Poselski projekt ustawy o uzgodnieniu płci

Rozdział 4 
Przepisy zmieniające, przejściowe i końcowe 
Art. 13   
W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553) dodaje się: 
art. 156¹ w brzmieniu:  
„§ 1. Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 156 § 1, kto dokonuje nieodwracalnych 
interwencji  medycznych  mających  na  celu  korektę  zewnętrznych  lub  wewnętrznych  cech 
płciowych  w  stosunku  do  osoby  określonej  w  Art.  7  Ustawy  o  uzgadnianiu  płci    po 
ukończeniu przez nią 13 roku życia za jej zgodą." 
 
Art. 14   
W ustawie z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr 36, poz. 
180) dodaje się art. 49¹ w brzmieniu: 
„Art. 49¹.  
1.  
Na  podstawie  prawomocnego  postanowienia  sądu  o  uzgodnieniu  płci  sporządza  się 
nowy akt urodzenia osoby, której postanowienie dotyczy;  w  akcie  tym  wpisuje  się  imię 
i nazwisko zmienione  zgodnie  z  ustawą  z  dnia  17  października  2008  r.  o  zmianie  imienia 
i nazwiska (Dz. U. Nr 220, poz. 1414) oraz płeć zgodnie z postanowieniem sądu. 
2.  
Po sporządzeniu nowego aktu urodzenia na  podstawie prawomocnego postanowienia 
sądu  o  uzgodnieniu  płci  wpisuje  się  do  dotychczasowego  aktu  urodzenia  wzmiankę 
dodatkową;  dotychczasowy  akt  urodzenia  tej  osoby  nie  podlega  ujawnieniu  z  wyjątkiem 
sytuacji określonych w ust. 3. 
3.  
Z dotychczasowego aktu urodzenia wydaje się tylko odpis zupełny na wniosek osoby, 
której wydano nowy akt urodzenia  dla  celu  potwierdzenia  jej  tożsamości  oraz jej dzieci 
urodzonych przed uprawomocnieniem  się  postanowienia  sądu  o  uzgodnieniu  płci  dla celu 
potwierdzenia ich pochodzenia, oraz na wniosek sądu i nie wydaje się z niego odpisów, chyba 
że zażąda tego sąd w związku ze sprawą, w której uzna to za konieczne. 
4.  
Dziecko urodzone przed uprawomocnieniem  się  postanowienia o uzgodnienie  płci 
swojego rodzica może  żądać  udostępnienia  księgi  stanu  cywilnego  w  części  dotyczącej 
dotychczasowego aktu urodzenia tej osoby, jeżeli wymagają tego ważne względy społeczne. 
5.  
Postanowienie sądu wydane w postępowaniu o ustalenie płci w trybie art. 189 ustawy 
z dnia 17 listopada 1964 r. -  Kodeks  postępowania  cywilnego  (Dz. U. Nr 43, poz. 296) lub 
w postępowaniu o sprostowanie aktu stanu cywilnego w trybie art. 31 niniejszej ustawy przed 
5 
 
wejściem  w  życie  ustawy  o  korekcie  płci  metrykalnej  jest  podstawą  wydania  nowego  aktu 
urodzenia osoby, której to postanowienie dotyczy”.   
 
Art. 15  
W ustawie z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz. U. Nr 220, poz. 
1414):  
1)  
w art. 4 w ust. 1 po pkt. 2 dodaje się pkt. 2a w brzmieniu: 
„2a)   na imię albo imiona oraz nazwisko zgodne z płcią określoną wskutek prawomocnego 
postanowienia sądu o uzgodnieniu płci”; 
2)  
w art. 12 dodaje się przepis ust. 3 w brzmieniu:  
„3.  
Decyzję  o  zmianie  imienia  lub  nazwiska  wydaje  kierownik  urzędu  stanu  cywilnego 
właściwy  ze  względu  na  miejsce  sporządzenia  nowego  aktu  urodzenia,  na  podstawie 
prawomocnego postanowienia  sądu  o  uzgodnieniu  płci  na  wniosek  osoby,  której  to 
postanowienie dotyczy”.  
 
