnym czasie i niezmiernie
trudne jest ustalenie dokładnego okresu ich nabycia. Wprowadza się więc
domniemanie, że wszystko, co sprawca nabył do chwili wydania wyroku,
pochodzi z nielegalnych źródeł i podlega przepadkowi. Domniemanie to
może zostać obalone przez sprawcę lub inną osobę zainteresowaną przez
wykazanie legalności pochodzenia mienia i środków służących do jego
nabycia.
Projektowany § 3 art. 45 K.k nie zawiera wprost odniesienia do
przestępczego źródła pochodzenia mienia. Uzasadnieniem powyższego
zabiegu legislacyjnego jest konieczność pozbawiania mienia sprawców
przestępstw niezależnie od tego, czy dane przestępstwo z definicji
przynosi określoną korzyść majątkową, czy też nie. Celem omawianego
przepisu jest w tym kontekście nie tyle przejęcie przez państwo mienia i
korzyści pochodzących z określonego przestępstwa, co raczej podcięcie
ekonomicznych korzeni działalności najgroźniejszych przestępców. Chodzi
tu zwłaszcza o przestępstwa o charakterze terrorystycznym, do których
znamion nie należy osiągnięcie jakiejkolwiek korzyści majątkowej, a
korzyść taka, co do zasady, nie zostaje faktycznie uzyskana. Niemniej
jednak
z analizy
projektowanego
przepisu
wynika
domniemanie
nielegalnego
(niekoniecznie
przestępczego)
pochodzenia
mienia
podlegającego przepadkowi lub środków pochodzących do jego nabycia.
Art. 45 § 3 K.k. zakłada, że przepadkowi podlega mienie, którego
legalnego pochodzenia sprawca nie dowiódł w trakcie postępowania
karnego. Tym samym każdy składnik mienia sprawcy, którego legalnego
pochodzenia nie jest on w stanie wykazać, powinien podlegać przepadkowi
bez konieczności dowiedzenia, że pochodzi on z przestępstwa. Nie
oznacza to jednak w żadnym razie, że osobom, których mienie podlega
przepadkowi, nie przysługują żadne środki umożliwiające dochodzenie
swoich słusznych praw.
Sprawcy lub innej zainteresowanej osobie przysługuje środek prawny
umożliwiający wyłączenie części lub całości mienia spod przepadku.
Środek ten polega na możliwości wykazania – w postępowaniu karnym lub
odrębnym
postępowaniu
cywilnym,
w
tym
w
postępowaniu
przeciwegzekucyjnym, po pierwsze, że określony składnik mienia został
uzyskany legalnie, a więc nie w drodze przestępstwa, a po drugie, że
również środki przeznaczone do jego nabycia były uzyskane z legalnych
źródeł. Wskazać należy, że przeniesienie ciężaru dowodu, o którym mowa
w przepisach art. 45 § 2 i 3 K.k, jest ograniczone do wskazanych
okoliczności. Na sprawcy ciążyć będzie więc obowiązek udowodnienia
legalności posiadanego mienia wtedy, gdy z przestępstwa osiągnął on
korzyść majątkową znacznej wartości, a także wtedy, gdy sprawca popełnił
przestępstwo o charakterze terrorystycznym albo popełnił poważniejsze
przestępstwo w ramach zorganizowanej grupy lub związku mającym na
celu popełnienie przestępstwa. Projektowany mechanizm przeniesienia
ciężaru dowodu nie znajdzie natomiast zastosowania do sprawców
pozostałych przestępstw.
(Art. 45 § 4 K.k.)
W celu skuteczniejszego pozbawiania sprawców przestępstw mienia, które
wnieśli oni do wspólności małżeńskiej, w nowym art. 45 § 4 K.k.
zaproponowano stosowanie do tego mienia domniemań z § 2 oraz
przepadku przewidzianego w nowym art. 45 § 3 K.k. Szczegółowego
uzasadnienia art. 45 § 4 K.k. dokonano razem z uzasadnieniem art. 45 §
11 K.k.
(Art. 45 § 5 K.k.)
Proponowany art. 45 § 5 K.k. stanowi zmodyfikowaną wersję aktualnie
obowiązującego art. 45 § 3 K.k. Projektowany przepis statuuje
domniemanie, że mienie znajdujące się w samoistnym posiadaniu innych
podmiotów należy w istocie do sprawcy, o ile istnieje duże
prawdopodobieństwo, że mienie, które podlegałoby przepadkowi, gdyby
znajdowało się u sprawcy, zostało przeniesione, chociażby wielokrotnie, na
inne podmioty. Celem tego przepisu jest więc przeciwdziałanie pozornym
transferom majątku uzyskanego w drodze przestępczej na inne podmioty,
z oczywistym celem uniknięcia przepadku korzyści lub mienia. W stosunku
do obecnego brzmienia art. 45 § 3 K.k. proponuje się szereg zmian,
mających na celu poprawę skuteczności działania tego domniemania.