Art. 16  
W  ustawie  z  dnia  3  grudnia  2010  r.  o  wdrożeniu  niektórych  przepisów  UE  w  zakresie 
równego traktowania (Dz.  U. Nr 254, poz. 1700) w art. 3 po  pkt  5  dodaje  się  nowy  pkt 5a 
w brzmieniu: 
„5a) 
płci  –  rozumie  się  przez  to  także  tożsamość  płciową  czyli  utrwalone, intensywnie 
odczuwane  doświadczanie  i  przeżywanie  własnej  płciowości,  która  odpowiada  lub  nie  płci 
metrykalnej”. 
  
Art. 17 
Do  postępowań  sądowych  o  ustalenie  płci  wszczętych  w  trybie  art.  189  ustawy  z  dnia  17 
listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296) przed wejściem 
w życie niniejszej ustawy stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 3.” 
 
Art. 18  
Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od jej ogłoszenia. 
 
 
 
 
6 
 
UZASADNIENIE 
1.  Cel projektowanej ustawy 
Celem projektowanej ustawy o uzgodnieniu  płci  (dalej: projekt ustawy) jest 
stworzenie  odrębnej  procedury  sądowej  umożliwiającej  uznanie  tożsamości  płciowej  jako 
podstawy określenia płci osób, u których występuje niezgodność między tożsamością płciową 
a płcią metrykalną. Projekt ustawy wyczerpująco określa także skutki prawne postanowienia 
sądu  o  uzgodnieniu  płci  zarówno  w odniesieniu do sfery  publicznoprawnej, jak i sfery 
stosunków cywilnych.  
Tożsamość  płciowa  to  utrwalone, intensywnie odczuwane  doświadczanie 
i przeżywanie  własnej  płciowości,  która  odpowiada  lub  nie  płci  metrykalnej.  Zjawisko 
rozbieżności  pomiędzy  płcią  metrykalną  a  psychiczną  tożsamością  płciową  świadomego 
człowieka może wynikać z wielu powodów. 
Płeć  metrykalna  określana  jest  na  podstawie  pobieżnej  oceny  wyglądu  narządów 
płciowych  niemowlęcia.  W  szczególnych  przypadkach,  gdy  ocena  taka  nie  pozwala 
jednoznacznie określić płci genitalnej, brany jest pod uwagę wynik badania płci genetycznej. 
Płci człowieka nie można jednak ocenić jedynie na podstawie tych dwóch kryteriów. Zdarza 
się  zatem,  że  wygląd  narządów  płciowych  oraz  badania  genetyczne  nie  odzwierciedlają 
tożsamości  psychicznej  człowieka,  która  kształtuje  się  już  w  okresie prenatalnym wskutek 
wzajemnego  oddziaływania  procesów  hormonalnych  płodu  i  organizmu  matki.  Na  tej 
podstawie w mózgu człowieka, niezależnie od rozwoju cielesnych cech płciowych, kształtują 
się biologiczne przesłanki psychicznej tożsamości płciowej. 
Natomiast  najważniejsze  cechy  płciowe  (budowa  kostna  ciała,  tembr  głosu,  typ 
owłosienia,  piersi  itd.),  decydujące  o  ostatecznym  ukształtowaniu  się  fenotypu  człowieka, 
kształtują  się  w  okresie  dojrzewania  płciowego  (między  jedenastym  a  szesnastym  rokiem 
życia).  W  tym  czasie  jednocześnie  ostatecznie  utrwala  się  tożsamość  płciowa  dziecka. 
W większości  przypadków  w  tym  okresie  możliwa  staje  się  zobiektywizowana 
psychologiczna i psychiatryczna ocena osobowości i tożsamości płciowej dziecka. 
W  przeważającej  ilości  przypadków  płeć  metrykalna  określona  przy  urodzeniu    jest 
zgodna z tożsamością płciową człowieka. Jednak niejednokrotnie zdarzają się przypadki, gdy 
istnieje rozbieżność między nimi. 
Rozbieżność  pomiędzy  płcią  metrykalną  a  tożsamością  płciową,  w  zależności od 
okoliczności społecznych i siły biologicznej determinacji, ujawnia się z różną siłą w różnych 
7 
 
okresach  życia  człowieka.  Przede  wszystkim  przejawia  się  w  okresie  dojrzewania  (między 
jedenastym  a  szesnastym  rokiem  życia)  po  osiągnięciu  odpowiedniego  stopnia 
samoświadomości. Życie społeczne i osobiste z tego rodzaju dysforią, wbrew swojej własnej 
psychicznej tożsamości płciowej i wynikających z niej potrzebom, staje  się dla wielu osób 
udręką  popychającą  je  do  prób  samobójczych,  samookaleczenia  lub  głębokiej utrwalonej 
depresji.  Nie  istnieją  żadne  akceptowalne  naukowo,  psychologiczne  czy  farmakologiczne 
metody  zmiany  tożsamości  płciowej,  dostosowujące  je  do  płci  metrykalnej.  Natomiast 
uzgodnienie  płci  społecznej  i  prawnej  z  tożsamością  płciową  oraz  uzyskanie wizerunku 
odpowiedniego  dla  płci  odczuwanej  psychicznie  prowadzi  do  odzyskania  pełni  potencjału 
zdolności społecznych i osobistych. 
Sytuacja  niezgodności  płci  metrykalnej  z  płcią  odczuwaną  psychicznie  dotyczy  nie 
tylko  osób,  posiadających  w  niemowlęctwie  jednoznaczne  fenotypowe  cechy  płciowe,  ale 
także tych, których płeć po urodzeniu nie może być jednoznacznie określona.  Niemowlęta 
takie,  ze  względu  na  stereotypy  społeczne,  a  także  wymóg  prawnego  określania  płci 
metrykalnej,  są  najczęściej  bardzo  wcześnie poddawane zabiegom operacyjnym, 
kształtujących  ich  genitalia  w  sposób,  jaki  wydaje  się  najłatwiejszy  do  wykonania  ze 
względów chirurgicznych albo zgodny z ich genotypem płciowym. Nie  ma bowiem w tym 
okresie  życia  niemowlęcia  możliwości  zbadania  ich  psychicznej  tożsamości  płciowej. 
Dzieciom  tym  w  okresie  dojrzewania  płciowego  podawane  są  niejednokrotnie  hormony 
płciowe  kształtujące  pozostałe  fizyczne  cechy  fenotypowe. W wielu wypadkach 
w późniejszym  okresie  życia,  najczęściej  w  okresie  dojrzewania  płciowego,  okazuje  się 
niestety,  że  ukształtowana  w  ten  sposób  płeć  metrykalna  i  fenotypowa  jest  rozbieżna z ich 
tożsamością płciową. 
Dalsze  dojrzewanie  płciowe  dziecka  i  kształtowanie  się  jego  fenotypu  niezgodnie 
z posiadaną  psychiczną  tożsamością płciową  prowadzi nieuchronnie do jego osobistego 
dramatu,  mającego  wpływ  także  na  jego  otoczenie  społeczne  i  opóźnia  możliwość wejścia 
w życie w odpowiedniej do tożsamości płciowej roli społecznej. 
Cofnięcie  niektórych  fizycznych  cech  płciowych,  jakie  pojawiają  się  w  okresie 
dojrzewania, takich jak rysy twarzy, budowa kostna ciała, przebyta mutacja, rozwinięte piersi, 
owłosienie  i  zarost,  wymagają potem kosztownej i agresywnej interwencji medycznej lub 
w ogóle  nie  są  możliwe  do  cofnięcia.  Taka  późniejsza  interwencja  medyczna w znacznym 
stopniu    nie  byłaby  potrzebna,  gdyby  powstrzymywać  rozwój  trzeciorzędowych  cech 
płciowych, będących w niezgodzie z posiadaną tożsamością płciową. 
8 
 