Po pierwsze, domniemaniem, że mienie przekazane innym podmiotom
należy do sprawcy, objęte zostało nie tylko mienie, o którym mowa w § 2, a
więc mienie sprawcy, który osiągnął znaczną korzyść majątkową, ale
również mienie stanowiące korzyść majątkową, o której mowa w § 1, a
zatem każda korzyść uzyskana, chociażby pośrednio, z przestępstwa.
Uzasadnieniem tej zmiany jest fakt, że pozorny transfer majątku na osoby
trzecie nie zasługuje na ochronę prawną niezależnie od tego, czy
uzyskana korzyść z przestępstwa ma wartość przekraczającą określony
próg (obecnie 152 tys. zł), czy też jest od tej wartości niższa. Należy
jednak zwrócić uwagę na istotne różnice w zakresie stosowania
domniemania przewidzianego w tym przepisie. Mienie podlegające
przepadkowi zgodnie z § 2 obejmuje całe mienie sprawcy nabyte w czasie
popełnienia przestępstwa lub później, do chwili wydania chociażby
nieprawomocnego wyroku. Domniemanie, o którym mowa w § 5, będzie
stosować się zatem do każdego składnika tego mienia, które zostało
przeniesione na osobę trzecią. W odniesieniu natomiast do przepadku
korzyści, o której mowa w § 1, zakres przedmiotowy tego przepisu
ogranicza się wyłącznie do tych składników mienia, które stanowią korzyść
uzyskaną z przestępstwa i jako takie podlegają przepadkowi.
Po drugie, modyfikuje się przesłanki przeprowadzenia dowodu obalającego
domniemanie. W obecnym stanie prawnym, art. 45 § 3 K.k. posługuje się
określeniem „przedstawi dowód zgodnego z prawem ich uzyskania”.
Termin ten jest niewłaściwy, gdyż literalne brzmienie tej klauzuli wskazuje
na to, że nabywca ma wykazać przede wszystkim ważność formy
czynności prawnej, podczas gdy cel istnienia tej instytucji jest oczywiście
inny. Ponadto klauzula ta nie obejmuje sytuacji, w których osoba trzecia
uzyskała korzyść co prawda w sposób formalnie skuteczny, lecz
niezasługujący na ochronę. Tytułem przykładu można podać darowiznę
poczynioną przez sprawcę na rzecz osoby trzeciej. W piśmiennictwie
wskazuje się więc na to, że celem tego domniemania jest w istocie
uzależnienie jego stosowania od dobrej lub złej wiary nabywcy mienia,
które podlegałoby przepadkowi. Należy w tym miejscu zauważyć, że
pojęcie dobrej wiary jest pojęciem prawa cywilnego, a ponadto nie jest w
Kodeksie
cywilnym
zdefiniowane
i
przyjmuje
różne
znaczenie
w zależności od okoliczności jego występowania. Z tych względów celowe
jest normatywne skonstruowanie przesłanki dobrej wiary, która pozwoliłaby
na obalenie domniemania, że będąca w ich samoistnym posiadaniu
korzyść majątkowa należy w istocie do sprawcy.
Klauzula zawarta w § 5 składa się z dwóch elementów: po pierwsze,
wprowadza się wymóg, aby nabywca nie wiedział o przestępczym
pochodzeniu mienia, po drugie, wprowadza się wymóg dochowania
należytej staranności. Oba te warunki muszą być spełnione łącznie dla
skutecznego obalenia domniemania. Jest oczywiste, że wiedza o tym, że
nabywane mienie stanowi korzyść z przestępstwa, powinna wyłączać
ochronę nabywcy i decydować o nieskuteczności przeniesienia mienia.
Ponadto nabywca musi wykazać, że nawet przy dołożeniu należytej
staranności nie mógł dowiedzieć się o przestępczym pochodzeniu
nabywanego mienia.
Uznano również za celowe wprowadzenie dodatkowego domniemania, w
jakich okolicznościach w szczególności należy przyjąć, że „osoba
fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości
prawnej, która nabyła mienie stanowiące korzyść majątkową podlegającą
przepadkowi zgodnie z § 1-2…”, zwana dalej „nabywcą”, wie o
przestępczym pochodzeniu nabywanego mienia. Przepis § 8, mający
zastosowanie zarówno do § 5, jak i § 6 stanowi więc, że w każdym
przypadku zakłada się świadomość przestępnego nabycia mienia po
stronie nabywcy, w sytuacji gdy jest on osobą najbliższą dla sprawcy. Ze
względu na to, że nabywcą może być także osoba prawna lub jednostka
organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, przyjmuje się także, że
osoba prawna ma świadomość pochodzenia mienia, jeżeli w skład jej
organów wchodzi sprawca lub osoba mu najbliższa, a w odniesieniu do
jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, gdy sprawca
lub osoba mu najbliższa jest uprawniona do kierowania taką jednostką lub
do jej reprezentowania. W opisanych sytuacjach należy bowiem przyjąć, że
transakcja ma charakter pozorny, służący wyłącznie ukryciu mienia
podlegającego przepadkowi.
Tak skonstruowana normatywna przesłanka dobrej wiary dostatecznie
chroni osoby trzecie, które nabyły mienie stanowiące korzyść z