W  sytuacji,  gdy  płeć  genitalna  dziecka  nie  może  być  jednoznacznie  określona  lub 
dziecko posiada  cechy  genitalne  obu  płci,  prawo  powinno  stworzyć  możliwość uzgadniania 
płci prawnej w okresie  ukształtowania się tożsamości płciowej dziecka, aby umożliwić mu 
wchodzenie  w  rolę  społeczną  zgodnie  z  płcią  odczuwaną psychicznie,  a  wcześniejsze 
nieodwracalne  zabiegi  medyczne,  zmierzające  do  ukształtowania  cech  płciowych  dziecka, 
powinny zostać zakazane ze względów racjonalnych i humanitarnych. 
Możliwość prawnego uzgodnienia płci metrykalnej powinna powstawać w tej sytuacji 
nie 
wcześniej  niż  istnieje  możliwość  ustalenia metodami psychologicznymi 
i psychiatrycznymi  faktycznej  psychicznej  tożsamości  płciowej,  jednak  ze  względów 
oczywistych, możliwie jak najwcześniej – w okresie dojrzewania płciowego. 
Projekt niniejszej ustawy w art. 7.  proponuje ustalenie tej granicy na wiek 13 lat.  
Warunkami prawnego uzgodnienia płci takiego dziecka ma być jego wola, dwie niezależne 
opinie specjalistów oraz zgoda rodziców, opiekunów  prawnych  lub  sądu  rodzinnego 
w sytuacji ich braku. 
W  stosunku  do  osób,  co  do  których  w  niemowlęctwie  nie  było  wątpliwości  co  do 
określenia  płci  prawnej,  a  które  w  okresie  dojrzewania  płciowego  przejawiają  utrwaloną 
tożsamość  płciową  odmienną  od  przypisanej  im  płci  metrykalnej  ze  względów 
przedstawionych powyżej należy także stworzyć możliwość prawnego uzgodnienia płci jak 
najwcześniej. Projekt niniejszej ustawy w art. 5  proponuje ustalenie tej granicy wieku na 16 
lat.  Warunkami prawnego ustalenia płci takiego dziecka ma być jego wola, dwie niezależne 
opinie specjalistów i zgoda rodziców, opiekunów prawnych  lub  sądu  rodzinnego  w  sytuacji 
ich braku. 
Przedstawiona sytuacja osób, których tożsamość płciowa jest odmienna od określonej 
przy urodzeniu wymusza na prawodawcy dostosowania przepisów prawa do rzeczywistości. 
W  obecnym  stanie  prawnym  płeć  człowieka zostaje ustalona  przy urodzeniu na 
podstawie  zewnętrznych  cech  płciowych  i  następnie  wpisana  do aktu urodzenia  w oparciu 
o zgłoszenie, o którym mowa w art. 40 ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach 
stanu cywilnego (Dz. U. Nr 212, poz. 1264).  Tak  określona  płeć  stanowi, obok imienia 
i nazwiska, element tożsamości prawnej osoby oraz służy do jej identyfikacji. Przynależność 
do  określonej  płci  ujawnia  nie tylko nadany numer PESEL,  ale  także  dowody  tożsamości 
i inne dokumenty urzędowe. W przypadku, gdy płeć ustalona przy urodzeniu, nie odpowiada 
wewnętrznemu  poczuciu  i  indywidualnemu  doświadczaniu  płci  społecznej,  a  więc  płci 
rozumianej jako kategoria społeczna, a nie tylko biologiczna,  rozbieżność  ta  powoduje 
9